InfoHub Logo

Qatysýshylar:

Júrgizýshi
Kók laq
Kók eshki (daýys)
Ala mysyq
Aq tóbet
Qońyr qozy (daýys)
Býyryl bota (daýys)

Qosymsha: Órt sóndirýshiler

Kirispe

Jaıma-shýaq mýzyka. Sahnaǵa Júrgizýshi shyǵady. Zaldaǵy balalardy jaıdary keıippen aınala bir sholyp ótedi.

Júrgizýshi. Salamatsyńdar ma, balalar! (Zaldaǵy balalar: «Salamatsyz ba!» – dep amandasady).

Júrgizýshi. Balalar, sender jańa qoıylymdy kórýge ázirsińder me?! (Balalar: «Ázirmiz! Ázirmiz!»)

Júrgizýshi. Endeshe osy jańa qoıylymǵa baılanysty senderge bir-eki suraq qoısam, qalaı qaraısyńdar? (Balalar: «Surańyz! Surańyz!)

Júrgizýshi. Olaı bolsa aıtyńdarshy: Sender órttiń ottan shyǵatynyn bilesińder me? (Balalar: «Bilemiz! Bilemiz!)

Júrgizýshi. Al ot she, ot neden shyǵady?

Zaldaǵy balalar óz bilgenderinshe jaýap qaıtarady. Júrgizýshi olardy qostap, ár jaýaptan keıin ilese qaıtalap otyrady.

Júrgizýshi. Durys aıtasyńdar, sirińkeden shyǵady!

Júrgizýshi. Teledıdardy, útikti, taǵy basqa elektr qurylǵylaryn tokqa qosyp, olardy óshirýdi umytyp ketsek! Bul da durys!

Júrgizýshi. Gaz peshti óshirýdi umytyp ketsek! Bul da durys!

Júrgizýshi (sózin qorytyp). Bárekeldi, balalar, sender órttiń qalaı shyǵatynyn jaqsy biledi ekensińder! Al endi bárimiz jańa qoıylymdy tamashalaıyq. Sender ony kórip otyryp, qoıylymnyń basty keıipkeri Kók laqtyń órttiń qalaı shyǵatynyn, órt shyqqan kezde ne isteý kerektigin bile me eken, bilmeı me eken, osy jaǵyn zer sala baıqap otyrǵaısyńdar... (Paýza.) Qalaı, osyǵan kelisemiz be, balalar?! (Balalar: «Kelisemiz! Kelisemiz!)

Júrgizýshi. Endeshe qoıylymdy bastaıyq!

Úıde jalǵyz qalǵanda

Kók eshkiniń úıi. Kire beriste úlken pesh. Peshtiń ústinde qara qazan tur. Tórde eki kereýet ornalasqan. Kereýetterdiń biri bos ta, ekinshisinde Kók laq uıyqtap jatyr. Aınala tym-tyrys. Tek saǵattyń birqalypty tyqyldaǵan syrtyly ǵana estiledi. Kenet Kók laqtyń kereýetiniń janynda turǵan oryndyqtyń ústindegi qońyraýly saǵat shyryldap qoıa beredi. Esineı kerilgen Kók laq qabyrǵaǵa qaraı aýnap túsip, qaıtadan uıyqtaýǵa kirisedi... Sálden soń qońyraýly saǵat jáne shyryldaı jóneledi. Bul joly ol qattyraq ári uzaǵyraq shyldyrlaıdy. Jastanǵan jastyǵyn julyp alyp, basyna búrkengen Kók laq ármen qaraı uıyqtamaq bolady. Biraq qońyraýly saǵattyń toqtar túri baıqalmaıdy. Shyr-shyr-r! Ornynan atyp turyp, shyryldaǵan saǵatty búre ustaǵan Kók laq qulashtaı laqtyryp jiberýge oqtala berip, kilt toqtaıdy. Ol saǵattyń janynda jatqan alaqandaı qaǵazdy baıqap qalǵan edi. Kók laq saǵattyń shyldyryn óshirip, ony ornyna qoıady da, qaǵazdy qolyna alady. Qaǵazdy anasy jazǵan eken. Kók laq ejelep oqýǵa kirisedi.

Kók laq (úni úzik-úzik estilip). «K-kók sh-shuna-a-ǵym m-me-niń... (Ármen qaraı anasynyń ózi sóıleıdi).

Kók eshki (daýys). Kók shunaǵym meniń, seni oıatýǵa uıqyńdy qımaı, úıde jalǵyz qaldyryp baramyn. Keıinirek myna saǵat oıatqan soń, ornyńnan turyp, jaqsylap jýyn, tamaǵyńdy ish. Sosyn «Álippeńdi» oqy. Odan keıin aýlany sypyryp qoıarsyń. Al men kókshóp ákelýge bazarǵa kettim. Túske deıin, sen mektepke jınalǵansha, kelip qalamyn. Ózińdi qushaqtap, betińnen súıdim, anashyń».

Anasynyń hatyn ejeleı áreń oqyp shyqqan Kók laq qolyndaǵy qaǵazdy ýmajdap-ýmajdap, laqtyryp jiberedi.

Kók laq (óz-ózine). Tá-á-k! Demek, túske deıin bostandyq degen sóz! (Jelkesin qasıdy.) Endi ne istesem eken, a?! (Arly-berli júrip, taǵy da jelkesin qasıdy... Kenet qalt tura qalyp, aıqaılap jiberedi.) Oho, taptym-taptym-m! Qazir Qońyr qozyǵa telefon shalamyn! Sosyn-n... sosyn ekeýmiz... (Júgirip baryp mektepke aparatyn sómkesin ashady da, ishinen qalta telefonyn shyǵaryp, áldebir nómirlerdi asyǵys tere bastaıdy.) Ál-l-o! Állo, dostym, bul men ǵoı! (Arǵy jaqtan Qońyr qozynyń daýsy estiledi.)

Qońyr qozy (daýys). Iá, Kók laq, ne aıtaıyn dep ediń?

Kók laq (aptyǵa sóılep). Bilesiń be, Qońyr qozy, men qazir úıde jalǵyzbyn! Túsinip tursyń ba?! Úıde múldem jalǵyzbyn! Raqa-a-t! Naǵyz raqat!.. Sondyqtan tezirek bizdiń úıge jet! Ekeýmiz...

Qońyr qozy (onyń sózin bólip). Joq, Kók laq, men bara almaımyn!

Kók laq (tańyrqaı). Nege-e?!

Qońyr qozy. Óıtkeni «Álippemdi» oqyp jatyrmyn. Sosyn aýlany sypyrýym kerek.

Kók laq (unatpaı). Óı, sen de bir pysyqsynyp... Muǵalimniń aldynda,  ata-anańnyń aldynda bir maqtanyp qalmaqshysyń ǵoı, á?! Oı, maqtanshaq! Maqtanshaq!

Qońyr qozy (daýys). Tipti de olaı emes! Men munyń bárin maqtaný úshin emes, til alǵysh  bolý úshin istep jatyrmyn! Óıtkeni anam mana bazarǵa keterde: «Eń aldymen «Álippeńdi» oqy, sosyn aýlany sypyryp qoı!» – degen bolatyn.

Kók laq (kekesinmen). Já, endeshe sen-aq «til alǵysh» bola bershi! Al men ózime basqa bir dos taýyp alamyn! Sonda sen bizge qyzǵana qaraıtyn bolasyń! Ha-ha-ha-a!..

Kók laq áńgimesin kilt úzip, asyǵys túrde Býyryl botaǵa  telefon shalady. Gýk-gýk... gýk-k... Uzaq kúttirip baryp, arǵy jaqtan Býyryl botanyń daýsy estiledi.

Býyryl bota (daýys). Iá, Kók laq, tyńdap turmyn.

Kók laq (eliktire sóılep). Býyryl bota, tezirek bizdiń úıge jetshi! Mynda bir qyzyq bar! Keremet qyzyq!..

Býyryl bota (bastapqy sabyrly qalpyn saqtap). Ol neǵylǵan qyzyq?! Durystap túsindirseńshi!

Kók laq. Joq, telefonmen túsindire almaımyn! Bárin óziń kelip kórýiń kerek!

Býyryl bota (daýys). Endeshe sen renjime, Kók laq, tap qazir men saǵan bara almaımyn. Sebebi «Álippemdi» jańa ǵana qolyma aldym. Ony oqyp bolǵan soń aýlany sypyrýym kerek. Óıtkeni anam álginde bazarǵa keterde solaı tapsyryp ketken.

Kók laq (odan saıyn ashýlanyp). Óı, óńsheń bir «til alǵysh» nemeler! (Jerdi teýip qalyp.) Al men til almaımyn, qaıtesińder! (Jerdi taǵy da teýip qalady.) Iá, til almaımyn degen soń, til almaımyn! (Elirip sekeńdeı jóneledi) Ehe-ı! Men eshkimniń tilin almaımyn!

Mýzyka. Kók laq qutyryna bıleıdi...

Mysyq tileý

Syrtqy esik qaǵylady. Sol-aq eken, mýzyka kilt tıylady. Kók laq turǵan jerinde seltıip qatyp qalady. İle-shala esik jáne qaǵylady. Kók laq esikke jaqyndap, syrtqa qulaǵyn túredi.

Kók laq (elegize). Bul kim?!

Ala mysyq (jyp-jyly daýyspen). Bul men ǵoı – Ala mysyq! Osy mańnan ótip bara jatyr edim, seniń: «Men eshkimniń tilin almaımyn!» – degen daýsyńdy estip, «Apyraý, maǵan da uqsaıtyndar bar eken-aý!» dep, ózińdi kórýge  asyǵyp...

Kók laq (ań-tań kúıde). Sonda qalaı?! Ekeýmiz bir-birimizge uqsaımyz ba?!

Ala mysyq. Uqsaǵanda qandaı, men de sen sıaqty eshkimniń tilin almaımyn! Eshkimniń tilin almaǵan soń – eshkimge qosylmaımyn, ózimmen-ózim jalǵyz júremin!

Kók laq (tańyrqaı). Qyzyq-q! Mynaýyńyz qyzyq eken! Tap qazir men de jalǵyzbyn! Qońyr qozy men Býyryl botany shaqyryp edim, kelmeı qoıdy!

Ala mysyq (sózin ilip áketip). Esesine, mine, men keldim! Qane, esigińdi ashyp, meni ishke kirgize ǵoı!

Kók laq (eki oılylaý). Al siz oınaı bilesiz be?!

Ala mysyq. O-o, bilgende qandaı! Men degeniń eshkimniń túsine de kirmegen oıyndardy bilemin!

Kók laq (elp etip). Oho, maǵan keregi de sol ǵoı! Endeshe, kánekı, tezirek úıge kirińiz!

Ala mysyq  lyp etip ishke kiredi. Tabaldyryqtan attaǵan boıda jan-jaǵyna timiskilene kóz tastaıdy. Murnyn shúıirip, áp-sátte burysh-buryshty ıiskelep shyǵady.

Ala mysyq (óz-ózine). Jasyl shóptiń... shóptiń ıisi... Basqa eshqandaı ıis joq... Shirkin-aı, muryndy qyttyqtaıtyn ettiń ıisine ne jetsin!..

Ala mysyqtyń is-áreketterine qarap turyp tózimi taýsylǵan Kók laq bir kezde qasyna jetip barady.

Kók laq (renjigen keıippen). Aý, sizdiń munyńyz ne?! Jańa ǵana ekeýmizdiń oınamaq bolǵanymyz qaıda?!

Ala mysyq (lezde óz-ózine kelip). Á-á, oıyn deısiń be?! Oıyn-n... Iá, qazir ekeýmiz keremet bir oıyndy bastaımyz!.. (Júgirip baryp, bir buryshta jatqan dopty ilip alyp, qolyn joǵary kóteredi).

Kók laq (aýzyn burtıtyp). Jo-o-q, men dop oınaǵym kelmeıdi!

Ala mysyq júgirip baryp ekinshi buryshta bir aıaǵy synyp jatqan maımyldy ilip alady.

Kók laq (at-tonyn ala qashyp). Jo-joq, men maımylmen oınap-oınap ábden jalyqtym! Onymen oınamaımyn!

Sasqalaqtaǵan Ala mysyq endi júgirip baryp qoqys salatyn shelektiń ishinde moıny úzilip jatqan áteshti sýyryp alady.

Kók laq (jer tepsinip). Jo-joq, áteshpen de oınamaımyn!

Ala mysyq (sál oılanyp turyp). Endeshe-e... endeshe mynamen oınaıyq... (Qaltasynan sirińkeniń qorabyn shyǵaryp, Kók laqtyń kóz aldyna tosa qoıady).

Kók laq (sasqalaqtap). Bu-u... Bul-l sirińke ǵoı!..

Ala mysyq (qýaqylana jymıyp). Sirińke bolsa she?!

Kók laq. Sirińkemen oınaýǵa bolmaıdy ǵoı!

Ala mysyq. Ony kim aıtty saǵan?!

Kók laq. Anam aıtqan... (Mıkrofon arqyly anasynyń – Kók eshkiniń daýsy estiledi.)

Kók eshki (qamqor da meıirimdi daýys). Balam, eshqashan sirińkemen oınama! Sirińke –  oıynshyq emes! Óıtkeni sirińkeden – ot, ottan órt shyǵady!

Kók laq sirińkeden qashqaqtaı artqa sheginedi. Ala mysyq sirińke qorabyn odan saıyn tyqpyshtap, Kók laqqa jaqyndaı túsedi.

Ala mysyq (qaıta-qaıta basyn shaıqap). Áı, bilmestik-aı! Bilmestik-k! Bilmegen soń, osy da! Aınalasyn úreılendirip-p! Qorqytyp-p! Osynyń bárin kishkentaılar sirińkemen oınamaý úshin isteıdi! Áıtpesem, sirińkeniń paıdasy tipti kóp qoı! Sirińkemen ot jaǵyp, úıdi jylytady! Tamaq pisiredi! Sham jaǵyp, úıdiń ishin jaryq qylady! Oı, nesin aıtasyń, sanaı berseń taýsyp bitý múmkin emes!

Kók laq kibirtikteı Ala mysyqtyń qasyna jaqyndap, qolyndaǵy sirińke qorabyna qolyn sozady. Ony úrkekteı qolyna alyp, arly-berli aýdaryp-tóńkerip kóredi...

Kók laq. Rasynda, buryn qalaı mán bermegenmin, bile bilsek sirińkeniń paıdasy óte kóp eken ǵoı!

Ala mysyq (qýtyńdap). E-e, baıqaımyn, sen myna túrińmen tipti sirińkeni qalaı jaǵýdy da bilmeısiń-aý?!

Kók laq. Iá, ras,  bilmeımin... Shynymdy aıtsam, sirińkeni birinshi ret qolyma ustap turmyn...

Ala mysyq (jumbaqtaı). Endeshe, sen eń aldymen sirińke jaǵýdy úıren! Sosyn... sosyn keıinirek ekeýmiz jáne kezdesemiz... Sol kezde men saǵan sirińkeniń taǵy bir paıdasyn kórsetemin... (Buryla berip qaltasynan bir tal temekini shyǵarady da Kók laqtyń qolyndaǵy sirińkemen tutatyp, qorapty qaıtadan onyń qolyna ustatady).

Mańǵaz mýzyka. Aıaǵyn alshań basqan Ala mysyq temekisiniń tútinin burq-burq býdaqtatyp, sahnadan shyǵyp bara jatady. Oǵan qyzyǵa qaraǵan Kók laq jalma-jan qolyndaǵy sirińkeni tutata bastaıdy...

Órt

Aldyńǵy kórinis. Kók laq sirińke tutatýmen álek. Biraq bul «sharýa» qolynan keler emes. Sirińkeniń shyrpysy qaıta-qaıta synyp ketedi... Ábden áýrelenip baryp, bir kezde sirińke lap ete túsedi. Alaýlaı janǵan otqa saýsaǵyn kúıdirip alǵan Kók laq qolyndaǵy sirińkeni laqtyryp jiberedi. Sirińke terezeniń perdesine tıedi de, úlpildegen jup-juqa mata laýlaı jóneledi...

Kók laq (shoshyna). Apa-a! Apa-a!..

Úreıli mýzyka. Záresi ushqan Kók laq ne isterin bilmeı arly-berli shapqylap júr. Birese esikke, birese terezege umtylady... Lapyldaǵan órt birtindep ulǵaıa beredi.

Kók laq (zar eńirep). Apataı, qaıdasyń?! Apataı qaıdasyń?! Men... men endi ne isteımin?! Apataı, tezirek qutqarshy meni!..

Alaman-tasyr mýzyka. Ne isterin bilmeı tapyraqtaǵan Kók laq júgirip baryp kereýettiń astyna qoıyp ketedi. Basyn búrkep, qoryqqanynan qalsh-qalsh etedi...

Kók laq. Apataı, men qurydym ǵoı! Qurydy-y-m...

Aıanyshty mýzyka. Solq-solq jylaǵan Kók laqtyń zarly daýsy... Laýlaǵan órt birtindep ulǵaıa beredi...

Qutqarýshylar

Aldyńǵy kórinis sol kúıinde. Kenet esik qaǵylady.

Kók laq (qýana aıqaılap jiberedi). Apataı, esik ashyq! Men myndamyn! Shyǵýǵa qorqyp jatyrmyn...

Úıge ekpindeı júgirip Aq tóbet kiredi. Ol janyp jatqan perdeni kórip shoshyp ketedi.

Aq tóbet (degbirsizdene). Oıbaı-aý, kórshi, órtenip jatyrsyńdar ǵoı! Báse, murnyma bir tútinniń ıisi kelip... Shydaı almaı tura júgirdim! (Jan-jaǵyna alaqtaı qarap.) Aý, sender ózderiń qaıdasyńdar?! Jańa ǵana Kók laqtyń daýsy shyqqandaı boldy ǵoı...

Kók laq (daýsy kemseńdep). Aǵataı, men mundamyn...

Aq tóbet (qasyna jetip baryp). Aınalaıyn-aý, sen munda ne istep jatyrsyń?!

Kók laq. M-men qorqa-a-my-n... Ana jaqta ó-órt...

Aq tóbet. Oıbaı-aý, órt bolsa osylaı kereýettiń astyna tyǵylý kerek pe eken?! Qaıta, terezeni ashyp, daladaǵylarǵa «Órt! Órt!» dep aıqaı salmaısyń ba?!

Kók laq. Men qaıdan bileıin... Ne isterimdi bilmeı sasyp qaldym...

Aq tóbet. A-a, shesheń she, shesheń qaıda?!

Kók laq. Anam bazarǵa ketken.

Aq tóbet. Endeshe tez kereýettiń astynan shyq! Men qazir órt sóndirýshilerdi shaqyramyn!

Kók laq. A-a, siz olardyń telefonyn bilesiz be?!

Aq tóbet (tańyrqaı). Al sen ne órt sóndirýshilerdiń telefonyn  bilmeısiń be?! Muny saǵan eshkim aıtpaǵan ba?!

Kók laq. Joq, anam aıtqan... Tek men umytyp qalyppyn...

Aq tóbet. Endeshe jaqsylap esińe saqtap al! Jazataıym órt shyǵa qalsa, dereý telefonmen «101» qońyraý shalý kerek! (Qalta telefonyn shyǵaryp, jyldamdata órt sóndirýshilerge habar beredi.) Iá, Kók eshkiniń úıi órtenip jatyr! Mekenjaıy – Jýsandy kóshesi, 123 úı. Haıýanattar parkiniń dál janynda.

Kók laq (kózderi jypylyqtap). A-a... olar tez keledi me?!

Aq tóbet. Álbette, tez kelýi tıis! Alaıda olar kelgenshe biz qarap turmaı, órt asqynbaı turǵanda óshirýge áreket jasap kóreıik! (Jan-jaǵyna qarap, buryshtaǵy sý toly shelekterdi kórip, solaı qaraı umtylady). Qane, Kók laq, sen de maǵan kómektes!

Jyldam yrǵaqty mýzyka. Aq tóbet pen Kók laq shelekpen sý tasyp, órtti sóndirýge kirisedi. Biraq órt boı berer emes. Shelekterdegi sý taýsylady.

Kók laq (bosaǵan shelekterdi aýdaryp tastap). Aǵataı, sý taýsyldy! Endi ne isteımiz?!

Aq tóbet. Shirkin-aı, osyndaıda qum nemese topyraq bolsa ǵoı! Biraq aıaq astynan olardy qaıdan tabamyz... Sondyqtan endigi amal, otty sabalaý kerek! (İrgede ilýli turǵan paltony julyp alyp, otty sabalaı bastaıdy.)

Kók laq ta qolyna ilingen bir paltomen otty sabalaýǵa kirisedi. Alaıda órt birte-birte órshı túsedi. Bólmeniń ishi kók tútinge tola bastaıdy...

Aq tóbet (qolyndaǵy paltony laqtyryp jiberip). Joq, bolmaıdy eken! Bizdiń qolymyzdan keler emes! Endi tezirek syrtqa qashaıyq! Áıtpesem, órttiń ishinde qalyp qoıamyz!

Mýzyka. Aq tóbet Kók laqtyń qolynan ustap syrtqy esikke qaraı betteıdi. Ekeýi tútinnen qorǵaný úshin ústerine odeıal búrkenip alady. Aragidik tunshyǵa jótelip, túshkirip qoıady... Sol sátte syrttan órt sóndirýshi mashınalardyń  qıqýlaǵan dabyly estiledi. Aq tóbet pen Kók laq syrtqa shyqqan kezde órt sóndirýshiler iske kirisip te ketken edi.

Sóz sońy

Órt sóndirilgen. Jartylaı órtengen úıdiń aldynda Aq tóbet pen Kók laq otyr. Ekeýiniń de bastary salbyrap ketken... Muńly mýzyka. Sahnaǵa Júrgizýshi shyǵady.

Júrgizýshi. Mine, balalar, qoıylym da aıaqtaldy. Men endi o bastaǵy suraǵymdy jáne bir qaıtalap, senderdiń jaýaptaryńdy estigim keledi. Iaǵnı, jańa ǵana ózderiń tamashalaǵan Kók laq órttiń qalaı shyǵatynyn, órt shyqqan kezde ne isteý kerektigin bile me eken, álde bilmeı me eken?! (Balalar: «Bilmeıdi eken! Bilmeıdi eken!»

Júrgizýshi. Durys aıtasyńdar, balalar, Kók laq órtten saqtaný erejesin de, órtten qorǵaný erejesin de bilmeıdi eken! Ol «Ot – dosymyz, ot – jaýymyz» degen qaǵıdany da bilmeıtin bolyp shyqty! Al sender she, jas dostarym meniń, sender órtten saqtaný, órtten qorǵaný erejelerin bilesińder me? (Balalar: «Bilemiz! Bilemiz!»)

Júrgizýshi. Endeshe, balalar, árdaıym órtten saq bolaıyq! «Órt – tilsiz jaý» ekenin eshqashan umytpaıyq!

 S o ń y

---