InfoHub Logo

Arǵyn aǵanyń násilinen Qodan, onyń balasy Daıyrqoja, laqap aty, munyń eki balasy Sarjetim, Shaqshaq olardyń násili kishi júzde toqal arǵyn atanady.

Qaraqojanyń báıbishesinen balasy Meıram jáne Momyn degen, toqalynan úsh balasy — Qarasopy, Kenjesopy, Básentın.

Meımannyń báıbishesinen tort balasy — Qýandyq Súıindik Begendik Kegendik. Meıramnyń toqalynan — Bolat. Qýandyqtyń tórt balasy: Altaı, Qarpyq Temesh, Berýshi. Súıindiktiń naǵyz úsh balasy: Janbolat, Qulbolat, Ormanshy jáne asyrandy balasy — Qarjas. Osy tórteýiniń, násili tortýyl atandy. Bógendiktiń balasy

— Qozǵan, Kegendiktiń balasy — Qaqsal. Bolattyń naǵyz eki balasy

— Maıqy, Boshan jáne asyrandy eki balasy — Jalyqbas, Qambar. Osy tórteýiniń násili Qarakesek atandy.

Qaraqojanyń Momyn degen toqalynan týǵan Qarasoqynyń eki balasy — Atyǵaı, Qaraýyl.

Tobyqtynyń eki balasy — Yrysbetek Dáýletek. Bul Dáýletek bir asta jýan aıaq ustap, oshaq basyn qoryǵannan «Jýantaıaq» atanyp, násili de sol atpen ataldy. Ol Dáýletektiń úsh balasy Baıǵara, Baıshora, Jıenshora. Bul Jıenshora oqymysty kisi bolǵan soń

— «Hafız» deımiz dep, tili kelmeı Abyz atandy. Baıǵaranyń eki balasy — Arqan, Bógen, Abyz atanǵan Jıenshoranyń to\órt balasy

— Abdal, Jushyń, Ele, Sharshaq.

Yrǵyzbaı bizdiń tórtinshi atamyz. Abylaı hanmen joldas boǵan kisi. Onyń tórt balasy — Óskenbaı, Óser, Myrzataı, Jotar.

Joǵarǵy Keńgirbaı bıdiń ornyna Óskenbaı bı bolǵan. Onyń báıbishesinen bizdiń úlken atamyz Qunanbaı qajy marqum jalǵyz. Onyń úlken qatynynan meniń ákem Qudaıberdi marqum jalǵyz. Ol kisi (1866 jyly, barys jyly) 37 jasynda, sáýir aıynda dúnıeden ótip, men jeti jasymda jetim qaldym.

«Shejire túrikti» jazǵan Ábilǵazy hannan bizge qalǵan bir mıras shejire jazǵanda, ózimizdi maqtap az sóz jazbań edik. Biraq, meniń ózimdi maqtarlyq laıyń isim joq bolǵan soń, uly atamyz Qunanbaı jaıynan sóz jazamyn.

Qajy marqum bul eldiń óte nadan kezinde týyp, shala hat tanyp qalsa da ákesi Óskenbaı bıge ár jaqtan kelgen hattardy ońashaǵa alyp baryp, birin-birine salystyryp, ózinen-ózi ońyp, túrki kitaptardy oqıtyn bolypty. Noǵaı moldalardy saqtap, elsizge úı salǵyzyp, qazaqtyń balalaryn jıyp alyp molda men balalardy sonda saqtap, oqytyp bul jaqtaǵy qazaqtarǵa oqý oqytyp, hat tanytqan qajy marqum edi. Osy kúngi bizdiń kúz qoramyz «Eski tam» degen jer — sol bala oqytqan tamnyń orny.

Qajy marqumnyń aldyna kelgen qazaq buryn namaz oqymaı júrgen bolsa da namaz oqýshy edi. Nasybaı aram dep bir molda aıtqan coń nasybaı atqandardyń murnyna totıaın quıamyn dep, nasybaıshylardy tıyp edi. Buryn zeket bermeıtuǵyn qazaqqa zeket bergizgen sol kisi edi.

Osy kúngi Qarqaralydaǵy meshit sol kisiniń salǵyzyp, qudaıy qylǵan meshit edi. Ondaǵy qazaqtar noǵaı qoldarymen talas shyǵaryp — bul qazaq meshiti, qazaqtan molda ımam qoıamyz dep daýryqty. Osy kúnde nadanyraq qazaq molda ımam bolyp tur dep estımin. Qazaq shyn jigerli bolsa, balalaryn oqytyp, jaqsy ǵalym ǵyp, sonan coń ımam qoısaıshy. Qajynyń qoıǵan nogaı moldasy Hasen, onyń balalary bar.

Qajy marqum aǵa sultan — pomoshnık te bolyp edi. Biraq, ondaǵy maks aty — jalǵyz ǵana dúnıe maqtany úshin emes, qazaqqa qadirli bolsam ne qorqytyp, ne syılatyp, sharıǵat jolyna túsirermin degen oıy edi.

1874 jyly qajyǵa barǵanda, qazaq qajylary túsetuǵyn Mekede bir Takıa, ıaǵnı úı salyp alyp, qudaıy qylyp edi. Osy kúnde kishi Takıa dep ataıdy. Kishi júzden bir Sultan degen bek ǵalym jigit turady.

Men paqyr 1905 jyldan 1906 jylǵa qaraı, qajyǵa barǵanda Taqıany kórdim. Menen buryn qajylar kirip qalǵan eken, olardy renjitpeı, páter alyp tústim. Biraq Sultan aıtty — Taqıa osy kúnde kishi júz Dosjan qajynyń atyna jazýly eken, ne sebep ekenin bilmedim, dedi. Sony 31 jyl bolǵan eski dápterden qaratyp, bilmekshi bolyp, dál elge baryp erteń Sharıfke barǵaly turǵanymda, allanyń taǵdyry, qatty naýqastandym. Jazylar-jazylmasta, kishi dálelimiz Ibrahım Malýanı degen halıfa júrip barady dep habar kelip, júrip kettim.

Marqum qajynyń din týraly qylǵan isterin túgel aıtyp, búl kitapshaǵa sıǵyza almaspyn. Qazaq ishinde atyn úsh júzdiń, qazaǵy túgel biletin orny bar edi. Biraq, bul kúnde ertegi sóz syqyldanyp, umytylǵan shyǵar.

Qajy marqum ákesi Óskenbaı bı ótkende osy kúıgi Qambalar otyrǵan Kókshetaýda qazaq ǵurpymen as-qudaıy bergende, úsh júzdiń qazaǵyn túgel shaqyryp edi. Tashken, Buqara tóńiregindegi uly júz qazaqtary da qajyǵa syı dep, jetimder, ıaǵnı qul alyp kelip bergen.

Qajy marqum 1885 jyly tamyz aıynda, 81 jasynda, taýyq jyly ótti.

Men paqyr, óz ákem ótken soń, uly atamyz qajy marqumnyń tárbıesinde qalsam da, burynnan aýylymyz, qystaýymyz bólek bolǵandyqtan jáne qajy marqum meni jetim dep aıap, qysyp oqyta almaı, ǵylymnan maqurym qalyp, jetimdikti syltaý qylyp, oıyma ne kelse, sony istep, ádepsiz, ǵylymsyz óstim, sóıtse de túrki tanyp, oryssha hat tanyp qaldym.

Menen keıin ákemizdiń bir sheshesinen týǵan Ibrahım myrza, qazaq ishinde Abaı dep ataıdy. Sol kisi musylmansha ám oryssha ǵylymǵa júırik ám allanyń bergen aqyly da bul qazaqtan bólek dana kisi edi.

Erjetken soń sol kisiden taǵylym alyp, ártúrli kitaptaryn oqyp, nasıhatyn tyńdap, az ǵana ǵylymnyń sáýlesin sezdim.

Ibrahım myrzanyń turaǵy qazaq ishi bolǵandyqtan, qadiri azyraq bilindi. Olaı bolmaǵanda danyshpan, ǵulama, fılosof kisi edi. Qor elde týyp, qor bolyp ótti. 1904 jyly maýsym aıynda 60 jasynda ótti. Alla barshysynyń rýhyna rahmet qylsyn.

Onan sońǵy ustazym «Tarjyman» gazetiniń ıesi ul Gaspırınskıı desem, bek durys, sol kisiniń gazetin oqyp, bek kóp aıdalandym. Alla eki dúnıede maqsatyma jetkizsin, ámın.

---