Otyn - energetıkalyq keshen
Taqyryby: Otyn - energetıkalyq keshen (9 - synyp geografıa páni)
§6 Keshenniń ereksheligi men mańyzy. Munaı jáne gaz ónerkásibi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa elimizdegi jetekshi sala aralyq keshendi, onyń eldiń sharýashylyǵyndaǵy negizgi mindeti jaıly jalpy maǵlumat.
Damytýshylyq: Problemalyq tapsyrmalardy sheshý arqyly oqýshylardyń oılaý qabiletin damytý.
Tárbıelik: Qazaqstandaǵy tabıǵat baılyqtaryn tıimdi ári qorǵaı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Kórnekiligi: Karta, Trek shemalar, kesteler, atlas, keskin karta t. b.
Sabaqty uıymdastyrý formasy: Oqýshylarmen amandasý.
Sabaqty júrgizý ádis - tásilderi: suraq - jaýap, áńgimeleý.
Qural - jabdyqtar: Qazaqstannyń ákimshilik - saıası kartasy
Negizgi uǵymdar: otyn ónerkásibi, elektr qýaty, energetıkalyq resýrstar, munaı - gaz alaby, munaı - gaz qubyrlary, ilespe gaz, gaz qubyry júıesi
Nomenklatýra: Mańǵystaý alaby – Ózen jáne Jetibaı, Qarajambas, Qalamqas, Soltústik Bozashy, Keńqıaq, Jańajol, Ońtústik Torǵaı alaby – Qumkól; Aqtóbe, Oral, Taraz, Qaraǵandy, Atyraý
Sabaqtyń barysy
1. Uıymdastyrý kezeńi:
Oqýshylarmen amandasý. Túgendeý. Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
Psıhologıalyq daıyndyǵyn tekserý.
3. Jańa taqyrypqa kóshý kezeńi
Jańa taqyrypqa kóshý úshin oqýshylarǵa birneshe suraq qoıady:
1. Salaaralyq óndiristik keshen degenimiz ne?
2. Qazaqstan ónerkásibindegi eń iri salaaralyq óndiristik kesheni qaı keshen?
4. Jańa taqyrypty meńgerý kezeńi.
Eń aldymen taqyrypqa jalpy sholý jasaıdy.
Otyn - energetıkalyq keshen (OEK) – otyn ónerkásibi men elektr qýatyn biriktiredi.
OEK
otyn elektr munaı qubyry
ónerkásibiniń qýaty gaz qubyry
salalary (JES, SES, (EJT)
(munaı jáne AES)
munaı óńdeý, gaz, kómir)
Keshenniń negizin energetıkalyq resýrstar quraıdy. Qazaqstannyń OEK – i negizgi 4 erekshelikterimen sıpattalady: 1) keshen otynnyń iri resýrstary men energıa qýatyna súıenedi; 2) otyndy óndirý ishki tutynýdan birneshe ese asyp túsedi; 3) óte tıimdi otyn túri tabıǵı gaz ben munaı bolǵanmen, negizgi energıa kózi kómir; 4) ekologıalyq problemalar týyndaıdy. Munaı ónerkásibi otyn ónerkásibindegi jetekshi roldi atqarady. Odan 300 túrli ónim alýǵa bolady. Qazaqstandaǵy munaı ónerkásibi HİH ǵ. aıaǵynan bastap damydy.
1911 j. Oral - Embi munaı - gaz alabyndaǵy Dossor kenishi ıgerile bastady. Keıin Mańǵystaý, Ońtústik Torǵaı alaptary ashyldy. Munaı men gazdy iri kompanıalar óndirýde: «Shevron - Teksako» (Teńiz), QÓB konsorsıýmy (Qarashyǵanaq). Qytaı ulttyq munaı kompanıasy (Jańajol, Qumkól), «Qazmunaıgaz». Qazaqstannyń eń iri ulttyq kompanıasy. Munaı óndiris aýdanynan temir jol arqyly sısternalarda, Kaspıı teńizi arqyly tankerlermen, negizgi bóligi qubyr arqyly tasymaldanady. Gaz óndirý jeke sala retinde 1920 j. Igerildi. Qazir respýblıkamyzda ilespe gazben birge tabıǵı gaz da óndiriledi.
Gaz qubyr arqyly tasymaldanady. Respýblıkamyzdaǵy ózekti máselelerdiń biri – biryńǵaı gaz qubyry júıesin qurý.
5. Jańa taqyrypty bekitý kezeńi:
1. Energetıkalyq resýrstar qalaı bólinedi? 2. Munaıdyń qandaı ken oryndary bar? 3. Qazaqstandaǵy eń iri magıstraldi munaı qubyrlaryn ata. 4. Qazirgi kezde gaz ónerkásibi qalaı damýda? 5. Tabıǵı gaz neshe oblysqa tasymaldanady? 6. Tranzıtti gaz qubyrlaryn ata, kartadan kórset.
Bekitý sabaǵy
“Baqytty sát ” oıyny
1. sharlar salynǵan qapshyq nemese kishkene bóshke.
2. Sekýndomer (saǵat)
3. Ortaq baǵalaý paraǵy
4. Fıshkalar
5. Úı tapsyrmasy (ár komandaǵa 2 suraqtan).
6. Konkýrs tapsyrmalary.
7. Jaýap úlgileri.
Oıynnyń júrý barysy
Synyp 2 komandaǵa bólinedi, ár komandanyń óz Kapıtany jáne ataýy bolady.
İ geım. “Boı sergitý”. Komandalarǵa 8 suraq berilip, olardy taldaýǵa 5 mınýt bólinedi. Komandanyń bir ókili jaýap beredi, al básekeles komanda jaýaptyń durystyǵyn úlgi boıynsha qadaǵalap otyrady. Suraqtarǵa eń kóp durys jaýap bergen komanda utady.
İİ. Geım. “Bóshkeden shyqqan bas qatyrǵylar”. Komanda músheleri bóshkeden nómirleri bar sharlar alyp shyǵady. Júrgizýshi ár nómirge jumbaq nemese suraq oqıdy. Óz ishinde talqylaǵan soń, komanda kapıtandary jaýap beredi.
İİİ. “Jumbaqtas”. Munda júrgizýshiniń suraǵyna jyldamyraq jaýap bergen komanda utady. Eger jaýap daıyn bolsa, komanda kók jalaýshany nemese qolyn kóteredi.
Suraqtar: 1. Qazaqstanda qandaı ulttyq munaı kompanıasy jumys jasaıdy?
2. Qandaı munaı qubyrlaryn bilesizder
3. Atlastyń otyn - energetıka kesheni kartasynan munaı - gaz alaptaryn jáne ken oryndaryn tabyńyzdar
4. Atlastaǵy kartadan gaz alaptaryn jáne gaz ken oryndaryn tabyńyzdar
5. Teńiz munaı ken orny qaı jyly ashyldy?
6. Dúnıe júzi eń iri gaz kondensat kenishiniń birin aty.
İÚ geım. “Sen – maǵan, men - saǵan”. Komandalar bir - birine 2 suraqtan qoıady (úı tapsyrmasy).
Ú geım. “Kósemdikke umtylý”. Suraqtarǵa barlyq oıynshylar jaýap beredi. Eń kóp durys jaýap bergen komanda utady. Al eń kóp durys jaýap beregen (4 - 7) balalar óz komandasyna qosymsha upaı (ózderine baǵa: 4 - 5 jaýap - 4 bal –”4” baǵasyn, 6 - 7 jaýap - 5 bal –”5” baǵasyn) alady. (test túrinde 12)
2, 3, 4, 5 geımderdi talqylaýǵa 1 mınýttan beriledi. Eger birden jaýap berilse, onda osy únemdelgen ýaqytyn komanda basqa suraqty taldaǵanda paıdalanady. Árbir durys jaýapqa komanda 1 bal nemese fıshka alady.
Jaýap úlgisi.
1. Qazaqstanda qandaı ulttyq munaı kompanıasy jumys jasaıdy?
Jaýaby: Munaı men gazdy iri kompanıalar óndirýde: “Shevron Teksako” (Qarashyǵanaq),
Qytaı ulttyq munaı kompanıasy (Jańajol), Kanadanyń “Petro - Qazaqstan” kompanıasy (Qumkól) munaıyn ıgerýde.
Qazaqstannyń eń iri ulttyq munaı kompanıasy “Qazmunaıgaz”.
2. Munaı qubyrlaryn kartadan tabyńyzdar.
Jaýaby: Eń irileri Atyraý - Novorossıısk, Atyraý - Samara, atyraý – Orsk, Omsk - Povlodar – Shymkent – Chardjoý, Qarashyǵanaq – Atyraý. Salynyp jatqan iri munaı qubyrynyń biri Atasý - Alashańqaı (Qytaı).
3. Atlastyń “otyn - energetıka kesheni “kartasynan munaı - gaz alaptaryn jáne mátindegi ken oryndardy tabyńdar.
Jaýaby: Ken oryndary 1960jyl Oral - Embi munaı - gaz alabyndaǵy Dossor
1970 j. Qarajanbas, Qalamqas, Soltústik Bozashy jáne t. b. Ken oryndary.
Munaıdy Tereńirek qabattardan tuz tunbasynyń astynan Keńqıaq jáne Jańajol, alyp Qarashyǵanaq, Teńiz munaı ken oryndary.
Keńqıaq, Jańajol, Qarashyǵanaq ken oryn - ǵy ilespe gazdan suıyq kómir sýtegin bólip alyp – odan kondensat aldy.
1980 j. úshinshi munaı gaz alaby - Ońtústik Torǵaı ashyldy. İri ken oryny Qumkól.
1990 j. basynda eń úlken munaı - gaz alaby ashyldy. “Qazaqstan Kaspıı shelf” kompanıasy Kaspıı teńiziniń Soltústik qaırańnan eń úlken munaı ken orny qashanda ashty.
4. Atlastaǵy kartadan gaz alaptaryn jáne gaz ken oryndaryn tabyńyzdar.
1960j Mańǵystaý munaı – gaz alabynan bastaldy. Qazirgi kezde respýblıkada kóptegen gaz qorlary barlandy. Biraq 2/5 bóligi Qarashyǵanaq ken orynynyń úlesinde. Kelesi iri ken oryndaryna Qashaǵan, Imashev, Jańajol jatady. Ońtústik Shý – Sarysý gaz alaby birtindep qolǵa alynyp ıgerile bastady.
5. Teńiz munaı ken orny qaı jyly ashyldy?
Teńiz munaı ken oryny 1979 j. ashyldy. Ortasha tereńdigi 5500 - 6000 metr.
Dúnıe júzindegi eń iri gazkondensat kesheniniń birin ata.
D. J. eń iri gazkondensat kenishiniń biri Qarashyǵanaq.
İİ geım Qazaqstan aýmaǵynda álemdik kómir qorynyń 3, 3% - y shoǵyrlanǵan kómir óndirýden segizinshi orynda al Reseımen Ýkraınadan keıingi úshinshi orynda
V toby jalpy qory - 176, 6mlrd tonna óndirý múmkindigi 21, 5mlrd tonna
6. Sabaqty qorytyndylaý:
1. Qazaqstannyń otyn - energetıka kesheniniń quramy qandaı?
2. Qazaqstan OEK - niń negizgi erekshelikteri qandaı?
3. Qazaqstannyń OEK boıynsha d. j.- gi kórinisi nemese sıpaty qandaı?
7. Baǵalaý kezeńi:
8. Úıge tapsyrma berý:
Qazaqstannyń otyn resýrstary (munaı, gaz, kómir) ken oryndary men alaptaryn keskin kartaǵa túsirý.
§6 Keshenniń ereksheligi men mańyzy. Munaı jáne gaz ónerkásibi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa elimizdegi jetekshi sala aralyq keshendi, onyń eldiń sharýashylyǵyndaǵy negizgi mindeti jaıly jalpy maǵlumat.
Damytýshylyq: Problemalyq tapsyrmalardy sheshý arqyly oqýshylardyń oılaý qabiletin damytý.
Tárbıelik: Qazaqstandaǵy tabıǵat baılyqtaryn tıimdi ári qorǵaı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Kórnekiligi: Karta, Trek shemalar, kesteler, atlas, keskin karta t. b.
Sabaqty uıymdastyrý formasy: Oqýshylarmen amandasý.
Sabaqty júrgizý ádis - tásilderi: suraq - jaýap, áńgimeleý.
Qural - jabdyqtar: Qazaqstannyń ákimshilik - saıası kartasy
Negizgi uǵymdar: otyn ónerkásibi, elektr qýaty, energetıkalyq resýrstar, munaı - gaz alaby, munaı - gaz qubyrlary, ilespe gaz, gaz qubyry júıesi
Nomenklatýra: Mańǵystaý alaby – Ózen jáne Jetibaı, Qarajambas, Qalamqas, Soltústik Bozashy, Keńqıaq, Jańajol, Ońtústik Torǵaı alaby – Qumkól; Aqtóbe, Oral, Taraz, Qaraǵandy, Atyraý
Sabaqtyń barysy
1. Uıymdastyrý kezeńi:
Oqýshylarmen amandasý. Túgendeý. Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
Psıhologıalyq daıyndyǵyn tekserý.
3. Jańa taqyrypqa kóshý kezeńi
Jańa taqyrypqa kóshý úshin oqýshylarǵa birneshe suraq qoıady:
1. Salaaralyq óndiristik keshen degenimiz ne?
2. Qazaqstan ónerkásibindegi eń iri salaaralyq óndiristik kesheni qaı keshen?
4. Jańa taqyrypty meńgerý kezeńi.
Eń aldymen taqyrypqa jalpy sholý jasaıdy.
Otyn - energetıkalyq keshen (OEK) – otyn ónerkásibi men elektr qýatyn biriktiredi.
OEK
otyn elektr munaı qubyry
ónerkásibiniń qýaty gaz qubyry
salalary (JES, SES, (EJT)
(munaı jáne AES)
munaı óńdeý, gaz, kómir)
Keshenniń negizin energetıkalyq resýrstar quraıdy. Qazaqstannyń OEK – i negizgi 4 erekshelikterimen sıpattalady: 1) keshen otynnyń iri resýrstary men energıa qýatyna súıenedi; 2) otyndy óndirý ishki tutynýdan birneshe ese asyp túsedi; 3) óte tıimdi otyn túri tabıǵı gaz ben munaı bolǵanmen, negizgi energıa kózi kómir; 4) ekologıalyq problemalar týyndaıdy. Munaı ónerkásibi otyn ónerkásibindegi jetekshi roldi atqarady. Odan 300 túrli ónim alýǵa bolady. Qazaqstandaǵy munaı ónerkásibi HİH ǵ. aıaǵynan bastap damydy.
1911 j. Oral - Embi munaı - gaz alabyndaǵy Dossor kenishi ıgerile bastady. Keıin Mańǵystaý, Ońtústik Torǵaı alaptary ashyldy. Munaı men gazdy iri kompanıalar óndirýde: «Shevron - Teksako» (Teńiz), QÓB konsorsıýmy (Qarashyǵanaq). Qytaı ulttyq munaı kompanıasy (Jańajol, Qumkól), «Qazmunaıgaz». Qazaqstannyń eń iri ulttyq kompanıasy. Munaı óndiris aýdanynan temir jol arqyly sısternalarda, Kaspıı teńizi arqyly tankerlermen, negizgi bóligi qubyr arqyly tasymaldanady. Gaz óndirý jeke sala retinde 1920 j. Igerildi. Qazir respýblıkamyzda ilespe gazben birge tabıǵı gaz da óndiriledi.
Gaz qubyr arqyly tasymaldanady. Respýblıkamyzdaǵy ózekti máselelerdiń biri – biryńǵaı gaz qubyry júıesin qurý.
5. Jańa taqyrypty bekitý kezeńi:
1. Energetıkalyq resýrstar qalaı bólinedi? 2. Munaıdyń qandaı ken oryndary bar? 3. Qazaqstandaǵy eń iri magıstraldi munaı qubyrlaryn ata. 4. Qazirgi kezde gaz ónerkásibi qalaı damýda? 5. Tabıǵı gaz neshe oblysqa tasymaldanady? 6. Tranzıtti gaz qubyrlaryn ata, kartadan kórset.
Bekitý sabaǵy
“Baqytty sát ” oıyny
1. sharlar salynǵan qapshyq nemese kishkene bóshke.
2. Sekýndomer (saǵat)
3. Ortaq baǵalaý paraǵy
4. Fıshkalar
5. Úı tapsyrmasy (ár komandaǵa 2 suraqtan).
6. Konkýrs tapsyrmalary.
7. Jaýap úlgileri.
Oıynnyń júrý barysy
Synyp 2 komandaǵa bólinedi, ár komandanyń óz Kapıtany jáne ataýy bolady.
İ geım. “Boı sergitý”. Komandalarǵa 8 suraq berilip, olardy taldaýǵa 5 mınýt bólinedi. Komandanyń bir ókili jaýap beredi, al básekeles komanda jaýaptyń durystyǵyn úlgi boıynsha qadaǵalap otyrady. Suraqtarǵa eń kóp durys jaýap bergen komanda utady.
İİ. Geım. “Bóshkeden shyqqan bas qatyrǵylar”. Komanda músheleri bóshkeden nómirleri bar sharlar alyp shyǵady. Júrgizýshi ár nómirge jumbaq nemese suraq oqıdy. Óz ishinde talqylaǵan soń, komanda kapıtandary jaýap beredi.
İİİ. “Jumbaqtas”. Munda júrgizýshiniń suraǵyna jyldamyraq jaýap bergen komanda utady. Eger jaýap daıyn bolsa, komanda kók jalaýshany nemese qolyn kóteredi.
Suraqtar: 1. Qazaqstanda qandaı ulttyq munaı kompanıasy jumys jasaıdy?
2. Qandaı munaı qubyrlaryn bilesizder
3. Atlastyń otyn - energetıka kesheni kartasynan munaı - gaz alaptaryn jáne ken oryndaryn tabyńyzdar
4. Atlastaǵy kartadan gaz alaptaryn jáne gaz ken oryndaryn tabyńyzdar
5. Teńiz munaı ken orny qaı jyly ashyldy?
6. Dúnıe júzi eń iri gaz kondensat kenishiniń birin aty.
İÚ geım. “Sen – maǵan, men - saǵan”. Komandalar bir - birine 2 suraqtan qoıady (úı tapsyrmasy).
Ú geım. “Kósemdikke umtylý”. Suraqtarǵa barlyq oıynshylar jaýap beredi. Eń kóp durys jaýap bergen komanda utady. Al eń kóp durys jaýap beregen (4 - 7) balalar óz komandasyna qosymsha upaı (ózderine baǵa: 4 - 5 jaýap - 4 bal –”4” baǵasyn, 6 - 7 jaýap - 5 bal –”5” baǵasyn) alady. (test túrinde 12)
2, 3, 4, 5 geımderdi talqylaýǵa 1 mınýttan beriledi. Eger birden jaýap berilse, onda osy únemdelgen ýaqytyn komanda basqa suraqty taldaǵanda paıdalanady. Árbir durys jaýapqa komanda 1 bal nemese fıshka alady.
Jaýap úlgisi.
1. Qazaqstanda qandaı ulttyq munaı kompanıasy jumys jasaıdy?
Jaýaby: Munaı men gazdy iri kompanıalar óndirýde: “Shevron Teksako” (Qarashyǵanaq),
Qytaı ulttyq munaı kompanıasy (Jańajol), Kanadanyń “Petro - Qazaqstan” kompanıasy (Qumkól) munaıyn ıgerýde.
Qazaqstannyń eń iri ulttyq munaı kompanıasy “Qazmunaıgaz”.
2. Munaı qubyrlaryn kartadan tabyńyzdar.
Jaýaby: Eń irileri Atyraý - Novorossıısk, Atyraý - Samara, atyraý – Orsk, Omsk - Povlodar – Shymkent – Chardjoý, Qarashyǵanaq – Atyraý. Salynyp jatqan iri munaı qubyrynyń biri Atasý - Alashańqaı (Qytaı).
3. Atlastyń “otyn - energetıka kesheni “kartasynan munaı - gaz alaptaryn jáne mátindegi ken oryndardy tabyńdar.
Jaýaby: Ken oryndary 1960jyl Oral - Embi munaı - gaz alabyndaǵy Dossor
1970 j. Qarajanbas, Qalamqas, Soltústik Bozashy jáne t. b. Ken oryndary.
Munaıdy Tereńirek qabattardan tuz tunbasynyń astynan Keńqıaq jáne Jańajol, alyp Qarashyǵanaq, Teńiz munaı ken oryndary.
Keńqıaq, Jańajol, Qarashyǵanaq ken oryn - ǵy ilespe gazdan suıyq kómir sýtegin bólip alyp – odan kondensat aldy.
1980 j. úshinshi munaı gaz alaby - Ońtústik Torǵaı ashyldy. İri ken oryny Qumkól.
1990 j. basynda eń úlken munaı - gaz alaby ashyldy. “Qazaqstan Kaspıı shelf” kompanıasy Kaspıı teńiziniń Soltústik qaırańnan eń úlken munaı ken orny qashanda ashty.
4. Atlastaǵy kartadan gaz alaptaryn jáne gaz ken oryndaryn tabyńyzdar.
1960j Mańǵystaý munaı – gaz alabynan bastaldy. Qazirgi kezde respýblıkada kóptegen gaz qorlary barlandy. Biraq 2/5 bóligi Qarashyǵanaq ken orynynyń úlesinde. Kelesi iri ken oryndaryna Qashaǵan, Imashev, Jańajol jatady. Ońtústik Shý – Sarysý gaz alaby birtindep qolǵa alynyp ıgerile bastady.
5. Teńiz munaı ken orny qaı jyly ashyldy?
Teńiz munaı ken oryny 1979 j. ashyldy. Ortasha tereńdigi 5500 - 6000 metr.
Dúnıe júzindegi eń iri gazkondensat kesheniniń birin ata.
D. J. eń iri gazkondensat kenishiniń biri Qarashyǵanaq.
İİ geım Qazaqstan aýmaǵynda álemdik kómir qorynyń 3, 3% - y shoǵyrlanǵan kómir óndirýden segizinshi orynda al Reseımen Ýkraınadan keıingi úshinshi orynda
V toby jalpy qory - 176, 6mlrd tonna óndirý múmkindigi 21, 5mlrd tonna
6. Sabaqty qorytyndylaý:
1. Qazaqstannyń otyn - energetıka kesheniniń quramy qandaı?
2. Qazaqstan OEK - niń negizgi erekshelikteri qandaı?
3. Qazaqstannyń OEK boıynsha d. j.- gi kórinisi nemese sıpaty qandaı?
7. Baǵalaý kezeńi:
8. Úıge tapsyrma berý:
Qazaqstannyń otyn resýrstary (munaı, gaz, kómir) ken oryndary men alaptaryn keskin kartaǵa túsirý.
You Might Also Like
