InfoHub Logo

Taqyryby: §13 Qurlyq sýlary. (10 - synyp)
Prezentasıasymen
Bilimdilik: Ózender. Kólder. Muzdyqtar. Jer asty sýlary týraly bilim berý. qurlyq sýlary túrleri boıynsha ornalasý jáne damý kórsetkishterin sıpattaý.
Damytýshylyq: Jalpy oqý iskerlikterin úırený, oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Ózdiginen jumys isteýlerine daǵdylandyrý.
Tárbıelik: Oqýshylardy óz oılaryn jetkize bilýine, qarym - qatynas jasaýdy úıretý. Balalardy uıymshyldyqqa tárbıeleý.

Sabaq túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń jospary: 1 kezeń - uıymdastyrý.
2-kezeń - úı tapsyrmasyn suraý.
3-kezeń - jańa taqyrypty meńgertý.
4 kezeń - bekitý.
5 kezeń - úıge tapsyrma berý.
6 kezeń - qorytyndy, baǵalaý.

Sabaq barysy:
Oqýshymen amandasyp, oqýshynyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
Úı tapsyrmasyn suraq - jaýap arqyly suraý.

1. Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń bólikteri.
2. Muhıt sýynyń qasıetteri.
3. Muhıt sýynyń qozǵalystary.

Jańa sabaq.
Qurlyq sýlaryna ózender men kólder, muzdyqtar en batpaqtar, jer asty sýlary, jasandy sý kózderi (bógender, kanaldar, toǵandar) jatady.

Ózender. Dúnıe júzi ózenderi arasynda alaby úlken ózen Amazonka bolyp tabylady, onyń sý jınaý alaby - 7 mln km. Sý shyǵyny dep ózenniń sý qımasynan belgili bir ýaqyt birligi ishinde aǵyp ótetin sý mólsherin ataıdy.

Kólder. Oıysta ornalasqan sý aıdynyn kól dep ataıdy. Kólder qazanshuńqyrynyń shyǵý tegi men qalyptasýyna baılanysty tektonıkalyq, muzdyq, muzdyq - tektonıkalyq, qaldyq (relıkt), karsty, janartaýlyq t. b. bolyp bólinedi. Jer sharyndaǵy eń tereń kól - Baıkal kóli shyǵý tegi jaǵynan tektonıkalyq kól bolyp tabylady.

Qyrǵyzstandaǵy Ystyqkól, Qazaqstan jerindegi Zaısan, Marqakól, Shyǵys Afrıka kólderi shyǵý tegi jaǵynan tektonıkalyq kólder bolyp tabylady.

Muzdyqtar. Muzdyq dep ádette qatty kúıde túsetin jaýyn-shashynnyń jınaqtalyp, birtindep ózgerýinen qurlyqta túziletin kóp jyldyq muz qabatyn ataıdy. Aláskadaǵy Habbort muzdyǵynyń uzyndyǵy 145 km - ge jetedi.

Jer asty sýlary. Dúnıe júzindegi qalalarda 70 %- dan astamy sýmen jer asty sýy esebinen qamtamasyz etiledi. Azıa men Soltústik Amerıkanyń, Afrıka men Aýstralıanyń shóldi aýdandarynda jer asty sýy kóp paıdalanatyn aýdandarda grýnt sýynyń deńgeıi tómendep, onyń lastanýy baıqalýda.

1 - kezeń Suraqqa jaýap berý.

1. Ertis ózeniniń Qazaqstan jerindegi uzyndyǵy?
2. Qazaqstan aýmaǵynda neshe ózen bar?
3. Jazyqtarda ózen torlary ońtústikten soltústikke qaraı arta ma, kemı me?
4. Qazaqstannyń eń iri ózeni?
5. Qar – muzdyq tıpimen qandaı aımaqtyń ózenderi qorektenedi?
6. Ózenniń sý qımasymen bir sekýnd ishinde aǵyp ótetin sý mólsherin ne deımiz?
7. Ertis – Qaraǵandy kanalyn ne maqsatta saldy?
8. Qazaqstandaǵy eń laıly ózen?
9. Qazaqstannyń sý energetıkalyq resýrstarǵa baı ózeni?
10. Qaraǵandy oblysy ózenderin ata?

2 - kezeń “Tirek syzba”
Kól qazanshuńqyrlarynyń paıda bolýyna qaraı qandaı túrleri bar?
Kól aǵysyna qaraı qandaı túrge bólinedi?
3 - kezeń “Ár materıkke tán ózen attaryn jazyp shyǵý”
Soltústik Amerıka
Ońtústik Amerıka

4 – kezeń krosvord
Gıdrosfera.
1. Ózende plotına salý arqyly jasalǵan sý qoımasy
2. Materıkterdi qorshaǵan sý aıdyny
3. Qurlyqtyń bir bóligin jaýyp jatqan muz massasy
4. Ózen arnasynda paıda bolǵan tik jartastan sýdyń qulaı aǵýy
5. Qatty jynystardan paıda bolǵan ózen arnasynyń tastaqty ýchaskesi
6. Asa kúshti jańbyrdan, qar erýinen sý deńgeıiniń kóterilýi
7. Pamır taýyndaǵy eń úlken muzdyq
8. Muhıttyń bir bóligi
9. Barlyq jaǵynan sýmen qorshalǵan qurlyqtyń shaǵyn ýchaskesi
10. Muhıttyń, teńizdiń nemese kóldiń qurlyqqa kirip jatqan bóligi

5 – kezeń “ Kim júırik”
Maqal - mátel
Sýdyń kepkeni - tirshiliktiń ketkeni.
Sýly jer - nýly jer.
Sýdy laılama - balyǵyn shoshytasyń.
Sý júrgen jer - bereke, el júrgen jer - mereke.
Sý bergenniń saýaby bar, sý tókkenniń jaýaby bar.
Sýy bar jerde ómir bar.

Taqyrypty bekitý úshin muǵalim kelesi suraqtardy qoıady:
1. Qurlyq sýlarynyń qandaı túrleri bar? Olardyń sý aınalymyndaǵy mańyzy qandaı?
2. Ózen júıesi qandaı quramdas bólikterden turady?
3. «Ózender - klımattyń ónimi» degendi qalaı túsinesińder?
4. Kólderdi shyǵý tegine qaraı qandaı túrlerge bóledi?
5. Muzdyqtar qalaı paıda bolady? Olardyń qandaı túrleri bar?
6. Muzdyqtardyń qandaı mańyzy bar? Olardy paıdalanýdyń qandaı joldaryn usyna alasyńdar?
7. Jer asty sýlary qandaı toptarǵa bólinedi? Olardyń sharýashylyq mańyzy qandaı?

Úıge tapsyrma: §12 - 13 oqý mazmundaý. Mátin sońyndaǵy tapsyrmalarǵa jaýap berý.
Óz qalaýyń boıynsha belgili bir ózenniń saǵasyn, aǵys baǵyty, uzyndyǵy men tereńdigin, bastaýyn anyqtaý.

Jumys dápteri.

Ózender ---- Bastaýy --- Qaıda quıady -- Salalary -- Uzyndyǵy --- Qorektenýi -- Tasıtyn ýaqyty
Ertis
Soltústik
muzdy
muhıt
Alaby
Esil
Jaıyq
Embi
Syrdarıa
Shý
İle