InfoHub Logo

Ár aqynnyń taǵdyry, poezıadaǵy joly árqalaı. Sáken Imanasovtyń tvorchestvosyna kelsek, áý basta aqyndar áýletine birden dúrmekpen shýly keldi desek, aqıqatqa jata qoımas. Ol salqynqandy, sabyrly salmaqpen qosylyp, kóp uzamaı jas aqyn atandy. Aqyndyq aýylǵa, jyr dúnıesine táı-táı basyp kelgennen beri az ýaqyt etken joq. Tvorchestvosy shyńdalyp, qalamy qataıdy, oıy tolysty, sana-órisi keńeıdi, talant qarymy arta tústi. Biraq ol soǵan ońaılyqpen jetken joq. Talaı qaǵajý kórdi, jany kúızeldi, ádiletsizdikti basynan keshirýge týra keldi.

Alaıda taǵdyryn aqyndyqqa baǵyttaǵan, onyń ystyq, sýyǵyna tózimdilikpen kónýge berik baılam jasaǵan talant bárine tótep berdi. Búgin ol shalqar shabyttyń der shaǵynda. Onyń kóktemi endi týǵandaı. Talanty kóktem gúlindeı qulpyryp, jarqyrap ashylǵandaı. Mine, onyń "Adyrna" jyr kitabyn (1988 j. "Jazýshy" baspasy) oqyǵandaǵy alǵashqy túıgen oıymyz osy.

Qazir S. Imanasovtyń esimi, aqyndyǵy keńinen belgili. Ol qarymyn alysqa sermep:

"Tyńdaýǵa týǵan dala bolsa daıyn,
bere tur, qoramsaqqa qol salaıyn".
Jebeniń jeti atasy bar-aý munda,
ótkir me — qolyńa alyp kórshi, aǵaıyn!" —

dep ózinen úlken úmit kúttire ún tastaıdy, óleń ólkesindegi qulshynysy burynǵydan artyp, alýan syrly jyr qashaıtynyna meńzeıdi.

Jyr kitaptan baıqaǵanymyz, aqyn erkin kósilip jazǵan, kibirtiktep, tek uıqas úshin sóz izdep jatpaǵan. Ár óleń joldary jatyq kelip, jeńil oqylady. Jyrlary, negizinen oıǵa, oqıǵaly sújetterge qurylǵan. Sózýarlyqqa qushtar emes. Onyń kredosy — ómirde kórgenderinen, kókiregine uıalaǵandarynan túıin túıý, oı jınaqtaý, mine, solardy poezıa tilimen aıtý. Asyǵyp, aptyǵý, kúpildep qur daýryǵý joq. Aldynda úlgi tutar aǵalary, artyńda úmit artar inileri bolǵan soń, ol jaman jazýdy murat tutpaǵan. Kerisinshe, olardyń qaı-qaısysyna bolsa da ózi úlgi-ónege bolarlyq qamy kóbirek tolǵandyrǵan sıaqty. Jyr shýmaqtarynan aqyndyǵy men azamattyǵy toǵysqan arly jan boı kórsetedi, búgingi kún údesine saı shıraqtyq pen jaýapkershilik seziledi. Óz únimen, óz arnasymen keledi ol.

Aqyn ózegin jaryp shyqqan óleńderine júregin syzdatqan kóp jaılar arqaý bolǵan. Keı óleńi asqaq sezimge, alaburtqan alaýly jalyn kúıge, endi keıbiri oıdyń tuńǵıyǵynan shym-shymdap shyqqan shymyr tolǵanysqa, sabyrly syrǵa toly. Óleńderinde yzǵarly qys pen jaıdary jaz, salqyn kúz ben samaly ósken jadyrańqy kóktemdi eske túsiretin kóńil-kúıdiń arpalysqan, tolǵaǵy jetken tustaryndaǵy jan tolqynysy órilgen. Adaldyqty, aqıqatty ańsaıdy, aq júrek, taza peıildi ýaǵyzdaıdy, jaqsyǵa qýanady, jamanǵa jırene otyryp synaıdy, ótkir jebesin túıreıdi.

S. Imanasovtyń týǵan jerge, aýylyma, ata-anasyna degen súıispenshiligi, saǵynysh sezimi kóp óleńderinde jeli tartqan. Olar úshin ne qıynǵa salsa da, ógizdeı órge tartar minez kórsetip, bas tigýge bar azamat. Mine, ózin tyńdap kóreıikshi:

"Bas tartpaımyn: týǵan elim dál qazir,
Taý qopartyp, tas jarǵyzam dese de".

("Kúsh" óleńinde).

Eliniń qaı talaby bolsa da ony oryndaýǵa daıyn ol. Munda patrıottyq sezim erekshe seziledi.

"Ot basynyń reńi de tiregi eń,
kóz aldymda keskiniń tur júdegen.
Ókpeletip aldym ba dep,
áli de qabirińe kúnde baryp, gúl egem",

— degen jyr joldarynan ("Anam týraly trıptıh" óleńinen) anaǵa degen ińkár kóńil, júrek túkpirinen bulqynyp shyqqan balalyq saǵynysh sezim, janǵa jylý bergendeı áserdeı bolasyń. Ana aldyndaǵy boryshty óteýdiń kórinisi sátti aıtylǵan.

Aýylyn saǵyný "Aýyl" óleńinde asqaq únmen jyrlanady.

"Qaıteıin", biraq aýylǵa,
burdy da turdy júregim", —

dese, bir jerinde:

"Saǵyna berem tek seni,
Tútini túgel tátti aýyl", —

nemese,

"Qaǵynyp júrmin ketem dep
saǵynyp shalǵy, ketpendi", —

deıdi.

Aýylda týyp, sonda ósken jannyń adal kóńil-kúıin bildirmeı me osy óleń shýmaqtary. Aqyn meıiri, júrek lúpili shapaǵatty jyly lebizinen, kúnshýaqty jan dúnıesinen sergek seziledi. Aýylynda eskirgen, tozǵan kúıki tirlikke, bas buzar tóreshil, ákimshil qylyqtarǵa kúızeledi, kókiregi qars aırylyp, arasha túsedi. Endeshe aqyn jamandyqtyń qandaıyna bolsa da qarsy.

Aqyndyqtyń narqyn baǵalaı almaǵan keı aqyn, árıne, onyń qıynnan qıystyrylatyn mán-maǵynasyn túsine almasa kerek. Osy oraıda da S. Imanasov qatty tolǵanady, biraz óleńderinde oıly-oramdy syr shertedi. Asqar shyń atasy Abaıǵa tabynyp, júginedi, ony arqa tutady, óleń sózdiń jaıy arzandap bara jatqany týraly ýáj etedi. Jambyldy aqyn emes degenderge kúıinedi, Abaıǵa til tıgizdik dep renish bildiredi.

"Kóńilge kele jatqan tolmaı áli,
aıtarym óleń qamy sol baıaǵy, —
búlinip júrgender bar júlde dese,
júgirip jerge tımeı qoldy aıaǵy" —

deı kelip ("Abaı eskertkishi aldynda" óleńinen), aqyn bastyqtyń "baqyrbas balasyna" óleń arnap, "óńesh sozǵan", tatymsyz óleń býymen ózderin elge áıgilep, qataryndaǵylarǵa mıyǵynan kúle qarap júretin keıbir aqynsymaqtardy synaı otyryp:

"Bilmeısiń: aqyny kim, aqymaǵy,
bylyǵyp baıaǵydaı jatyr áli,
qulqynyn tyǵyndaıtyn "sıtat" izdep,
Sizdiń de basyńyzdy qatyrady", —

dep batyl pikir qozǵaıdy, shymbaıǵa batyra aıtady, osylardyń unamaıtynyn ashyna aıtady. Osy oı aqyndy kóp mazalaǵan bolýy kerek, "Jyr obaly", "Óleń joly", "Aýyldaspen áńgime", "Jaýap", "Eseıý", taǵy basqa óleńderinde soǵan oralyp otyrady. Opa kermeı, talaı soqqy tıip japa shekken júregi jaraly, kóńili jadaý tartyp kelgen aqyn shemen-sherin aǵytyp, túr-túsi san ózgerip turatyn jádigeılerdi nysanaǵa alady. Azap, beınet tartqyzǵan kinálilerdi jerine jetkize, qabyrǵasyn qaıystyra aıyptaıdy, búgingi kún turǵysynan óz únin qosady. "Aqyn degen — baıaǵydan ar quly" — mine S. Imanasov pozısıasy. Sondyqtan aqyndyq ar-namysty óziniń etalony eseptegen ol óleń jolynyń "qıly", "qıyn" ekenin bile kelip, túni boıy túńilip, túnerip, ózin-ózi qaırap, shabytyn shıryqtyryp tynymsyz tirlik keship júrip jazdy. Tótennen taýyp alǵan oljasy da joq, báıgesi de joq, úlesi de joq. Jylpostyq ta jat áreket oǵan. Talaı júregi shaıylyp, túrshigip júrse de ómirden túńilmedi, úmitin úzbedi, eshkimge eminbedi, telmirip, telinbeı, óz paryzyn ótep júre berdi.

"Qoldaýy maǵan da kóp bir baqyttyń,
bolmaýy bir jaqsylyq múmkin emes", —

dep ("Senim" óleńinen) senimmen qarady bolashaǵyna. Keshegi toqyraý zamanynyń jańaratynyna, kún kóziniń jarqyrap ashylatynyna, bári ózgeretinine senedi ol. Sondyqtan ol:

"Ózgeredi,
bári de ózgeredi,
qulaǵyń estigendi — kóz kóredi.
Keshe ǵana kúndegen kóp pysyqtar
maǵan da bir minbedep sóz beredi",

— dep edi ("Jańarady" óleńinen).

Sol aıtqandaı, S. Imanasov ár minbeden jıi kórine bastady. Ol qoshemetke, qolpashqa, kótermelegenge qarsy, el yqylasy bolsa, sol jetedi oǵan. Sondyqtan ol basyn tasqa da, taýǵa da uryp san qateleskenin de, óz boıynda kemshilikterdiń, de bolǵanyn aǵynan jarylyp moıyndaıdy. Endigi maqsatyn:

"Týǵan jermen bir edim bar tynysym, bar tynysym,
bazarly alqynysym.
Unasam da elime, jylasam da,
qulasam da — barlyǵy halqym úshin! —

dep ("Ardager sózi" óleńinen) túıedi.

Sonymen, óleńderine qańdaı da bir ólshemdermen, zor talappen qarasaq ta, S. Imanasovtyń azamattyq belsendiligi kúshti aqyn ekendigine kóz jetkizemiz. Ol aqyndyq jaýapkershilikti, poezıanyń aýyr júgin, sapa-salmaǵyn qatty sezinedi. Sondyqtan júrek kórigi men oı ordasynan saralanyp, syǵymdalyp qorǵasynnan quıǵandaı salmaqty, qunarly ár sóz, ár óleń aqynnyń bulqynǵan, býyrqanǵan ishki álemin, mazalaǵan jan dúnıesin aqtaryp aldymyzǵa jaıyp salady.

Aqyn erdiń jasy elýden asty. Qyzý qandy jastyǵy etti. Endi oǵan qara basyna túsken jáıttardy kóbirek jyrlaı berýden góri, ózekti, kúrdeli taqyryptarǵa áleýmettik, qoǵamdyq salmaǵy qomaqty oı-pikir qozǵaýyn tilek retinde aıtar edik. Halyqtyń ómir tynysyna tereńirek úńilip oı tolǵaý, jyr jazý — endigi tolǵanatyn tusy osy bolsa kerek. Áıtpese, "Adyrnany" oqyp otyryp, óz kúı-jaıyn kóbirek jyrlapty degen oı da týyp ketetin sıaqty. Bárin qoıǵanda beıbitshilikti saqtaý máselesine, qarý-jaraqty joıý isine Sáken sıaqty eńbegimen bedelge ıe bolǵan aqynnyń jyrlarymen ún qosýy lázim.

"Sońǵy sóz ornyna" degen kitaptyń aqyrǵy betindegi óleńinde aqyn áli kóp jazatynyn pash etedi. Sonda tilegimiz eskeriler dep bilemiz. Olaı bolsa S. Imanasovtyń:

"Jazam bárin solardyń, qazam bárin,
densaýlyq ber, eı ómir, mursha ber tek!" —

degen ótinish-tileginiń oryndalýyn qalaı otyryp, odan áli de tamasha óleńder kútemiz.

"Jetisý " gazeti, qyrkúıek, 1989 jyl

---