InfoHub Logo

Tasteev N.M. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Almaty q.

Ǵylymı jetekshi: Shańbaeva Araılym Nurdyǵulqyzy Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti, dintaný jáne mádenıettaný kafedrasynyń aǵa oqytýshysy

Ańdatpa

Bul maqalada pandemıa kezindegi jastardyń ýaqytty ótkizýi, súıikti isterimen aınalysýy, áleýmettik jelilerdiń paıdasy men zıany qarastyryldy. Sonymen birge ýaqytty tıimdi ótkizýge baılanysty jáne ár adamnyń boıyna mádenıetti dartyý boıynsha birneshe baǵyttar keltirilip usynyldy.

Túıin sózder: pandemıa, ýaqyt, oqý, mádenıet, jospar.

Ýaqyt-bizdiń ómirimizdegi eń mańyzdy baǵa jetpes qundylyqtarymyzdyń biri. Mysaly, biz aqsha nemese bir kerek zatymyzdy joǵaltyp alsaq, ony qaıtadan taýyp alýǵa bolady. Al egerde ýaqytymyzdy joǵaltsaq, ony keri qaıtara almaımyz. Keıbir adamdar óziniń burynǵy ýaqytyn eske alyp jatyp, «Men osy kúnge deıin ne istedim»? Qandaı maqsattarǵa jettim? dep ókinip jatady.

Pandemıa kezinde kóp adamdar ózderiniń ýaqyttaryn tıimdi ótkizbedi. Barlyǵy úıde qamalyp otyryp qalǵandyqtan, kúndelikti bir ispen aınalysýmen ýaqytyn ótkizdi. Olar: telefon qaraý, uıyqtaý jáne t.b. Biraq, ózderiniń ýaqyttaryn óte tıimdi paıdalanǵandar da boldy. Pandemıa kezinde ınstagram áleýmettik jelisi óte qarqyndy damydy. Instagram arqyly óz paraqshasyn ashyp, aqsha taýyp júrgender sany qanshama. Óz densaýlyǵyn kútý arqyly sportpen aınalysyp júrgen adamdar da boldy.

Karantın kezinde óz ýaqytyńdy tıimdi paıdalaný úshin osylardy jasaýǵa bolady [1]:

1.Kitap oqý. Karantın ýaqyty – kitap oqýǵa taptyrmas múmkindik. Osyǵan deıin oıda júrgen kitaptardy oqyp, jańa avtorlardyń qyzyq kitaptarymen tanysýǵa bolady.  Kitap oqý stress pen kóńilsizdikten arylýǵa kómektesedi. Sonymen qatar qazirgi ýaqytta kitaptardyń elektrondy nusqasyn da ońaı tabýǵa bolady.  Bıznes baǵytyndaǵy kitaptardyń elektrondyq nusqalaryn oqý arqyly adam óziniń súıikti isimen aınalysýǵa jol taba alady.

2.Fılmder men serıaldar kórý. Kópten beri kórýge ýaqyt tappaı júrgen fılmder men serıaldardy qaraýǵa bolady. Mysaly, Qazaq handyǵy jaıly kınolar óte kóp. Sonyń biri «Almas qylysh». Ol fılmde Qazaq handyǵy qalaı qurylǵany, qandaı qıyndyqtar bolǵanyn, ár túrli shabýyl kezindegi jeńisterdi, Qazaq handyǵyn qaı handar basqarǵanyn bilýge bolady. Osy kınony kórý arqyly árbir adamnyń patrıottyq sezimi oıanyp, burynǵy ata-babalarymyzdyń qanshama eńbekpen osyndaı táýelsizdikti alyp kelgenin túsinýge bolady.

3. Bilim alý. Eń jaqsy ınvestısıa ózińizge jáne damýyńyzǵa salynǵan ınvestısıa ekenin umytpaǵan jón. Karantın ýaqyty jańa nárseler úırenip, qabiletti arttyrýǵa, shet tilderin úırenýge múmkindik beredi. Qazirgi ýaqytta qoljetimdi kóptegen onlaın kýrstar men túrli onlaın-platformalar bar. Ǵalamtor dáýirinde tipti úıde otyryp-aq álemdegi eń úlken murajaılarǵa onlaın kirip, aralap tamashalaýǵa bolady.

4. Sportpen aınalysý. Úıde sportpen aınalysý úshin arnaıy sport qurylǵylary men júgirý jolaqtaryn satyp alýdyń nemese kóp aqsha jumsaıtyn fıtnes ortalyqtaryna barýdyń qajeti joq. Internettegi ıogadan bastap, kúrdeli sport jattyǵýlaryna deıin úıde jasaýǵa bolady. Ynta bolsa bolǵany. Sportpen aınalysý arqyly adam vırýsqa qarsy kúrese alady. Sebebi, sportpen aınalysqan adamnyń dene múshesi árdaıym qozǵalysta bolyp, denesindegi qan tamyrlary jaqsy jumys jasaý arqyly kez-kelgen vırýsqa tótep bere alady. Sportpen aınalysqan adamnyń kez-kelgen nársege yntasy oıanady. Barlyq nárseni jasaýǵa energıasy toly bolady deýge de bolady.

5. Uıqy rejımi. Karantın bastalǵannan keıin uıqy rejımin burynǵysha saqtap qalǵan adamdardyń sany biren-saran. Ásirese, jastar túngi ýaqytqa deıin telefondaǵy áleýmettik jelilerdi qarap uıqy rejımin buzyp alyp jatady. Olar: instagram, youtube, facebook, vk jáne taǵy basqalary. Doktor, ǵalymdardyń zertteýinshe adamnyń uıyqtaý ýaqyty saǵat 22:00-den 02:00-ge deıin. Bylaı qarap tursań tórt saǵat az sekildi. Biraq, osy ýaqyt kezinde uıyqtaǵan adamnyń árbir bir saǵat uıqysy eki saǵatqa teń bolady. Sonda segiz saǵat uıyqtaý arqyly erteńgi kúnge uıqysy qanyq bolady. Iaǵnı, neǵurlym erterek jatsaq, soǵurlym uıqymyz qanyq bolady jáne erte oıanamyz. Al erte turǵan adam óz ýaqytyn únemdep, jospar boıynsha bárine úlgere alady. Uıqymyz qanyq bolý arqyly sol kúngi barlyq jumystardy jasaýǵa yntamyz bolady.

 Mysaly, men pandemıa kezindegi ózimdi alyp qarasam, pandemıanyń bastapqy kezi árıne qıyn ótti. Rejım buzylǵandyqtan barlyq ýaqytym jáı ǵana ótip jatqanyn baıqadym.  Sodan keıin ár ýaqytymdy bekerge ketirmeı Ulttyq biryńǵaı testileýge daıyndyqty odan ary qaraı kúsheıttim. Meniń oıymsha, barlyq túlekter pandemıa kezinde ýaqytyn ketirmeı, UBT-ǵa daıyndaldy dep oılaımyn. Al, keıbir stýdentter sabaqtyń onlaın formattaǵy túrinde ótýine baılanysty sabaqtaryna beı-jaı qarap, úlgerimderin tómendetip aldy. Jumys jasaǵan adamdardyń da kópshiligi osy ýaqytta jumyssyz qalǵandyqtan bastapqy aılarda ýaqyttaryn tekke ótkizdi.

Ýaqytty tıimdi paıdalaný jóninde ǵylymı zertteýler júrgizgen ǵalym Dorıs Kovıktiń pikirinshe, ýaqytty josparlaǵanda 10 túrli jaıǵa nazar aýdarý qajet [2]. Solardyń keıbireýlerine toqtalyp óteıik:

Birinshiden, basym baǵyttardy naqty aıqyndap alyp, ıaǵnı jumystardy josparlaǵanda birinshi kezekte atqarylýǵa tıistileri men keıinge qaldyrýǵa bolatyn sharýalardy naqtylaý qajet.

Ekinshiden, óz ýaqytyn baqylaı bilý. Qandaı sharýany qaı ýaqytta jasaıtynyn jazyp otyrý jáne ýaqyt kestesin jasaý.

Úshinshiden, atqaratyn sharýalardyń tizbesin jasaý jáne aıaqtalǵan isterge belgi soǵyp otyrý.

Tórtinshiden, alańdatatyn jaılardan aýlaq bolý. Máselen, tyǵyz sharýamen aınalysyp jatqanda telefondy óshirip, eshkim mazany almaıtyndaı esikti jaýap alǵan jón. Bul mańyzdy sharýany jedel jáne sapaly oryndaýǵa múmkindik beredi.

Besinshi nazar aýdaratyn nárse: bir aptanyń ishinde atqarǵan sharýalardy qortyndylap otyrý. Buǵan juma kúni qolaıly bolmaq [3].

Joǵarydaǵylardy qoryta kele kúndelikti jospardy durys josparlaý úshin kelesideı erejelerdi usynamyz:

- qyzmettiń barlyq túrleri úshin maqsatty anyqtaý. Osynyń arqasynda adam jumysty tez josparlap, barlyq is-áreketterdiń oryndylyǵyn baqylaı alady;

- belgili bir jumys júıesine berik bolý. Aqparatty bir ýaqytta úlken kólemde emes, birkelki jáne birtindep úlestirý;

- aqyl-oı áreketi kezinde uzaq jumys jasamas úshin uzaq úzilister jasamaý;

- eńbektiń ártúrli túrlerin kezektestirý: aldymen aqyl-oı, sodan keıin fızıkalyq, sodan keıin ıntellektýaldy;

- durys oqytý, kúshti qalpyna keltirý mańyzdy. Ol úshin ár 1-2 saǵattyq jumystan keıin úzilister jasaý jáne joǵaryda aıtylǵandaı, kezektesip jattyǵýlar jasaý;

- qajetti nárseniń barlyǵyn ýaqytynda jasaý, sonda úlken jumys júktemesi bolmaıdy jáne kerisinshe bos ýaqyt óte kóp bolady.

Sonymen qatar, kún, apta, aı josparlaryn jazǵan jón. Bul ýaqytty birkelki bólýge arnalǵan.

Eń jaqsy nátıjege qol jetkizý úshin adamǵa umtylys qajet ekenin jáne bul kúsh-jigerdi únemdeıtinin umytpaý qajet.

Árbir stýdent ýaqytty utymdy ótkizýge, ony baǵalaýǵa, eńbekti ǵylymı uıymdastyrý daǵdylaryn ıgerýge úırenýi kerek.

Jalpy ár adam bilim alýy bolsyn, jumys jasaýy bolsyn nemese ol tipten jumys jasamasa da qalaı da ýaqytty ótkizedi. Joǵaryda aıtyp ótkendeı pandemıa kezinde barlyq múmkindikter shektelgendikten jastar áleýmettik jeliler arqyly bos ýaqyttaryn ótkizýde. Osy áleýmettik jeliler arqyly ýaqytty ótkizý kezinde «mádenıet» degen sózdi umytpaǵany abzal. Mysaly aıtyp ketetin bolsaq, osy arnalar arqyly jańalyqtar qaraý, ózge adamdardyń ár túrli baǵyttaǵy kanaldaryn qaraý arqyly jaǵymsyz pikirler qaldyrý arqyly mádenıetsizdikke boı buryp jatady. Bul da bos ýaqytty tıimdi paıdalanbaýdyń bir túri. Jaǵymsyz pikirler jazbaı nemese aıtpaı, onyń ornyna bul arna unamaǵasyn ýaqytyn beker ótkizbeı óziniń súıikti isimen aınalysqany durys.

Sonymen birge, pandemıaǵa baılanysty bilim alýshylar onlaın formattaǵy sabaq ýaqyttarynda oqytýshylarmen ár túrli platformalar arqyly baılanysta boldy jáne áli de bolyp keledi. Osy baılanystar kezinde ár stýdent sabaqqa qatysý mádenıetin, ıaǵnı ekranda óz beınesin kórsetý núktesin basý, sóıleý mádenıetin, oqytýshynyń túsindirip bolýyn kútý mádenıetin, kezekpen sóıleý mádenıetin, sabaqqa ýaqytyly kirý rejımi mádenıetin, basqa bilim alýshylardyń pikirlerin tyńdaı bilý mádenıtetin boıyna meńgergen jón. Qashyqtyqtan bolsa da zeıin qoıyp tyńdap, sabaqty ýaqytynda túsiný, tapsyrmalardy ýaqytyly oryndaý ýaqytty únemdeýge úlken áserin beredi.

Kez-kelgen ortada adam úlken bolsyn, kishi bolsyn ózin ustaý mádenıetin, sóıleý mádenıetin umytpaı, bir-birlerin syılaı bilýi kerek.

«Ýaqyt-qadirin bilgenge qazyna, bilmegenge bylamyq» demekshi, ár adam úshin bir mınýttyń ózi mańyzdy bolý kerek. Ár mınýtyńdy bos ketirmeý úshin, tańerteń kúndi josparmen bastaý kerek. Júsip Balasaǵunıdiń ýaqyt týraly aıtqan mynandaı keremet sózi bar: «Bul ómirdi beripti ǵoı azapqa-qyzyq qýyp, bos ótkizip azaıtpa!» Bul sózderden mynandaı túıindi jasaýǵa bolady: Ýaqytty tıimdi paıdalaný úshin, ózińiz unatatyn ispen aınalysyp, ózińizge paıda ákeletin jumystarmen ǵana aınalysý qajet. Sonda ǵana ýaqyt árqashan sizge jumys jasaıtyn bolady.

Ádebıetter tizimi

1. Karantın kezinde ýaqytty qalaı tıimdi ótkizýge bolady. Kirý reti: https://24.kz/kz/zha-aly-tar/bylu-manyzdy/item/381703-karantin-kezinde-ua-ytty-alaj-tiimdi-tkizuge-bolady

2. Ýaqytty tıimdi paıdalaný – tabysqa jetýdiń kepili Aqıqat. Aqparattyq-tanymdyq ınternet basylym. Kirý reti: https://akikat01.com/ua%d2%9bytty-tiimdi-pajdalanu-tabys%d2%9ba-zhetudi%d2%a3-kepili/

3. Rendarenko A. A. Vlıanıe rejımov trýda ı otdyha na jızn stýdentov // Molodoı ýchenyı. – 2016. – №20. – S. 779-782. [Elektronnyı resýrs]. – Rejım dostýpa: https://moluch.ru/archive/124/34255/

---