InfoHub Logo

Baqytjan Qarataev- 1860 jyly Qaratóbe aýdany, Aqbaqaı aýylynda dúnıege kelip, 1934 jyly Aqtóbe qalasynda ómirden ótken. B. Qarataevty biz alǵashqy zańger, qoǵam qaıratkeri, aǵartýshy-demokrat odan bólek jer-sý máselesi boıynsha qazaqtyń múddesin qorǵaǵan halyq janashyry retinde tanımyz.  Orynbor gımnazıasyn sodan keıin Sank-Peterbýrg ýnıversıtetiniń zań fakúltetin 2-dárejeli altyn medalmen bitirgen  B. Qarataevtyń eńbek joly Peterbýrg, Kýtaısıda, Orynbor jerlerinde tergeýshilik qyzmetten bastalady. 1897 jyldan bastap advokat bolyp jumys jasaıdy. Eń mańyzdysy 1907 jyly II Melekettik Dýmaǵa Oral óńirinen depýtat bolyp qatysyp, qazaq atynan sóz sóıleıdi.

Óz sózin «Depýtat myrzalar!»  dep bastaǵan zańgerdi  minbede qyrǵyz-qaısaq atynan eshkim  til qatpaı, soǵan qaramastan  eldiń  terıtorıasyna sharýalardy qonys aýdartý máselesin sheship otyrǵandardar qaıran qaldyrǵan. Kópshilik kózqarasy sharýalardy Orta Azıaǵa kóshirtý arqyly agrarlyq daǵdarysty joıýǵa qushtar ekenin baıqaǵandyǵyn, alaıda, azıalyq oblystar ishinde sharýalardy qonystandyratyndaı basy artyq jer bar ma, jerdiń topyraǵy, aýa-raıy, tarıhy zertteldi me dep suraǵan jan bolmaǵandyǵyn betke basa aıtady. Halyqpen eseptespeı qonystandyrý B.Qarataevty ashý-yzaǵa býlyqtyrady jáne bul ádiletsizdik dep tanıdy. «Jergilikti halyqtyń múddelerimen eseptespeı kelgen qonystandyrý qalaı degenmen de ádiletsizdik bolyp tabylýǵa tıis. Ol qashan da kúshtiniń álsizdi qanaýy dep qabyldanbaq. Sóz joq, qyrǵyzdar, ıaǵnı qyrǵyz-qaısaq dep atalatyndar-áli damýdyń tómengi satysynda turǵan qaýqarsyz halyq, sol sebepti de olarmen ortaq til tabysýǵa bolady jáne olarǵa zorlyq kórsetýdiń eshqandaı jóni joq.» Bul oıynyń sońynda sharýalardy qonystandyrýdy toqtatý kerektigin jetkizedi.

    Dýmadaǵy sózinde qarastyrǵan ekinshi bir máselesi ókimettiń qazaq jerinde júrgizip otyrǵan  jer saıasaty kóshpeli qazaqtarǵa qıyndyq týǵyzyp otyrǵandyǵy. Ia, shynymen Keńes ókimeti tusynda júrgizilgen bul saıasat kóshpeli halyqtardyń jaǵdaıyn tym nasharlatty. Jaz jaılaý, qys qystaýǵa kóship júrgen halyqtyń maly qyrylyp, qıyn kezeńdi bastan ótkerýine sebep boldy. B. Qarataevtyń aıtýynsha qyrǵyzdar  tek kóshpeli halyq degen jansaq pikir. Qyrǵyzdardyń arasynda kóshpelisi de otyryqshy sharýalar da bar. Dalalyq oblystardyń qunarly jerlerinde otyryqshy qyrǵyzdar biraz jyldardan beri jaılap egin egip keledi. Olardyń kirpishten baspanalary da bar. Olardy jaıly da jyly qonystarynan qýyp shyǵý halyqqa asa aýyr tıetinin, basy artyq jerleri bolsa olar berýge rıza ekenin, qyrǵyzdardy kúshpen úılerin tartyp alyp jatqandyǵyna qarsy qolynda naqty aıǵaq bar ekendigin  eskertedi. Berilgen on mınýtqa osynshama máseleni syıǵyza alǵan B.Qarataev sol zamattaǵy qara halyqtyń basyndaǵy bar muń-zaryn aıtyp jetkize aldy. Ashshy shyndyqty  ashyq aıtý ol tusta óz basyn ólim belbeýine baılaǵanmen teń edi. «Aýzy qısyq bolsa da, baı balasy sóılesin» dep japa shekken halyqtyń tóbesinde kún bola bilgen zańgerimizdiń qaısarlyǵy umytylmaq emes.

Baqytjan  Qarataevtyń II Memlekettik Dýmada sóılegen sózin ashyq hat retinde «Aıqap» jýrnaly, «Oral óńiri»,  «Bólshevıktik Oral» gazetteri jarıalaıdy. Osy «Bólshevıktik Oral» gazetiniń jabylýyna  Baqytjan Qarataevtiń «Ashyq haty» túrtki boldy.

---