InfoHub Logo

Bul joly bizdiń arǵy jaqqa ótý saparymyz isker adamdardyń sýyt júrisi sekildi esh boıaýsyz, surǵylt júzege asty. Beseýmiz jubymyz jazylmaǵan kúıi tań atpastan kól jaǵasyndaǵy toqal tamǵa kirdik. Erkebaıdyń anasy bólmeniń tór jaǵynda jaıylǵan dastarhan basynda dápterine shuqshıyp bir nárse jazyp otyr eken. Ústeldiń bir buryshyna beti appaq dákemen jabylǵan nan, toqash, órik-meıiz sekildi tátti-dámdiler tur. Ol kisi á degende sasyp qalǵanmen, boıyn tez jınap, ornynan turyp bizge «nan aýyz tıińder» dedi. Mádı «arǵy jaqqa ótýimiz kerek, ápke, Han shaqyrtyp jatyr eken» dedi. Ol kisi únsiz shkafty nusqady. Júregim endi atoılaı bastady. Sheginetin jer joq ekenin bilgenimmen, sanam retin taýyp osynda qalatyn sebep izdegendeı jantalasady. Sarıdyń qolyn qysyp aldym. Ne jaǵdaıǵa tap boldyq degendeı ol da maǵan tyǵylady. Shkafqa aldymen Erkebaı endi, onyń artynan Jasulan tartqynshaqtaı otyryp, kirip ketti. Onyń da ekiudaı kúıde ekenin sezdim. Artynan Mádıdiń belgisimen men kirdim, ber jaǵynan áldebir syzdyń, ylǵaldyń ıisi shyǵatyn kúńgirt shkaftyń artqy jaǵyna ádettegideı juqa taqtaı qaǵylǵan. Biraq onyń aldamshy kórinis ekeni anyq, ol kedergini elemesten taǵy bir qadam bassań, órmekshiniń toryndaı jabysqaq, jaǵymsyz keńistikti jaryp arǵy jaqtan shyǵasyń. Bir qyzyǵy ol jaqtan sostıyp, kebeje sandyqtyń ishinde paıda bolasyń. Men lezde boıymdy jınadym, kelesi sátte jap-jaryq, hosh ıisi ańqyǵan ádemi bólmeniń ishinde kózimdi ashqanymda, Zaqan qolymnan tartyp, demep, sandyqtan shyǵýyma járdemdesip jatty. Men ózim shyǵyp alǵannnan keıin aldymen Sarıdy, sodan soń Mádıdi qarsy aldym. Mádıdiń anasy da osynda eken. Ol barlyǵymyzdy qushaqtap, betimizden únsiz súıip shyqty, «amansyńdar ma» degen úni estiler estilmes shyǵady, tek erni jybyrlaıdy. Ony kórgen sátte Mádıdiń túsi buzylyp ketti. Qysylǵandaı, áldebir alpaýyt sezimderge shyrmalǵandaı tolqyp, kózi jasaýrap, anasynyń qushaǵyna ene berdi. Maǵan ol osy sátte kishkentaı, tulymy jelbiregen sábı sekildi kóringen. Júregim shym ete tústi.

— Aman-esensińder me,-degen Zaqan nazardy ózine aýdaryp áketti, — qosh kelipsińder.

Daýysynda yzǵar bar ma álde maǵan solaı kórinip tur ma?

— Beri júrińder, mine, mynda, qonaq bólmege ótińder.

Ol óziniń mindetin qaltqysyz atqaryp júrgen adam ǵana tárizdi. Bizdi buryn kórmegendeı, bilmeıtindeı.

— Aldymen ádettegideı aýqattanyp alyńdar. Ary-beri ótken kózdi ashyp jumǵandaı bolǵanmen, óliara boılaryńdaǵy qýatty soryp alady, sondaı bále ol.

Meni endi qyzyqtyrǵan mezet — túrimizdiń ózgeriske qashan ushyraı bastaıtynyn ańǵarý edi. Ázirshe barlyǵymyz óz turpatymyzda sıaqtymyz. Degenmen, kóriner kórinbes ózgerister bar eken. Mysaly, Sarıdyń sábı júzi eresek tartyp bara jatqanyn bar bolmysymmen sezindim. Ómir súrgen, ómirdiń bir tylsym qupıalaryn túısinip úlgergen jandaı janary ishke qaraı tereńdep, baıypty ustamdylyq darı bastady. Men ony qutqarǵym kelgendeı qolyn janushyra qystym. Ol ezý tartyp, jymıyp qoıdy. Meniń jantalasymdy uǵyp, balalyǵyma kúlgen sekildi. Biz Zaqannyń sońynan erip, baıaǵy qonaq bólmege jettik. Sol úsh qyz izetpen kelindershe sálem berip, as qamyna kiristi. Ańǵarǵanym — Zaqannyń dastarhanyndaǵy tamaq tipti bul jer úshin de ózgeshe. Túrli dámge tolyp jaınap turǵan dastarhandaǵy as árqıly bolyp kóringenmen, shyndyǵynda barlyǵy bir tamaq sekildi. Tústeri, kólemi, tipti dámi basqa, biraq barlyǵynyń astary, negizi bireý. Jáne ózderi aýyz tımedi. Bizge berip otyrǵandary eki álem arasynan ótkenderge arnalǵan ózgeshe taǵam bolar dep baǵamdadym. Degenmen, kóńilimniń túbinde áldebir kirbiń qaldy.

Taǵy da sol kúıme. Taǵy da sol qala. Biraq bul joly Shyǵystyń ertegi álemine engendeı tamsanys, tań qalý bolǵan joq. Kóńilsizbiz. Tóbeden tóngen sarǵysh aspan eńseni ezedi eken.

— Jarty jyldaı boldy, aspannyń osylaı ózgermeı turǵanyna, — dedi Zaqan samarqaý. Meniń oıymdy sezip, soǵan jaýap bergen tárizdi. Únsiz basymdy ızedim.

Barlyǵynan buryn Mádıdi anasy Gúlnárdiń boıyndaǵy ózgeris tań qaldyrady. Ol burynǵydaı Mádıge qarap jaýtańdamaıdy, ulyn qolynanan ustap, ústi-basyn sıpalap, maýqyn basa almaı alasurǵan baıaǵy Gúlnár men qazirgi Gúlnár — eki basqa adam. Tipti Zaqanǵa da kónbistik tanytyp otyrǵan joq. Boıy tik, óńi qatqyldaý. Men onyń ózgergenin túısindim. Shynymen-aq Perige aınalyp ketken be? Bile almadym. Atam men ájemdi, jalpy shyraqshylardy eske túsirdim. Aýylǵa jetken mezetten bastap kúni búginge deıin ol kisiler de, qasymdaǵy serikterim de bul saprdyń tikeleı meniń kinámnan bolyp otyrǵanyn birde bir márte aıtqan emes. Budan ishimdi jegideı jegen ýaıym odan saıyn ýshyǵa túsedi. Qaıda baramyz, zymıan Hanshaıym taǵy qandaı oryndalmas, qıturqy tapsyrma beredi. Mádıdiń qarasur óńine kóz júgirttim, erniniń ústindegi tyrtyǵy taǵy da ulǵaıyp, ósip, bir jaq ernimen kúlip otyrǵandaı keleńsiz keıip bergen. Tym susty, tym sýyq. Gúlnár ekeýi bir-birine bóten jandarsha otyr. Men onyń jan-dúnıesinde lapyldap janyp jatqan alaýdy, anasyn joqtap, qan jylap otyrǵan kishkentaı tulymdy balany bolmysymmen sezindim. Sondyqtan da úrke almadym. Jasulan taǵy da asa taldyrmash, appaq qaǵazdaı bozbalaǵa aınalǵan. Tapal, etjeńdi, shapshań jáne asa qorqaq Jasulannyń qazirgi kelbeti karıkatýra sekildi eriksiz ezý tartqyzady. Erkebaıǵa tipti qaraǵym kelmeıdi. Onyń eshbir qalypqa jáne sanaǵa syımaıtyn bolmysy adamdiki deýge esh kelmeıdi. Únemi ózgeriste, qozǵalysta turatyn túsiniksiz formadaǵy qoıý tútin tárizdi. Biraq negizi, formanyń ar jaǵyndaǵy ózi, árıne, Erkebaı. Sondyqtan ol da qorqynysh týdyrmaıdy. Qazirgi keıpine ózi de yńǵaısyzdanatyn tárizdi. Ara-tura mańdaı terin súrtkishteıdi. Nazarym taǵy da Gúlnárǵa aýdy. Oı, qalaı unamaıdy ol maǵan! Sondaı unamaıdy! Nege munshama ózgergen. Ol áldene sezgendeı oqtaı tik janarymen jarq ete qaldy. Sasqanymnan meıirlene kúlimsiredim. Biraq ol ılanbaǵan syńaıly. Endi kekesinmen jymıdym. Ol meni taǵy bir sharpyp ótti.

Kúıme altynmen qaptalǵan Han saraıynyń aldyna kelip toqtady. Biz únsiz túsip qaldyq ta, tekpeshekpen kóterile bastadyq, olar tipti kúımeden shyǵyp, saraıǵa kirgizip jiberýge nıet bildirgen joq. Biz tań qalmadyq. Barlyǵy ózgeshe jáne sondaı qaterli kórindi.

— Zere, bul jerdiń adamdary seniń sertti buzbaq nıetińdi estip, renjýli, — dedi kenet Erkebaı, — olar buny opasyzdyq dep baǵalaıdy. Zaqannyń salqyndyǵy sodan ba dep topshylaımyn. Myna aspandy, adamdardyń jan-dúnıesin basqan sary ýaıymǵa seni kináli dep esepteıdi.

— Men? Nege?

— Bul jerde kúnderdiń kúni Han tuqymyna berilgen Sert buzylady, sodan soń álem kúıreıdi, aqyrzaman ornaıdy degen ańyz bar.

— Shynymen be?

Kózim jasaýrap, janym tońazydy. Shynymen men kinálimin be barlyǵyna.

— Endi ne isteımin?

— Esh nárse. Ákem oǵan senbeıdi. Qazir kóremiz.

— Iá...

— Gúlnár she? Ol nege sonshama sýyq?,— dedi kenet Jasulan.

Onyń saýaly jaýapsyz qaldy.

Bizdi kire beriste qarsy alǵan hordyń qyzyndaı arý boıjetken Hanshaıymnyń bólmesine ózi bastap apardy. Kabınet ispettes bólme asa talǵammen jınaqtalypty. Eńseli, asa ajarly Hanshaıym tórdegi ústel basynda otyr eken, biz kirgende ornynan turyp, jumsaq jıhaz turǵan buryshqa bastady.

— Sálemetsińder me, balaqaılar.

Daýysy názik qońyraýsha syńǵyrlaıdy. Ómirinde tipti qońyz basyp kórmegen adam tárizdi. Á degennen:

— Zeresh, sertińnen nege aınydyń?,— dedi bas-kóz joq. Búgin kún sýyq pa degen sıaqty nemquraıly suraqqa jaýap bere almaı tosylyp qaldym.

— Qyzdar, qyzdar, senderge barlyǵy oıynshyq.

Daýysy munshama ıirimdi, áýezdi bolar ma. Dıvanǵa otyryp jatyp, ózimdi asa jeńiltek, opasyz jan sezindim. Hanshaıymnyń ózi kresloǵa jaıǵasty.

— Óziń bilesiń ǵoı, biraq esińde bolsyn, men seni májbúrlegen joqpyn.

Nemenege? Sózimnen bas tartýǵa ma álde sóz berýge me? Túsinbeı qabaǵymdy shyttym. Arqama jabysqan qara dombyra bir kesek muz sekildi omyrtqamdy tyz etkizip, qaryp ótti. Sýyq lep basyma bir-aq shapqan. Endi jóndelip otyrdym. Daýys sıqyrynan arylǵan sıaqtymyn. Ózime-ózim keldim.

— Nemenege májbúrlegen joqsyz?

— Sóz berýge, árıne.

Hanshaıym meniń yqpaldan shyǵyp ketkenimdi túısinip, tiksinip qaldy.

— Árıne, májbúrledińiz.

Ol qasyn kerip maǵan tańdana qarady. Kól basyndaǵy toqal tamdy bir ǵasyrǵa jýyq meken etken, máýjiregen qara kempir men myna áıeldiń arasynda esh baılanys joq ekenine men taǵy da ant ete alatyn sıaqtymyn. Jasy ári ketse otyzdar shamasynda bolar, asa ajarly, tompaq erinderi burtıyp, ájimsiz aq sur betin qyp-qyzyl tolqyn sharpyp, maǵan renjigen syńaı tanytty.

— Al sen áli Hanzadamen kezdesken joqsyń ǵoı, ony kórmeı, tildespeı turyp, sertińnen bas tartqanyń qalaı bolady?

Abdyryp qaldym. Sóziniń jany bar sekildi.

Ol kózin menen aıyrmaǵan kúıi aqyryn ǵana alaqan soqty. Jańa bizdi qarsy alǵan arý qyz qaıta paıda boldy.

— Hanzadany shaqyrshy.

Ol únsiz basyn ıip shyǵyp ketti.

Bólme ishin únsizdik basty. Júregimniń tarsyly búkil saraıdy basyna kóterip, jańǵyrtyp turǵandaı. Óstip júrip aýrý bolatyn shyǵarmyn dep oıladym. Sodan keıin ernimdi boıamaǵanyma ókindim, shashymdy kúmis jyltyr rezińkemen ustatýym kerek edi dep oıladym taǵy. Qazir jóndele bastasam, uıat. Kesh. Astyńǵy ernimdi tistedim. Meniń oıymdy oqyp otyrǵan Hanshaıymnyń júzine kúlki úıirildi.

Hanzada bizdiń qasymyzda kenet paıda boldy, Hanshaıymǵa ilesip barlyǵymyz ornymyzdan turdyq. Bas ıip sálem berdik. Ol da bizdiń sálemimizdi qabyl alyp, otyryńyzdar degen ısharamen anasynyń qasyna, bos kresloǵa jaıǵasty. Árıne, bul Dáý emes. Uzyn boıly, uzyndyǵy sonshalyq aramyzdaǵy eń suńǵaq Mádıdiń ózi onyń ıyǵynan ǵana keletin bolar, taldyrmash, biraq sportpen aınalysatyn jan sekildi tula boıynan qaırattyń nyshany ańqıdy. Eriksiz atam esime tústi. Bólmede paıda bolǵan sátinde eki betiniń ushy ǵana qyzaryp turǵan ol otyryp, janarymyz túıisken kezde júzi alaýlap shyǵa keldi. Sodan soń bunysyna ózi qysylǵandaı kózin ústel betindegi belgisiz núktege qadady.

— Hanzada, tanysyp qoı, bul balalardy sen bilesiń, biraq olar seni bilmeıdi me dep qorqam. Zere, Sarı, Mádı, Erkebaı, Jasulan.

Ol kúlimsirep basyn ızedi. Uzyn ashyq qońyr shashy moınyn jabady. Ol shyn máninde Hanzadaǵa uqsaıtyn edi.

— Al endi tanysý sáti támamdalsa, tapsyrmaǵa oralaıyn. Meniń bir bilezigim bar edi...

Biz ańtarylyp, Hanshaıymǵa qaradyq. Qandaı bilezik?

— Jaqsy, basynan bastaıyn, qasymda júretin nókerim ári ózimniń jeke kútýshim bir peri qyz bar edi, qyzmetine kóńilim tolatyn... Biraq periler áleminde bundaı nárse bolyp turady, ol kútýshi emes, aılaker Mystan bolyp shyqty. Meniń, meniń ǵana emes búkil handyqtyń kıesi, bizdiń áýlettiń nyshany Altyn Bilezikti urlap, kózden ǵaıyp boldy. Odan beri kóp ýaqyt ótti. Men tutqynda boldym, alasapyran kez, Bilezik izdeıtin shama bolǵan joq eshkimde. İzdegenmen tabylýy neǵaıbyl da edi. Altynnan soqtyrylǵan, barmaqtaı gaýhar kózi bar Bilezik-tuǵyn. Kórip otyrsyńdar, myna periler áleminde asa qýatty, orny tolmas ókinishke, búkil álemniń joǵalyp ketýine ákelip soqtyratyn ózgerister júrip jatyr. Aldymen aspannyń túsi ózgerdi. Kún uıasyna qonbaıtyn boldy. Sap-sary aspannyń astynda sary ýaıymǵa salynyp, saly sýǵa ketken perilerdiń basy, rýhy álsizderi óz-ózderine qol sala bastady. Bul jaǵdaı endi bir jylǵa sozylsa, myna álemde musylman peri qalmaıdy, barlyq úılesim, tepe-teńdik buzylady, aqyrzamannyń kelý sáti jaqyn. Al aqyrzamandy jalǵyz jolmen, álgi bileziktiń kómegimen jasaýǵa bolady. Bul Aıtoqtynyń duǵasymen kelgen zulmat. Ony júregim sezedi. Sondyqtan Zere, buǵan seniń Sertińniń túk qatysy joq.

Buny Hanshaıym qaljyraǵan, sharshaǵan daýyspen qabaǵyn shyta otyryp áńgimelep shyqty.

— Sol bilezikti qaıtaryńdar nemese Aıtoqtynyń basyn ákelińder aldyma. Sodan keıin bossyńdar. Men ǵana emes, búkil álem senderdiń aldaryńda qaryz bolady. Zereni sertten bosatamyn.

— Ol mystandy qaıdan tabamyz?,— dedi Mádı.

— Qala syrtynda elsiz japan dala bar. Ol sol qula túzdi meken etedi. Sender ony emes, ol senderdi izdep tabady. Tek kezdeskende qapy qalmasańdar bolǵany.

— Bizdi jumsaǵanyńyzǵa qaraǵanda, asa qaýipti sapar boldy ǵoı.

— Óziniń haram oıyn iske asyrmaıynsha, Ol periniń kózine túspeıdi. Biraq adamdardan, senderden qaýiptene qoımaıtyn shyǵar...

Hanzada kózin tómen salyp oılanyp ketipti. Sodan keıin anasyna qarady. Oǵan áldeneniń unamaı otyrǵanyn sezdim. Biraq ol Hanshaıymǵa qarsy kele almaıtyn edi. Ekeýmizdiń janarymyz túıisti. Kózderi qap-qara, óńmennen óterdeı oqty eken.

— Jaqsy,— dedi Mádı, — biz baramyz.

— Olaı bolsa, joldy Zaqan kórsetedi.

Osy kelisimmen ornymyzdan túregeldik. Men Hanzadaǵa qaramaýǵa tyrystym, biraq áldebir sáýleli sezim júregimdi býyndyryp bara jatqandaı, aýa jetpeı, tynysym tarylǵandaı túsiniksiz kúıde qaldym.

Dalada bizdi ádettegideı Zaqan men Gúlnár qarsy aldy. Túsiniksiz sezim shyrmaýynan shyǵa almaı kele jatsam da, jaýtańdaǵan Sarıdyń júzindegi saýaldy sezip, ishteı kúlimsiredim. Mádı beline baılaǵan qylyshynyń sabyn qysyp alypty. Tipti qolynyń syrty kógerip bara jatqandaı kórindi maǵan. Den qoıyp, túısinýge mursham bolǵan joq. Hanzadanyń beınesi esimnen shyǵar emes. Oǵan shynymen ǵashyq bolyp qaldym ba? Álde meni Hanshaıym sıqyrlap tastady ma? Uǵa alar emespin.

---