InfoHub Logo

Abylaı hannyń zamanynda qazaq jurtynan shykqan batyrlar: Qarakereı Qabanbaı, Qanjyǵaly Bógenbaı, Qazdaýysty Qazybek. Shaqshaquly Jánibek, Kókjarly kókjal Baraq, Shanyshqyly Berdiqoja, Syrym Malaısary, Baltakereı Tursynbaı, Taraqty Baıqozy, Áltike Jıdebaı, ýaq Baıan t.b. bolǵan eken. Bul batyrlardyń bári de jalǵyz júrip qalmaqtyń qamalyn buzǵan batyrlar. Qazaqta batyrda Qarakereı Qabanbaıdan asqan batyr joq, úısin Tóle bıden asqan bı joq. Bul ekeýi de Abylaı zamanynda qarttyq jeńip tuǵyrdan túsken kisiler.

Arǵynda Áltike Dos batyr degen batyr bolypty. Kezinde jaýǵa qarsy soǵysta kóp erlik kórsetip, dańqy shyqqan adam eken. Bir jolǵy soǵysta segiz jasar balasy Qojanazar men ekeýi qapylysta qalmaqtyń qolyna túsip qalady. Bir kúni qalmaqtar aqyldasyp: «Birińdi oljaǵa alyp qalyp, birińdi elge qaıtaramyz, qaısyń qalasyndar, ákeli-balaly ekeýiń aqyldasyńdar!» — deıdi.

— Janym, áketaı-aı, — deıdi sonda segiz jasar Qojanazar, — kók laǵyń bolaıyn, áke! Meni osynda qaldyryp, tezdep el-jurtty taýyp alyńyz!

Sonda Dos batyr:

— Balam, qalmaq shalǵa zárý emes. Jas ulanǵa zárý, bireýi bala qyp, ózine qosyp alady. Judyryqtaı seni jaý qolyna tastap ketý men úshin uıat. Sen elge aman barsań, Dos ólgen joq eken, mine, tiri keldi dep qýanady. Qatyn alasyń, balaly bolasyń, senen týǵan balalardyń biri kúnderdiń kúninde meniń kegimdi alatyn bolady, — dep batasyn berip, balany elge qaıtaryp, ózi sonda qalady.

Aıtqandaı Qojanazar eline kelgen soń qatyn alady. Balaly bolady, balasynyń atyn Jıdebaı qoıady. Sol Jıdebaı jeti-segizden asqan kezde Dos batyrdyń qara shańyraǵynda otyrǵan inisi Álmurat baıdyń úıine Qarakereı Qabanbaı batyr kelip qonady. Muny qulaǵy shalǵan Jıdebaı:

— Barsam-aý, kórsem-aý, batasyn alsam-aý! — dep tún boıy kóz ilmeı shyǵady. Tańǵa jýyq kózi ilinip ketken eken, babasy Dos batyr túsine kirip aıan beredi: «Balam, Alashqa aty shyqqan Qabanbaı batyrdan baryp batasyn alyp qal!» — deıdi babasy. Shoshyp oıanǵan, jeıdesheń dalaǵa shyqsa, Qabanbaı batyr tań bozynan joryqqa attanyp jatyr eken, solaı qaraı tura júgiredi. Ózine qaraı elikteı ushyp kele jatqan balany kórip Qabanbaı toqtaı qalady.

— Ata, maǵan keregi bata, batańyzdy berińiz! — deıdi bala entigin basa almaı turyp.

— Jaraısyń, balam, túnde túsimde Dos batyr aıtyp edi, — dep batasyn beredi de, — tórt kıeli almajaıym bar edi, bireýin saǵan baıladym, al, balam! — dep, Qabanbaı batyr júrip ketedi.

Erjete kele sol Jıdebaı «Áltike Jıdebaı» batyr atanady. Abylaıdyn qalmaqqa qarsy joryǵynda kóp ret erlik kórsetip, úsh júzge dańqy ketedi. Abylaıdyń iri qolbasylarynyń birine aınalady. Bir ǵajaby, bul adam túngi joryqqa qıyn eken, aısyz qarańǵy túnde kóńilge alǵan
jerin dóp basyp tabady eken. Tipti tas qarańǵy túnde bireý bir nársesin joǵaltsa, Jıdebaı batyrdy izdeıtin bolypty. Sol joǵalǵan nárse Jıdebaı batyrdyń naızasyn shanshyǵan jerinen tabylady eken. «Al sen osyny qalaı tabasyń?» degen janǵa Jıdebaı syryn aıtpaıdy eken. Munyń syryn Abylaı da uǵa almaı qaıran qalyp:

— Áı, osynyń qyzyl túlkisi bar ǵoı deımin, — dep seziktenip, bir kúni áldebireýdi ańdýǵa qoıypty.

Bul kezde bular dala joryǵynda júripti, álgi ańdýshy eptep, uıqtap jatqan Jıdebaı batyrdyń qoınyn ashyp qarasa, óńiriniń astynda, tósiniń ústinde jatqan qyzyl túlkini kóripti, túlki jalt qaraǵanda, úreıi ushyp qasha jónelipti. Hanǵa kelip, kórgenin aıtypty. Kórgeni bar bolsyn, sonan eki kózine shel qaptap, sý qarańǵy bolyp qalypty. Sóıtse, Qabanbaı batyrdyń: «tórt almajaıymnyń birin saǵan syıladym» degeni, ol kisiniń joryqta ózine kómek kórsetip, qaýip-qaterdi aldyn ala sezdirip, aısyz qarańǵyda jol bastaıtyn tórt qyzyl túlkisi bolǵan eken. Sonyń birin Jıdebaıǵa bergen eken. Jıdebaıdyń Qaraýylshy batyr atanýynda Qabanbaıdyń sol bir kıeli batasynyń kóp septigi tıgen eken.

---