Qadyr Myrza Álıdiń «Kári qyran» óleńi
Almaty qalasy, Áýezov aýdany,
Ǵ.Músirepov atyndaǵy
№86 mektep-gımnazıasynyń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Dosqazıeva Botagóz Qısamadınqyzy
Taqyryby: Qadyr Myrza Álıdiń «Kári qyran» óleńi
Oqytý men tárbıeleýdiń maqsat-mindetteri:
1. Q. Myrza Álıdiń ómiri men shyǵarmashylyq qyzmetine sholý. «Kári qyran» óleńin oqytý, ıdeıasyn tanytý, sımvol týraly uǵym berý.
2. Ádebı shyǵarmany kórkem sezimmen qabyldaý, mátinmen tereńdete jumys júrgizý, shákirtterdiń sóıleý daǵdysyn qalyptastyrý, taqyryby bir-birimen úndes shyǵarmalardyń oqıǵalaryn salystyra paıymdaı alýǵa daǵdylaný.
3. Oqýshylardyń rýhanı dúnıesin baıytý, eljandy azamattyń ómirinen úlgi alý.
Qural-jabdyqtar, kórnekti quraldar:
Qadyr Myrza Álıdiń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan slaıdtar, kesteler, qyran sýreti, elektrondy oqýlyq.
Sabaq túri: jańa bilimdi meńgertý.
Negizgi ádis-tásilder: suraq-jaýap, oı qozǵaý, sózdik, izdený, salystyrý, taldaý, pikirlesý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
1. Qalıhan Ysqaqovtyń týǵan jyly.
2. Týǵan jeri.
3. Shyǵarmalaryn ata.
4. Shyǵarmalarynyń altyn arqaýy.
5. «Qońyr kúz edi» povesiniń keıipkerlerin ata.
6. «Otyzdar shamasyndaǵy orta boıly, aryq qara jigit. Onyń móldiregen tunyq kóziniń tereńinde áldebir muń ıirilip jatqandaı, bıik qabattyń astynda mólıetin de turatyn. Alqymynda balyq jelbezegindeı qatpar-qatpar bop syńsyp jatatyn eski jaradan qalǵan qyzylshaqa tyrtyǵy bar edi...?» Kimniń portreti?
7. Almataı aǵaı Qasymǵa qandaı qyzyq kitap berdi?
8. Almataı bul kitapty nege jasyrady?
9. «Qońyr kúz edi» povesindegi oqıǵa qaı kezeńdi qamtıdy?
İİİ. Jańa sabaqtyń taqyrybyn jarıalaý
- Búgin, biz, balalyq shaǵy Uly Otan soǵysynyń qasiretti jyldarymen, joqshylyqpen tuspa-tus kelgen Qalıhan Ysqaqovtyń qurdasy Qadyr Ǵınaıatulynyń ómirimen, shyǵarmashylyǵymen, «Kári qyran» atty óleńimen tanysamyz.
Qadyr Ǵınaıatuly –aqyn, jazýshy. Ol 1935 jyly 5 qańtarda Batys Qazaqstan oblysynyń Syrym aýdany Jympıty aýlynda dúnıege kelgen. Elýden asa kitaptyń avtory. 200-deı óleńine án jazylǵan. Atap aıtsaq, «Qyz Jibek» fılmine arnap jazylǵan «Aq Jaıyq», týǵan jerge, ata qonysqa degen súıispenshilikti bildiretin «Atameken», asyl ájelerimizge arnalǵan «Áje týraly án», t.b.
Qadyr Ǵınaıatuly - V.Gúgo, G.Geıne, M. Lermontov, S.Esenın, R. Ǵamzatov, A. Ahmetova, O.Súleımenov óleńderin, jyr jınaqtaryn qazaq tiline aýdarǵan sheber aýdarmashy. Qadyr Ǵınaıatuly Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń, Mahambet atyndaǵy syılyqtyń, táýelsiz «Tarlan» syılyǵynyń ıegeri. Talantty aqyn 2011 jyly qańtardyń 22-inde kóz jumdy.
Qadyr Myrza Álıdiń oınaqy jańyltpashtary men jumbaqtary, mysaldary men sanamaqtary, ertegileri men balladalary qazaq balalar ádebıetiniń damýyna eleýli úles qosyp keledi.
1. «Qyran jetpegen jerge qıal jeter» demekshi, qyran qus týraly shaǵyn esse jazdyrý.
2. Qyran qustar týraly túsinik bere ketý.
Qyran qustar tabıǵı týystyǵy, qabileti, tús ózgesheligi jaǵynan 4-4-ten 16-ǵa bólinedi eken.
Búrkitter toby: baıqasqa, aqıyq, qarasha, kóntaban shógel
Qarshyǵa toby: tuıǵyn, qarshyǵa, sháýli, qyrǵı
Itelgi toby: suńqar, ıtelgi, párim, kúıkentaı
Lashyn toby: bıdaıyq, lashyn, jaǵaltaı, turymtaı
3. Elektrondyq oqýlyqtan «Kári qyran» óleńin tyńdaý.
4. Óleńdi mánerlep, túsinip oqý.
5. Sózdik jumysy
Zábiri artty-azap kórdi, japa shekti
Albasty basqyr (qarǵys)- bireýge keıigende jamandyq kelsin degen maǵynada aıtylady.
Tárk etý - dúnıeden bezý.
6. Mátindi taldaý, ıdeıasyn ashý.
1. Aqyn kári qyrandy qalaı sýretteıdi?
2. Qart qyran qandaı halge dýshar boldy?
3. Nege namystandy?
4. «Naızaǵaıdaı jarqyldap ǵumyry ótti» degen joldyń maǵynasyn qalaı túsinesińder? Odan qyrannyń ótken ǵumyry qandaı bolǵany baıqalady?
5. Qyrannyń sońǵy sheshimine ne sebep boldy?
6. «Kári qyran» óleńiniń ballada janryna jatqyzýǵa bolatyn belgilerin anyqtap, mysaldarmen dáleldep áńgimeleý.
7. «Qyransha ómir súrgeniń-
Qandaı baqyt!
Qandaı baqyt-
Qyransha óle bilgen!- degen joldardaǵy tuspaldy oıdy anyqtaý. Aqynnyń oıyn áńgimeleńder.
7. Sımvol týraly túsinik berý.
Mysaly, gúl-jastyqtyń sımvoly, aq kógershin-beıbitshiliktiń sımvoly, aqqý-adaldyq, mahabbattyń sımvoly, al, qyran-erkindiktiń, erliktiń sımvoly. Onyń dáleli týymyzdaǵy qyrannyń beınesi. Bul bizdiń halqymyzdyń baqyt pen molshylyqqa, adamzat órkenıetiniń bıikterine umtylýyn aıqyndaıdy.
8. Óleńge poetıkalyq taldaý. Kórkemdegish quraldardy taptyrý.
Teńeýler: qoladaı qaıyrylyp, órtengen samoletteı, dóńgelek sharaınadaı, t.b.
Epıtetter: aq kebindi, aq almas sheńgeli, qyraǵy kóz, qyrdyń qyzyl túlkisi, qurysh tyrnaq, t.b.
Keıipteý: kúrsindi taý aq qarly.
Psıhologıalyq paralelızm – kók aspanyn muń qaptaǵan kezde.
Alıterasıa: Qanatynan qańtardyń qary búrkip
Qashatuǵyn kórgende bári de úrkip.
Qyraǵy kóz búginde qaraýytyp,
Qalǵyp otyr qıada kári búrkit.
Sınonımder: kári-shaý, jasyn-naızaǵaı, tirlik-ómir-ǵumyr.
Antonımder: qarttyq-jastyq, kári-jas, ólim-ómir.
Frazeologızm: tárk etip, zábiri artty, t.b.
9. Óleńdi kompozısıalyq qurylymyna taldaý.
Kirispe, shyǵarmanyń ekspozısıasy: Qıada qalǵyp otyrǵan kári búrkit.
Baılanys: Kári qyrannyń hali.
Damýy: Shaý búrkittiń oıy.
Sharyqtaý shegi: Kók tasqa qoıyp ketken kári búrkit.
Sheshimi: «Qandaı baqyt –qyransha ómir súrgen!»
10. Qyrandar týraly jazylǵan qandaı shyǵarmalardy bilesińder?
1. M. Shahanov «Otyrar» óleńinde alty aı boıy Otyrardy qutqaram dep arpalysqan Qaıyr atty handy qyranǵa teńeıdi.
2. S. Muqanovtyń «Ómir mektebi» romanynan úzindisinde Ahmettiń lashynynyń qus alý tásilderin oqyp bildik.
3. Abaıdyń «Qansonarda búrkitshi shyǵady ańǵa» óleńinde tastan qashqan túz taǵysyn segiz naızaly qyrannyń qutqarmaýy sóz bolady.
11. Tapsyrma: Osy shyǵarmalardyń «Kári qyran» óleńimen uqsastyǵy, aıyrmashylyǵy bar ma eken, dáleldeńder. Qyranǵa tán (basty erekshelik) negizgi qasıetti kórsetińder.
İV. Sabaqty bekitý.
Sabaqty «Ne bildik? Ne úırendik?» degen saýaldarmen bekitý.
- aqyn Qadyr Myrza Álıdiń ómiri, shyǵarmashylyǵyn,
- qyran qustardyń top-topqa bólinetinin,
- qyran hıkaıasy arqyly erlikti, órlikti jyrlaǵanyn,
- qyrannyń erkindik pen erliktiń sımvoly ekenin, t.b.
V. Úıge: Qyrandar týraly jazylǵan qyzyqty derekter men Qadyr Myrza Álıdiń shyǵarmalaryn oqý.
VI. Baǵalaý.
Ǵ.Músirepov atyndaǵy
№86 mektep-gımnazıasynyń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Dosqazıeva Botagóz Qısamadınqyzy
Taqyryby: Qadyr Myrza Álıdiń «Kári qyran» óleńi
Oqytý men tárbıeleýdiń maqsat-mindetteri:
1. Q. Myrza Álıdiń ómiri men shyǵarmashylyq qyzmetine sholý. «Kári qyran» óleńin oqytý, ıdeıasyn tanytý, sımvol týraly uǵym berý.
2. Ádebı shyǵarmany kórkem sezimmen qabyldaý, mátinmen tereńdete jumys júrgizý, shákirtterdiń sóıleý daǵdysyn qalyptastyrý, taqyryby bir-birimen úndes shyǵarmalardyń oqıǵalaryn salystyra paıymdaı alýǵa daǵdylaný.
3. Oqýshylardyń rýhanı dúnıesin baıytý, eljandy azamattyń ómirinen úlgi alý.
Qural-jabdyqtar, kórnekti quraldar:
Qadyr Myrza Álıdiń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan slaıdtar, kesteler, qyran sýreti, elektrondy oqýlyq.
Sabaq túri: jańa bilimdi meńgertý.
Negizgi ádis-tásilder: suraq-jaýap, oı qozǵaý, sózdik, izdený, salystyrý, taldaý, pikirlesý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
1. Qalıhan Ysqaqovtyń týǵan jyly.
2. Týǵan jeri.
3. Shyǵarmalaryn ata.
4. Shyǵarmalarynyń altyn arqaýy.
5. «Qońyr kúz edi» povesiniń keıipkerlerin ata.
6. «Otyzdar shamasyndaǵy orta boıly, aryq qara jigit. Onyń móldiregen tunyq kóziniń tereńinde áldebir muń ıirilip jatqandaı, bıik qabattyń astynda mólıetin de turatyn. Alqymynda balyq jelbezegindeı qatpar-qatpar bop syńsyp jatatyn eski jaradan qalǵan qyzylshaqa tyrtyǵy bar edi...?» Kimniń portreti?
7. Almataı aǵaı Qasymǵa qandaı qyzyq kitap berdi?
8. Almataı bul kitapty nege jasyrady?
9. «Qońyr kúz edi» povesindegi oqıǵa qaı kezeńdi qamtıdy?
İİİ. Jańa sabaqtyń taqyrybyn jarıalaý
- Búgin, biz, balalyq shaǵy Uly Otan soǵysynyń qasiretti jyldarymen, joqshylyqpen tuspa-tus kelgen Qalıhan Ysqaqovtyń qurdasy Qadyr Ǵınaıatulynyń ómirimen, shyǵarmashylyǵymen, «Kári qyran» atty óleńimen tanysamyz.
Qadyr Ǵınaıatuly –aqyn, jazýshy. Ol 1935 jyly 5 qańtarda Batys Qazaqstan oblysynyń Syrym aýdany Jympıty aýlynda dúnıege kelgen. Elýden asa kitaptyń avtory. 200-deı óleńine án jazylǵan. Atap aıtsaq, «Qyz Jibek» fılmine arnap jazylǵan «Aq Jaıyq», týǵan jerge, ata qonysqa degen súıispenshilikti bildiretin «Atameken», asyl ájelerimizge arnalǵan «Áje týraly án», t.b.
Qadyr Ǵınaıatuly - V.Gúgo, G.Geıne, M. Lermontov, S.Esenın, R. Ǵamzatov, A. Ahmetova, O.Súleımenov óleńderin, jyr jınaqtaryn qazaq tiline aýdarǵan sheber aýdarmashy. Qadyr Ǵınaıatuly Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń, Mahambet atyndaǵy syılyqtyń, táýelsiz «Tarlan» syılyǵynyń ıegeri. Talantty aqyn 2011 jyly qańtardyń 22-inde kóz jumdy.
Qadyr Myrza Álıdiń oınaqy jańyltpashtary men jumbaqtary, mysaldary men sanamaqtary, ertegileri men balladalary qazaq balalar ádebıetiniń damýyna eleýli úles qosyp keledi.
1. «Qyran jetpegen jerge qıal jeter» demekshi, qyran qus týraly shaǵyn esse jazdyrý.
2. Qyran qustar týraly túsinik bere ketý.
Qyran qustar tabıǵı týystyǵy, qabileti, tús ózgesheligi jaǵynan 4-4-ten 16-ǵa bólinedi eken.
Búrkitter toby: baıqasqa, aqıyq, qarasha, kóntaban shógel
Qarshyǵa toby: tuıǵyn, qarshyǵa, sháýli, qyrǵı
Itelgi toby: suńqar, ıtelgi, párim, kúıkentaı
Lashyn toby: bıdaıyq, lashyn, jaǵaltaı, turymtaı
3. Elektrondyq oqýlyqtan «Kári qyran» óleńin tyńdaý.
4. Óleńdi mánerlep, túsinip oqý.
5. Sózdik jumysy
Zábiri artty-azap kórdi, japa shekti
Albasty basqyr (qarǵys)- bireýge keıigende jamandyq kelsin degen maǵynada aıtylady.
Tárk etý - dúnıeden bezý.
6. Mátindi taldaý, ıdeıasyn ashý.
1. Aqyn kári qyrandy qalaı sýretteıdi?
2. Qart qyran qandaı halge dýshar boldy?
3. Nege namystandy?
4. «Naızaǵaıdaı jarqyldap ǵumyry ótti» degen joldyń maǵynasyn qalaı túsinesińder? Odan qyrannyń ótken ǵumyry qandaı bolǵany baıqalady?
5. Qyrannyń sońǵy sheshimine ne sebep boldy?
6. «Kári qyran» óleńiniń ballada janryna jatqyzýǵa bolatyn belgilerin anyqtap, mysaldarmen dáleldep áńgimeleý.
7. «Qyransha ómir súrgeniń-
Qandaı baqyt!
Qandaı baqyt-
Qyransha óle bilgen!- degen joldardaǵy tuspaldy oıdy anyqtaý. Aqynnyń oıyn áńgimeleńder.
7. Sımvol týraly túsinik berý.
Mysaly, gúl-jastyqtyń sımvoly, aq kógershin-beıbitshiliktiń sımvoly, aqqý-adaldyq, mahabbattyń sımvoly, al, qyran-erkindiktiń, erliktiń sımvoly. Onyń dáleli týymyzdaǵy qyrannyń beınesi. Bul bizdiń halqymyzdyń baqyt pen molshylyqqa, adamzat órkenıetiniń bıikterine umtylýyn aıqyndaıdy.
8. Óleńge poetıkalyq taldaý. Kórkemdegish quraldardy taptyrý.
Teńeýler: qoladaı qaıyrylyp, órtengen samoletteı, dóńgelek sharaınadaı, t.b.
Epıtetter: aq kebindi, aq almas sheńgeli, qyraǵy kóz, qyrdyń qyzyl túlkisi, qurysh tyrnaq, t.b.
Keıipteý: kúrsindi taý aq qarly.
Psıhologıalyq paralelızm – kók aspanyn muń qaptaǵan kezde.
Alıterasıa: Qanatynan qańtardyń qary búrkip
Qashatuǵyn kórgende bári de úrkip.
Qyraǵy kóz búginde qaraýytyp,
Qalǵyp otyr qıada kári búrkit.
Sınonımder: kári-shaý, jasyn-naızaǵaı, tirlik-ómir-ǵumyr.
Antonımder: qarttyq-jastyq, kári-jas, ólim-ómir.
Frazeologızm: tárk etip, zábiri artty, t.b.
9. Óleńdi kompozısıalyq qurylymyna taldaý.
Kirispe, shyǵarmanyń ekspozısıasy: Qıada qalǵyp otyrǵan kári búrkit.
Baılanys: Kári qyrannyń hali.
Damýy: Shaý búrkittiń oıy.
Sharyqtaý shegi: Kók tasqa qoıyp ketken kári búrkit.
Sheshimi: «Qandaı baqyt –qyransha ómir súrgen!»
10. Qyrandar týraly jazylǵan qandaı shyǵarmalardy bilesińder?
1. M. Shahanov «Otyrar» óleńinde alty aı boıy Otyrardy qutqaram dep arpalysqan Qaıyr atty handy qyranǵa teńeıdi.
2. S. Muqanovtyń «Ómir mektebi» romanynan úzindisinde Ahmettiń lashynynyń qus alý tásilderin oqyp bildik.
3. Abaıdyń «Qansonarda búrkitshi shyǵady ańǵa» óleńinde tastan qashqan túz taǵysyn segiz naızaly qyrannyń qutqarmaýy sóz bolady.
11. Tapsyrma: Osy shyǵarmalardyń «Kári qyran» óleńimen uqsastyǵy, aıyrmashylyǵy bar ma eken, dáleldeńder. Qyranǵa tán (basty erekshelik) negizgi qasıetti kórsetińder.
İV. Sabaqty bekitý.
Sabaqty «Ne bildik? Ne úırendik?» degen saýaldarmen bekitý.
- aqyn Qadyr Myrza Álıdiń ómiri, shyǵarmashylyǵyn,
- qyran qustardyń top-topqa bólinetinin,
- qyran hıkaıasy arqyly erlikti, órlikti jyrlaǵanyn,
- qyrannyń erkindik pen erliktiń sımvoly ekenin, t.b.
V. Úıge: Qyrandar týraly jazylǵan qyzyqty derekter men Qadyr Myrza Álıdiń shyǵarmalaryn oqý.
VI. Baǵalaý.
You Might Also Like
