InfoHub Logo

"Jańa turmys" arteli bastap qurylǵanda aıta qalǵandaı eshbir ózgeshelik bolǵan joq. Aýdannan bireý ókilmin dep keldi de, aýyldyń qatyn-qalashyna sheıin jınap alyp, baıandama sóıledi: "Qalqoz bolamyn degenderiń osy jerde jazylasyńdar, men uıystyrýǵa kelgen adammyn"— dedi qysqasynan qaıyryp.

"Qane, qaıtemiz?" dep, jıylysta otyrǵan aýyl adamdary birine-biri qarassa da, bura sóz aıtatyny tabylmady. Sosyn "qalqoz bolamyn" degen qaýlyny bir daýystan ótkizip berdi.

Qalqoz basqarmasynyń aǵasy Qalqaı, hatshysy Kódebek boldy.

Jınalys qaýlysyn, qalqoz tizbesin qushaqtap ókil aýdanǵa tartty.

Bul — noıabrdiń ishi edi. Uzamaı soǵym soıyldy. Úı basy qazan-qazan et asyldy. Qydyrys, tústenis bastaldy. Quda túsý, qyz uzatý da boldy. Aýyl óziniń jaıshylyqtaǵy ómirimen aǵa berdi.

Bir kúni Kádirbergen otaǵasy sasqalaqtap júr:

— Aýdannan shyǵypty. Ókilmin deıdi. Qalqoz bastyǵy kerek dep Qalqaıdy suraıdy. Qalqaı Danas aýylyna toı izdep ketip edi,— dep.

— Ózi aýdannan shyqqan soń, ókil bolǵan soń, tegin ketpes, Qalqaıǵa protokol istep keter-aq,— dep aýyl bolyp qyryndaı bastaıdy.

Biraq, ókil úıtpeıdi, kelgendermen kúle sóılese otyryp, jumysynyń jaıyn aıtady. Qalkoz týraly túsinik beredi, qalqoz basqarmasynyń mindetin uǵyndyrady.

— Sálemińdi jetkizeıik, shyraǵym, basqarmanyń bastyǵy da, hatshysy da bir jumyspen el aralap ketip edi,— dep Qádirbergen otaǵasy maıdalap jóneltedi.

Ókil kelip ketkenin esitken soń Qalqaı oıda qaldy. Qalqaı essiz jigit emes. Aıyby hat tanymaıdy. Jasy qyryqqa jaqyndap barady. On jyldan artyq kisi esiginde júrgen jigit. Jumysqa aralasyp adam bola bastaǵany eki-úsh jyldan beri ǵana. Osy az ýaqyttyń ishinde-aq jaqsy men jamandy aıyra bastaǵan qalpy bar... Onyń ústine, toı izdep barǵan aýylynda qalqoz bar eken, basqarma aǵasy Qalqaımen burynnan tanys jigit qoı, basqarma úıine aparyp, jumystarymen tanystyrdy: kádimgi keńse qusap qalǵan!

— Bizdiki osy, ózderińdiki qalaı?— dep ol Qalqaıǵa suraý bergende, Qalqaı eshnárse aıta almaı múdirip qaldy.

...Qalqaı aýyldyń jalpy jıylysyn shaqyrdy. "Qara shoqy" basynda otyz bes úı bar, sonyń úsheýi ǵana qalqoz múshesi emes, basqasy tuıaǵynan múshe. Múshe bolǵanda, ókil uıystyrǵanda "bolamyz" dep qol kótergender. Sol jerdiń ózinde birsypyrasyn ókil tizbege alǵan sıaqty edi, ol tizbe ókildiń ózimen ketken, Qalqaıdyń qolynda tuldyr joq. Qalqaı ózin sol jıylysta basqarma aǵasyna saılanǵanyn ǵana biledi, qalqozynyń atyn "Jańa turmys" qoıǵanyn ǵana biledi, hatshysy Kúdebek ekenin biledi. Osynan basqa eshbir belgi bolsa buıyrmasyn.

Qulataıdyń úıine jurt syǵysa toldy. Jákeń, Sartaılar tor aldyna jantaıdy. Qysylyp, qymtyrylyp otyratyn shetten kelgen ókil joq, jıylysty shaqyryp júrgen óz balalary.

— Qane, jumystaryńdy aıtsańdarshy,— dedi Jákeń. Jurttyń dabyry báseńdeı tústi.

— Jumys demekshi, meniń balalarǵa aıtaıyn dep júrgenim bar edi,— dep Erjan júginip otyrdy,— Osy aýylda jıylys bolsa, meniń úıime ashasyńdar, basqa úı, álde buıyrmaı ma?

— Úıdi sóz qylma, Erjan, myna qalqozdyń sózin esiteıik, ne aıtar eken? Dáý de bolsa birdeme ber degeli otyrǵan shyǵar. Úıdi sóz qylý zamany ótken, qalqoz kerek dese, qatynyńdy da beresiń!— dep Júsip bir búıirden sóz qosty. Ózi mysqyldaǵan túrmen kúleıin deıdi.

Jurt tikireıe qarady. Jantaıyp jatqan Jákeń de basyn kóterdi.

— Bul qaı sóziń, Júsip?— dep Jákeń ile tústi.

— Men esitkenimdi aıtamyn: qalqoz bolǵan elder jylap otyr,— dep Júsip sazara tústi.

"Bul qalaı?" degendeı bolyp, jurt birine-biri qarasty. Pesh janynda otyrǵan qara kempir "astapyraldasyn" aıtyp ishinen oqynyp jatty.

Tyna qalǵan jurtty Qalqaı serpildirdi:

— Júsipti kimniń aıdap salyp otyrǵanyn bilemiz. Oǵan qarap biz birligimizden aırylmaımyz. Qalqoz bolamyz dep aıtqamyz, sol sózimizden shyǵamyz!— dedi Qalqaı.

— Aıtsań, óziń aıtyp júrgen shyǵarsyń, saǵan tórelik kerek. Senen basqa kim aıtty deısiń? — dep Júsip ilinise tústi.

— Ol buzyqtyǵyńdy qoı, Júsip, osy otyrǵan jurttyń bári de tiri, óz aýyzdarynan-aq aıtqan. Aıtqandaryń ras edi ǵoı, kópshilik? — dep Qalqaı kópke qarady.

— Jasyratyn nesi bar.

— Aıtylýy aıtylǵan! — dep kóptiń bir-ekeýi kúmiljidi. Bireýdi-bireý túrtti sóıletkendeı bolyp otyryp, kópshilik jamyramaǵa aınaldy. Esitken-bilgenniń bári ortaǵa salyndy. Qalqoz bolǵan aýylǵa baryp kelgender, qona-tústenip jatqandar da bar eken, olar da naq Júsiptikindeı adam shoshynarlyq eshnárse taýyp aıta almady. Júsiptiń habary aıaqsyrap, jurt qaıtadan qalqozdyń áńgimesine kóshti. Qalqaı kóptiń aldyna "bolamyz ba, bolmaımyz ba?" degen máseleni qaıta qoıdy.

— Bolý kerek! — dedi Jákeń.

— Bolmaǵan degen ne, qalqozdan qashyp kedeı qaıda barmaqshy?— dedi Arystan.

— Qaryq bolarsyń! — dep Júsip ony bir ilip tastady.

Qalqaı jıylysty shaqyrǵanda qalaı basqarý kerek ekenin, ne jumys bitiretinin anyq bile almaǵan sekildi edi, endi sol mindet ózinen-ózi ashylyp, aıqyndala berdi. Qalqaı Júsiptiń sózine bir qyzaryp, bir surlanyp otyryp, tóze almady:

— Júsip, sózińdi qysqart! Qoımaıtyn bolsań, jıylystan shyq! — dedi.

— Aý, abaılap sóıle, — dep Júsip shatynaı qaldy.

— Abaılap sóılemeımin. Baıdyń quıyrshyǵynyń bizge keregi joq! Tynysh otyrmasań, shyǵasyń!

— Ol pravony saǵan kim berdi?

— Biz basqarmanyń adamymyz, púrtekel istep sotqa da bere alamyz,— dep býlyǵyp otyrǵan Kúdebek te sózge kirisip, ózi bilmese de birer zańnyń shetin qyltıtyp qoıdy.

Jurt qyzdy-qyzdy sózge kirdi. Ata-tek, kúná, sumdyq qazyldy. Qaı jaǵynan bolsa da, Júsip tarazyny basa beretin túri bar. Júsip burynǵy baıdyń, bıdiń tuqymy. Osy kúni de baımen ákeı-úkeı.

— Baı atańnyń... Bizdiń jumysymyzǵa aralaspasa eken. Osylar aralassa, bizge ońý joq!— dep Erjekeń sózdi qabyrǵadan qoıdy.

Júsip múdirip qaldy.

Kóptiń daýryqqan sózi qoryttyla kele túıildi:

— "Jańa turmys" shyn qalqoz bolsyn!— desti.

— Qalqozdyń basqarmasy bolsyn!— desti.

— Basqarma Álimniń úıine ornasyn!— desti.

Jıylys qaýlysyn qaǵazǵa jazý Qalqaıdyń oıyna jurt tarap bara jatqanda tústi. Erjekeńder uzap ketken jerinen qaıtyp oraldy. Qaryndash, qalam izdelip, Kúdebek qaýly jazdy. Qaýlyǵa jurt tegisinen qol qoıdy. Erjekeń qol qoıa bilmegendigi úshin, qazannyń kúıesine barmaǵyn bir súrtip alyp, qaýlynyń oń jaq buryshyna saltaqtandyra basty.

Erteńine Álimniń úıine "Jańa turmys" qalqozynyń basqarmasy ornady. Aýyl jigitteri tegis jınalyp, bireýleri Ájigereıdiń úıinen úlken ústel kóterip ákelip júr, bireýleri uzynsha taqtaıdyń eki-úsh jerinen aıaq qondyryp, oryndyq istep jatyr. Qalqaı men Kúdebek qalam, qaǵaz ázirledi. Bireýdiń úıinen "Eńbekshi qazaqtyń" eski nomerleri tabylyp, sonyń ishinen kósemderdiń sýreti shyqty.

Sýretterdi ákelip, sol kúıinde úıdiń qabyrǵasyna japsyrdy. Álimniń úıi áp-sátte keńse túrine kirdi. Tórge sheıin qadaǵandap shashylyp jatatyn aıaq tabaq, shelekter birtindep ysyrylyp, úrpıisip, bosaǵaǵa toptanysty.

— Qane, Qalkaı, bastyqsyń ǵoı, myna jerge otyrshy,— dep Qasen Qalqaıdy qolynan tartyp aparyp, ústeldiń naq tórine otyrǵyzdy. Oǵan taıaý Kóbek otyrdy.

— Al, endi ne isteý kerek?

— Ol jaǵyn ózderiń bilersińder,— dep Qasen kúrsindi.

— Keńse bolǵan soń jaza bastaý kerek qoı,— dedi Ábish.

— Jaz, aldymen meni jaz!— dedi Erjekeń tóne túsip.

"Jańa turmystyń" birinshi jumysy bastaldy. Birinshi bolyp Erjekeńniń aty jazyldy.

... Dalada syqyrlaǵan shana, dabyrlaǵan kisi.

— Bul kim boldy eken?

Kirip kelse — ókil!

— Apyrm-aý, jarapsyńdar ǵoı! Mine, jigitterdiń isi!— dep ókildiń eki ezýi qulaǵynda.

Sodan bylaı Álimniń úıi topyrlaǵan kisi boldy, jazylyp jatqan jazý boldy, qaınap jatqan jumys boldy. Jumys kóligi, soqa-saımany tas taıaqtaı qaǵylyp esepke alyndy. Bu ne? dep shoshynǵan jan bolmady, óıtkeni esepti alyp jatqan ózderiniń saılaǵan basqarmasy!

Qasen bir japyraq qaǵazdy Qalqaıdyń qolyna ustata berdi. Qalqaı birese qaǵazǵa, birese Qasenge qaraıdy. Tútelengen qaǵazda badyraıǵan qaryndashtyń izi tur.

— Munyń ne, aıtshy?—dedi Qalqaı.

— Bul — aryzym. Qatynym aırylamyn deıdi, sony aıyryp, azǵyryp otyrǵan Júsip. Júsipti sotqa berip otyrǵan aryzym!

Domalaq sary áıel, kózi jasaýrap, o da ústelge kelip tóndi:

— Aqylaryń bolmasa baıymdy ózime berińder!— dedi áıel surlanyp.

— Seniń baıyńa talasqan kim bar?

— Talaspańdar, ózime berińder, "salqozdaryńnan" shyǵaryńdar. Men bir ǵana kisige qatyn bola alam. Ortaǵa salýǵa men rıza emespin!— dep áıel jylamsyrap, kózinen jasy ytqyp ketti.

Jumbaq ashyldy. Daýdyń neden shyqqany anyqtaldy. Qalqaı o dep, bu dep aıtyp kórip edi, áıel odan jaman órshelendi.

— Bul túsinýden ketken. Budan aırylsam da, qalqozdan shyqpaımyn! Biraq Júsipti sotqa beremin!— dep Qasen surlanady.

Sol kúni Jákeń de ıyǵy túsińkirep, basqarmaǵa kelgishtep:

— Balalar, ne habar bar?— dep qaıta-qaıta surap júrdi.

Sumdyqtyń úlkeni jurt orynǵa otyra boldy. Qarańǵy túnde tereze jap-jaryq bolyp sala berdi.

— Oıpyrmaı órt!

— Keńse órtenip jatyr!

Qalqaı jan ushyryp júgirdi. Aýyl adamy qalmastan jınaldy. Shań-shuń daýys, saldyrlaǵan shelek, burqyldap laqtyrylǵan qar. Ot báseńdeı berdi. Jalyny basylyp, byqsyma tútinge aınaldy. Shyǵyn jalǵyz lapas boldy, keńse aman.

— Úıi kúıgir-aı, qandaı adam eken ot salǵan?— dedi Zıba kempir.

— Kim ekenin bilemiz, qutylmas, kóri qazylar!— dedi Erjekeń eki ıininen demin alyp.

* * *

Qara bult qaınap, aspanda qoıýlana tústi.

— Jaryqtyq jaz-aı, túriń basqa-aý!— dedi Erjekeń jadyraı túsip.

— Ásirese, osy aprel ishindegi bultty aıtsaıshy, osy kúngi jańbyr altyn ǵoı,— dedi Jákeń.

Qalqozdyń qorasynda "Jańa turmystyń" jalpy jıylysy ashylǵaly jatyr. Qora ishinde qatarlanǵan jańa soqalar, tizbektelgen tuqym shashqyshtar.

— Balalar-aý, myna bireýleriń ne, muny men kórmegen ekem ǵoı,— dedi Jákeń taıaǵymen túrtip, kúlimsireı túsip.

Jańa ákelingen mashına-soqaǵa kolhoz músheleri antalasyp qarasyp jatyr. Áıelderge sheıin osynda Qasenniń áıeli de osylardyń qaq ortasynda, buryn uryp shalyp júrse, endi eki ezýi qulaǵynda, jaırańdap júr.

— "Jańa turmys" qalqozynyń jıylysy ashyldy dep sanaımyn. Jınalys basqarýǵa adam saılap berińder,— dedi Qalqaı.

Jurt qoǵamdalyp, tártipke kele qaldy. Májilis basqarýshy Erjekeń boldy. Kúdebek jıylysqa kelgen adamdardy sanap alyp, májilis hatyna "№ 14" degen sandy iri ǵyp jazyp qoıdy.

Baıandamashy Qalqaı. Birinshi másele — egin jospary.

— Aýdan 150 gektar sebińder dep jospar berip edi, biz 200 gektar ǵyp ósirip sebýge uıǵardyq. Tuqymymyz bar, kólik jetedi...

— Maqul-aq!

— Kúsh kelse, odan da asyryńdar!— dep jurt jamyrasyp ala jóneldi.

Ekinshi másele: jumysshylardy top-topqa bólý. Birinshi top — 8 jigit, bastyǵy Qasen, ekinshi top — 6 jigit, bastyǵy Ábish...

Úshinshi másele — raport.

— Ay, onyń ne?

— Onymyz — aýdanǵa bildiretin raportymyz, egiske tas túıin ekenimizdi bildirý!

Kúdebek ornynan turyp:

— Raporttyń sózi mynaý,— dedi daýysyn kótere túsip.

Jurt tesireıip Kúdebektiń betine qarady. Kúdebektiń tarǵyl beti, qısyq kóz, jaıyndaı aýyzy keıbir áıelderge osy joly anyq kóringen tárizdendi, "Myna shirkinniń túri qandaı edi?" dep oılaǵandar boldy ishinen.

Kúdebek raportty bastady:

"Biz, "Jańa turmys" qalqozynyń jalpy músheleri, bárimiz osy raportty, aýdan atkomge. Onyń úshin biz óz erkimizben qalqoz boldyq: mashın-saıman, jumys kóligin birlestirdik, tuqymymyzdy tazarttyq, dáriledik... Sondyqtan biz aýdan atkomge mynany aıtamyz:

1) bes soqa, 4 tyrma, 25 par ábzel jóndelip ázir tur.

2) aty, ógizi bar — 25 par kólik kútilip tur.

3) qalqoz músheleri bes topqa bólinip, ár topqa bastyq saılanyp, top jumysyna solar jaýapty qylyndy.

4) jospardan 50 gektar artyq sebemiz. Búl 50 gektardy Qazaqstannyń 10 jyldyq toıyna tartý qylamyz!..

Kúdebektiń oqyp bitirýin bitirmesten Erjekeń bólip jiberdi:

— Sóz-aq! Ásirese, "Qazaqstan toıyna tartý" degenderiń mundaı durys bolar ma! Kúdebek, shyraǵym, sonyńnyń ishine qosyp jiber: jasy alpystan asqanyna qaramaı de, qalqozdy kórkeıtý úshin de, Erjekeń otaǵasymyz da "dobrobol" bolyp qalqoz jumysyna jazyldy de!

Qara bult qoıýlana kelip, kók júzi saldyr-kúldir etti.

Qalqoz qorasyndaǵy jıylys qyza kelip, alaqan sart-surt uryldy.

Kókte kún kúrildese, jerde qalqoz músheleriniń alaqany dúrildedi. Eki daýys birine-biri qosyldy. Ekeýi de birinen-biri kúshti tárizdendi.

— Qaýly osy ma?— dedi Qalqaı.

— Osy!

— Endeshe, erteń soqany shyǵaramyz!

Jazdyń birinshi jańbyry jeldete, quıyndata kelip, sebelep tógip jiberdi.

---