InfoHub Logo

21-inshi jyldyń qysy edi.

Ýezik oqý bóliminiń jumsaýymen Táıbek Kóksý elin aralap, mektepterdi tekserip qaıtýǵa shyqty. Jekken aty aryq, shaban. Qur epsiz jaıdaq shanaǵa tósek-ornyn, kitap salǵan qorjynyn eptep ornalastyryp, nárseniń ústine Táıbek shoqshıyp qana otyrdy. Ústinde seńseńnen istelgen uzyn sary tony bar, aıaǵynda ókshesi qısaıǵan orys etik. Jańa kezinde táp-táýir etik bolsa da, bul kúnde sáni ketken. Qısaıǵan ókshesiniń yrsıyp shekesi shyǵyp tur, eki jaq urty jamaý salyp taramyspen qurmen jamalǵan... Basynda eski qulaqshyn, moıny jalańash. Qaladan shyqpaı jatyp-aq aýzy-basy tońyp, berekesi kete bastady.

At ıesi búkishteý kelgen tapal boıly kisi. Ústinde shıdem kúpisi bar, basynda mılyqtandyra kıgen seńseń tymaq. Jaıdaq shananyń alqymyndaǵy qýysqa keptele otyrǵan. Dúnıe aınalyp ketse de osy otyrysyn ózgertetin emes. Aty shaban. Shaban atyn aıdamaı odan jaman ilbitedi. Jol ústindegi júrginshilerdiń qarsy kele jatqany bolsa, qara kórim jerden-aq at ylbı bastap, jaqyndaǵan soń taza toqtap alady. Qarsy kelgen júrginshi ótip ketken soń baryp, at eptep qana qozǵalady. Attyń ózi qozǵalmaı turyp, ıesiniń aıdaýmen jumysy joq.

Kún bult, surǵylt. Azyraq jeldiń ekpini bar. Qar juqa. Qardyń astyńǵy jaǵy muz bolǵanmen, betinde túndegi jaýǵan ulpa qar bar. Keıde jel ysqyryńqyrap soǵyp ketse, ulpa qar burqyrap ala jóneledi. Ysyrmamen jol tabanyn basyp, gúrildek qylyp tastaǵan...

Qaladan uzap shyqqan soń, bir belestiń basyna asyp toqtatyp, kóshir súıretilip shanadan tústi. Ústine jınalǵan qaryn qaqty. Atynyń janyna baryp, syrttyǵyn, tamaq baýyn ustap qarap, qolǵabymen attyń kózin ýqalady. Atqa keıidi me, kúnniń borasyn bola bastaǵanyna keıidi me, álde jaman shanasynyń artynda tarbıyp kele jatqan, "ústirikterge"1 keıidi me — áıteýir atyn sıpalap jatyp birdeme dep kúńkildedi.

Uıytqyǵan jel alqymynan, jeńinen, eteginen gýlep kirip, denesi muzdap, qaltyrap, Táıbektiń de mazasy ketip kele jatyr edi. Onyń ústine jyrtyq etikten aıaǵy tońyp, ashyp, múlde berekesin ketirdi. Ysqyrǵan jelge, myrtyńdap aıaǵyn basa almaı kele jatqan kók atqa, jarbıyp otyryp alyp atyn aıdamaıtyn kóshirge — bárine de Táıbek ashý kózimen qaraıdy. Osy sýyqta azapqa salyp júrgen kók at pen osy jaman tymaqty kisi sekildendi. Aıaǵyn baspaıtyn atty sylap-sıpaǵanǵa múlde ashýy keldi. Mundaı aram ólgirdi baýyzdap tastasa qaıtedi eken? dep te oılady...

— Bala, qalaı, aıaǵyń tońbaı ma? — dedi at ıesi shanaǵa jaqyn kelip. Bet ajarynda kúlimsiregendigi bilindi. Táıbek ishinen yzalanyp otyrǵandyqtan, mazaq qylyp suraǵan sıaqtanǵandyqqa, jaýap bermeı qyryn qarady.

— Aıaǵyń tońsa, myna jabýǵa orasań qaıtedi? — dedi. Táıbek eriksiz burylyp qarady. Qyryq quraý-shoqpyt jabý eken. Battasqan kir. Biraq, jylylyqqa sep bolýynda sóz joq. Sekıgen aıaqty Táıbek jabýǵa tyǵa bastady. Oraǵan soń-aq aıaǵy jylynýǵa bet alǵan sekildendi...

Kók at bir aıańdaıdy, bir búlkildep jortqan bolady. Jorytqanynan aıańy ónimdi sekildi. Qaladan shyqqandaryna edáýir ýaqyt boldy. Áli on shaqyrymnan artyq júrgen joq. Aspandaǵy bult ala shabyrttana bastap, kún syqsıyp qaraǵandaı boldy, besinnen tómen túsip ketken eken.

— Otaǵasy, búgin qaıda jetip qonamyz? — dedi Táıbek.

— Bizdiń aýylǵa jetermiz.

— Budan qansha jer?

— Endi 15 shaqyrym bolar...

Kóshir yqqa qaraı qyryndańqyrap otyryp, kóziniń qıyǵymen Táıbekti bir sholyp ótti.

— Shyraǵym, qaı aýyldyń balasy bolasyń?

— Tasoba bolysynikimin.

— Bul jaqqa nendeı jumyspen shyqtyń?

— Úshkól aralaımyn.

— "Ústirikter" ekensiń ǵoı, — dep kóshir kúrsindi. Kók atty birer shaýjaılap qoıyp, taǵy áńgimege kirdi:— Tekke bara jatyrsyń ǵoı, úshkól taba alar ma ekensiń,— dedi.

— Nege?

— El osy kúni bala oqytarlyq bolyp otyrǵan joq qoı. Eldiń qaıǵysy oqý emes. Tamaq bolyp otyr. El ashyǵa bastady. Azyq joq. Ásirese kedeılerdiń kúni qarań. Tamaq izdep bosyp ketken úıler tolyp jatyr... Elge taman jaqyndaǵan soń shubyrǵan adamdardy kórersiń, sonyń bári tilek tilep júrgender...

Kóshir sózsheń eken, bir bastap alǵan soń eldiń kúıin qaldyrmastan aıtty.

— Elde kúı joq. Onyń ústine elge osy ylaý da myqty júk bolyp otyr. Ylaýdy kezekpen tartamyz. Aýylnaı qol astyndaǵy úıdiń baı men jarlysy birdeı. Aýylnaı da bir ıt, kisiniń áline qaraı zorlamaıdy, osy jalǵyz mástegimizdi kún ara jegemiz de turamyz!.. — dedi.

"Sonyń bári osy senderdiń ylańdaryń ǵoı," — degendeı Táıbekke ala kózimen qarap aldy. Azyraq oıǵa shomǵandaı bolyp otyrdy da, taǵy bastady:

— Úkimettiń jumysy bolǵan soń bas tartpaımyz ǵoı. Biraq retsiz jeri de joq emes... Jaqyn arada Adam aý jaǵynyń bir meletsesi osy qaladan qaıtty. Qasynda orystyń bir marjasy bar. Qatynym dep otyrdy, ótirik-shynyn kim bilsin... Apyrmaı, sol jigittiń bergeni-aı!.. Ylaý kezegi sol kúni meniki eken. Osy shanamdy jegip bara qaldym. Domalaqtap býyp tastaǵan tolyp jatqan bir nárse. Tıeı kele osy shanam betimen birdeı boldy... Tolyp jatqan nárse tıegen soń, onyń ústine úsh kisi birdeı tıele mingen soń, qaqtyǵyp júrgen kók at júre qoısyn ba, qaladan shyqpaı-aq aıańdaýǵa kiristi. Álgi jigit mazamdy alyp qýyryp barady. Aldamaısyń dep túıip-túıip jiberedi. Eki sóziniń biri — "svolysh", boqtaǵany shyǵar dedim... Marjasy da bir ońbaǵan neme eken, shyjbyndap, byldyrlap ol bir jaǵynan mazamdy alyp barady... Jolda óltirip kete me dep te qorqyp em... Óldim-taldym degende, ymyrt jabyla aýylǵa jettim. Kók atty tópeı-tópeı eki qolym qarysyp qalǵan eken, shanadan túskende biraq bildim... Úıge kirisimen qazy, qartasy dep álek saldy. Apyrmaý, adamnyń jyndysy bola beredi eken ǵoı... joq degenge nanbaı, myltyǵynyń qulaǵyn ashyp júrip, tórt-bes úıimizdiń shoshalasyn tegis tintip shyqty... Shaı quıyp berdik. Jatarda kerýet taýyp ber dep taǵy álek saldy. Ana marjasy jerge jata almaımyn dedi bilem...

Kóshir aýyr kúrsindi. Aıańdap kele jatqan kók atty uryp, shaýjaılap, búlkildetip jortqyzǵan boldy. Aspan bulty qaıta túnerip, jel kúsheıip, borasyndy burynǵydan údete tústi. Oıpań jerlerge ıirilgen qar joldy múlde kómbe qylyp, atty maltyqtyryp júrgizbeýge aınaldy...

At jabýǵa oranǵan soń, Táıbek burynǵydan kóri jylyńqyrap, yqqa qarap buıyǵyp otyrdy. Yqtasyndaǵy uıytqyǵan qar qoıyn-qonyshyna kirip, ári-beriden soń sý bolyp erip jatqan sekildi. Tonynyń jaǵasy, qulaqshynynyń jaqtaýy muz bolyp saýystana bastaǵan...

Kóshir jaılasyp otyryp taǵy áńgimesin bastady: El kúıin paıdalanyp, "topalań kezinde toı qylyp" jatqanyn; el ishindegi keńes basyndaǵy adamdardyń eldi súıeý ornyna ózderi masyl bolyp júrgenin — bárin de kóz aldyna elestetip, sýrettep berdi. Kóshirdiń áńgimesin tyńdap otyryp Táıbek ózin sol oqıǵalardyń ishinde otyrǵan sekildi sezdi. Buzyqtardyń jolsyz isin kózimen kórip, jany renjip otyrǵan sıaqty boldy...

Kún batýǵa baryp qalypty. Aýyldyń qarasy kórinbeıdi. Kók at júrisin burynǵydan báseńdetpese, jamaǵan joq. Kóshir yqqa qarap qyrjıyp, áldeneni oılap otyr. Jel ekpini báseńdegen joq, oqtyn-oqtyn soǵyp uıytqytyp qoıady...

Táıbek azyraq qozǵalaıyn dep edi, tula boıy titirkenip qoıa berdi. Ashylǵan jerin qymtap, yqqa qarap kaıta múlgidi. Oıy oraǵytyp dúnıeni sholyp otyryp, qaljaýrap, kózi ilingenin sezbeı qaldy...

II

— Shyraǵym, keldik. Túsińiz, — degen kóshirdiń daýysymen Táıbek kózin ashyp aldy. Kún tastaı qarańǵy. Jel áli uıytqytyp borap tur. Shananyń jany kúrtik qar. Attyń aldyńǵy jaǵynda jyltyraǵan ot kórinedi.

Shanadan túskende Táıbek qaltyrap qoıa berdi. Tońǵandyki me, álde uıyp qalǵan ba — aıaǵy bastyrýǵa kelmeı qalypty... Alasa ǵana zemenkege kirip kelgende kózi shyradaı jandy. Zámenkeniń ishi bý, tútin. Ashań júzdi kelgen sary áıel júresinen otyryp, peshke qańyltyrdy órtep jaǵyp jatyr eken. Peshtiń kárnezinde keseniń túbine maı quıyp istegen pilte sham qalt-qult etip, dirildep janyp tur. Jaryǵy álsiz, úı-ishi kómeski ǵana kórinedi. Peshke arqasyn súıep, qara kóleńkeleý jerde bireý otyr edi, jat kisi kelgenin bitken soń, ornynan turyp, terdiń aldyna bir eski týlaqty tósegen boldy. Boıjetken qyz eken. Aqquba kelgen ajarly. Kóziniń qıyǵymen Táıbekke bir qarap ótti.

Sheshinip otyrǵan soń Táıbek múlde qaltyrady. Ornynda otyra almaı selkildedi. Qyz birdeme dep kúbirlep edi, sheshesi burylyp:

— Shyraǵym, qazaq balasymysyń?—dedi.

— Iá.

— Tońyp qalypsyń ǵoı. Myna peshtiń aldyna kelip jylynasyń ba? — dedi.

Táıbektiń jaýabyn kútpeı-aq, jerde jatqan tezekti biriniń ústine birin qoıyp, Táıbektiń otyryp jylynýyna yńǵaılap ústel qyldy. Otty kósep, mazdatyp, á degenshe Táıbektiń betine qan júgirdi, mańdaıyn tershite bastady...

Úı ıesi áıel otty jaǵyp otyryp, bir jaǵynan Táıbektiń kim ekenin beınelep surap bildi, ekinshi jaǵynan óziniń kim ekenin de aıtyp úlgirdi.

— Kempir-shalmyz. Shalymyz Kereıdegi naǵashysyna ketip edi. Bala degende jalǵyz qyzymyz bar. Jóndi mal joq, bir-eki qarany qysqy azyǵymyzǵa dep soıyp aldyq. Endi bir at, bir sıyrymyz qaldy... Azyq jetpeı bastasa, onyń qaısysyn soıatynymyzdy bilmeımiz!.. — dedi.

Qonaq kelgenin esitti me, álde jaı qydyrystary ma, kesh jaryq dep bir-eki jigit keldi. Táıbekten qala habaryn, qaı jaqqa bara jatqanyn surady. Úshkól aralaımyn degenin esitkende, jigitter ezý tartyp kúlgendeı boldy:.. Qyzdyń aty Batsaıy edi. Baı qyzy bolmasa da, kempir-shaldyń jalǵyz qyzy bolǵan soń, erkelik qalpy bar. Minezi ashyq, aýzyna kelgen sózin qaımyqpaı aıtyp salady.

— Birkeı aǵa, dombyra alyp óleń aıtyp jiberesiń be, — dep Batsaıy ótingendik qalyp bildirdi.

Birkeı degen eki jigittiń ishindegi uzyn boılysy. Seldirleý murty bar. Qalpy qaǵilez, onsha báldenetin adamnyń túri joq.

— Qaraǵym-aý, bıylǵy jyly óleńdi qaıtpekshimiz?! - dep kúlimsiregen boldy.

— Qoıshy, qashanǵy ezile beremiz, qudaıdyń bir jazǵany bolar... myna qonaq ta sharshap, jabyǵyp kelgen shyǵar, kóńili kóterilsin, — dep Batsaıy aıtqyzbaı qoıatyn bolmady.

Birkeı dombyrany bylytyp, ánge basty. El ishindegi ánpaz jyrshynyń tap ózi bolyp shyqty. Áni de, óleńi de birtúrli qaıǵyly túrde shyǵyp turǵan tárizdi. Dombyranyń bezildegen daýysy da áldeqaıdaǵy bir aıanysh kúıdi kóz aldyńa ákelip elestetken sekildi boldy.

"Kez boldy mynaý ashtyq, jalańashtyq,

Kórmegen mundaı kúıdi jaman sastyq.

Sor bar ma aldymyzda, baqyt bar ma,

Áıteýir bir kezeńge aıaq bastyq!.." –

dep jyrlaıdy Birkeı.

Úı ıesi áıel Qalampyr degen eken. Qalampyr bir jaǵynan óleńdi tyńdaı otyryp, qara qumanǵa qaınatyp shaıyn ázirledi. Sútten istegen shaıdy salyp, qap-qara qylyp, boıaýdaı ezildirip kuıyp berdi. Shaıdyń súti joq. Tórt buryshty ǵana kishkene dastarhandary bar eken, Batsaıy ákelip jaıyp, ýaq maltany kisi basy bireýden tastady. Bul shaıǵa bergen qanty edi. Táıbek qonaq bolǵan soń oǵan artyǵyraq syı kórsetý kerek qoı, qýyrǵan bıdaıdan bir ýys bıdaıdy Qalampyr Táıbektiń aldyna tókti.

— Shyraǵym, nan degen bizde bolmaıdy. Bir-eki puttaı bıdaıymyz bar edi, ony da qýyrýmen taýysyp kelemiz, — dedi.

Shaı iship otyryp shúıirkelesken áńgime bastaldy. Qalampyr peshtiń aldyna qurt ezip otyryp, sózge qatysyp qoıady.

— Osy sábet jarylqaıdy degenge tóbemiz kókke jetedi. Basqasyn qoıa turyp, bizge bıyl azyq beretin reti bar ma? — dep Birkeı suraý qoıdy. Dastarqanǵa shashylǵan bıdaıdy taýyq qusap terip jep otyryp, Táıbek jaýap berýge kiristi:

— Keńes úkimeti kedeıdi jarylqamaıyn dep jatqan joq, murshasy kelmeı jatyr. Keshegi soǵystyń saldarynan sharýashylyq tómendep ketken, onyń ústine Keńes úkimeti ornaǵaly ishki jaýmen alysýmen keledi. Baılar, pomeshıkter — aq súıek tuqymdary kúsh qosyp, Keńes úkimetine tus-tusynan at qoıýmen keledi. Keńes úkimetin qulatyp, eski dáýrenderin ornatýǵa jan talasty. Osynyń saldarynan úkimet ishki jumysyna moıyn bura almady. Biraq munyń bári ýaqytsha nárse. Kúni erteń úkimet jaýyn jeńse, sharýashylyqqa belsenip kiriskeli otyr. Úkimet bolyp, el bolyp belsene kirisse, sharýa sabasyna túsip, az kún kórgen kemtarlyq ózi-aq umyt bolyp ketedi...

— Aıtqanyń kelsin, shyraǵym, tek solaı bolǵaı, da! —dep Qalampyr qolyn jalap jatyp kúrsindi.

— Úkimet qaraspaıyn dep jatqan joq eken, shamasynan kelmeı jatyr eken ǵoı!.. — dep Birkeı búge-shegesine qanǵan adam sekildenip sóıleıdi.

Aldyndaǵy kesesin iship, tóńkerdi. Dastarhandaǵy qurttyń úgindisin qolyna qaǵyp salyp jedi: — Osylardyń bizge bolshevıgi paıdaly ma, komenesi paıdaly ma? — dep Táıbektiń betine qarady.

Táıbek kúlimsirep:

— Ekeýi de paıdaly. Shynynda ekeýi bir, — dep jaýap berdi.

— E, onysy qalaı?..Bizdiń aýylnaı bólshevıkpin dep júredi, biraq komenes emes qoı...

— Komenes bolǵan adam bólshevıkten ózgeshe bolady dep túsinemiz be?

Birkeı kúlimsirińkirep: — Komenesterdiń túri ózgeshe bolsa kerek! — dedi. Táıbek beınelep túsindirýge kiristi:

— Ras, sizderge komenes qubyjyq sekildi kórinýi de múmkin. El arasynda ashylǵan partıa uıasy joq, partıa jolyn túsindirip júrgen úgitshi joq. Sondyqtan sizderge túsiniksiz bola bermekshi. Shynynda kedeı tabynyn qolyn teńdikke jetkizip otyrǵan komenes partıasy. Komenes partıasynyń bastaýymen Keńes úkimeti qurylyp otyr...

Komenes partıasy týraly Táıbek kóp sóıledi. Partıanyń qashan qurylǵanyn, qalaı qurylǵanyn, partıa komenesteri kim ekenin jeńil tilmen túsindirip berdi.

— Lenın degen sol kisi eken ǵoı! — dedi Birkeı.

— Sol kisi...

Qalampyr basta azyraq qulaq salsa da, esh nársesine túsine almady, shaı iship bolǵan yńǵaıǵa qurtyn ázir qyldy.

— Qonaq, shyraǵym, etimiz de az edi, onyń ústine tún bolyp qalǵan soń asa qoımadym. Bar mázirimiz, — dep úlken qara aıaqqa qurtty toltyryp quıyp, qatyǵyna maı salyp, Táıbektiń aldyna ákelip qoıdy...

Tońyp, júdep kelgen adam, tamaq iship boıy jadyraǵan soń tósekke basy tıisimen qor etip uıqyǵa ketti...

III

— Qonaq, turyńyz! — degen daýysqa oıanyp, Táıbek basyn kóterip aldy. Batsaıy qara qumandy qaınatyp, ázir qylyp otyr eken. Úı ishi qara kúngirt. Terezeden ysqyryp soqqan jeldiń daýysy estiledi. Tereze kózi siresken qyraý, kóziniń kábin qar basyp, jaryq sáýleni jibermeı turǵan sıaqty. Táıbek turǵan sátte kúnniń jaısyz ekendigin sezdi.

— Kún boran ǵoı, sirá, — dep Batsaıyǵa qarap edi, Batsaıy kúlimsirep:

— Qansha asyǵys bolsańyz da búgin júre almassyz, kúnniń borany surapyl!.. — dedi.

Daladan Qalampyr kirip edi, esik ashqanda kirgen jel shekeden shyqqandaı boldy.

— Apyrmaı, mundaıda kún bolady eken, ári kóz ashqysyz boran, ári úskirik, betti qaryp jelge qaratpaıdy, — dep Qalampyr jaman kebisin birine-birin shaqyldatyp qaqty...

Táıbek júre almaıtyn boldy. Shaı ishken soń Qalampyr kórshi úıine qydyryp ketti. Úıde Batsaıy men Táıbek ońasha qaldy. Batsaıy peshke arqasyn súıep, túbit tútip otyr. Táıbek tonyn jamylyp, bir qaǵazdaryn aqtaryp, tórdiń aldynda qoqyraıyp otyr.

— Óleń kitabyńyz bar ma, — dedi Batsaıy.

— Joq... alyp shyqqan joq edim, hat tanýshy ma edińiz?

— Azyraq oqyǵan bolýshy edim, oqıtyn kitap bolmaǵan soń, qaraıyp ta kettim bilem, — dep kúlimsiredi. Táıbek nege ekenin ózi de sezbeı, Batsaıyǵa týralap qarady. Kesheden beri abaılamaǵan eken, Batsaıynyń túrin osy jerde anyqtap kórgendeı boldy. Myna túrimen Batsaıy el qyzdarynyń qaısysynan bolsa da, asyp túspese, kem soqpas, — dep oılady...

Batsaıy basyn kóterip Táıbekke taǵy qarady da: — Úı salqyn, tońarsyz, peshtiń janyna kelip otyrasyz ba?! — dedi. Ózi bir jaǵyna taman ysyrylyp, peshtiń irge jaq qýysyn Táıbekke ázirlegendeı boldy.

Táıbek álde nege ózinen-ózi uıalǵan sekildendi. Kópten beri selt etpeı jabyǵyp júrgen kóńil birden kóterile bastaǵandaı boldy. Aýyr turmys, elge shyqqaly esitken ashtyq zary Táıbektiń oıynan ómirde ketpeıtin sekildi edi. Kóńil selt etken saǵatta az ýaqytqa ekinshi bir túkpirge baryp jasyrynǵan sıaqty boldy... Batsaıynyń shaqyrǵanyna kúlimsiregen ajary jaýap berdi. Burqyraǵan qaǵazdaryn jıa salyp, tonyn súıretip kelip, Batsaıyǵa qatarlasa otyrdy.

— Siz qaǵazdaryńyzdy tastap kettińiz ǵoı, — dep Batsaıy taǵy kúlimsiredi.

— Qaǵazsyz da ýaqyt ozdyramyz, siz áńgime aıtarsyz.

— Men ne aıtpaqpyn. Úıden bura basyp shyqpaımyn. Áńgimeni el kezip júrgen sizder aıtýyńyz kerek qoı.

— Endeshe, suraı qoıyńyz, aıtyp kóreıik...

— Maǵan laıyqty degenin ózińiz saılap alyp aıta berińiz...

Ekeýi ádemi ázilge kirdi. Ázildiń qyzyǵyna túsip Batsaıy da jumysyn toqtatty. Táıbek qalanyń turmysyn, qaladaǵy bolatyn qyzyqtardy aıtty.

— Qalańnyń ózi qyzyq bolady eken ǵoı!.. — dep Batsaıy qalanyń áńgimesin óte yntamen tyńdady.

— Qyzyqsańyz, baryp kórýińizge bolmaı ma?

— Qalaı baram?

— Ný... oqýǵa kirýge bolady, — dep Táıbek apalaqtańqyrap jaýap berdi.

Batsaıy azyraq oılanǵandaı boldy da:

— Bolmas! — dep kúrsindi.

— Nege?.. Basyńyz baılaýly ma?

Batsaıy Táıbekke jalt qarap:

— Ony nelikten suradyńyz? — dep kúlimsiredi.

— Ásheıin... Bilgim kelgeni ǵoı.

Batsaıy kóp qaraıdy. Batsaıynyń kúlimdegen kózi qaraǵan saıyn Táıbektiń ishine ot jaqqan sekildi bolady. Basta jáı sóılep otyrsa da, Táıbek art jaǵynan ózgereıin dedi. Táıbektiń aýzyna sóz túspeı bastady. Sóılegende daýysy qaltyraǵan sıaqtandy... Oqta-sanda qozǵalyp qoıady. Qozǵalǵandaǵy oıy — Batsaıyǵa jaqynyraq otyrý. Batsaıyǵa jaqyn otyrǵan saıyn júregi alyp-ushyp, mazasy ketip barady.

* * *

...Tún. Úıdiń ishi tastaı qarańǵy, dala boran, ysqyrǵan, sarnaǵan ashshy jeldiń daýysy qulaqqa dálme-dál keledi. Táıbekte uıqy joq. Batsaıy Táıbekke jumbaq boldy. Jeńil minezdi qyz ba eken, álde ótkirligi me eken?.. Birtalaı sóılesti. Epti jigit bolsa, sol jerde-aq syryn tartyp qalýǵa bolatyn edi. Biraq Táıbek ondaı emes qoı...

Túni boıy dóńbekshigende oılaǵany — barý, barmaý týraly edi. Barýdyń nesi aıyp, zamandas adam, sóılesermin, unamasa, ornyma kelip jatarmyn, — dep oılady...

Ájesiniń kúpisin aıqara jamylyp, Batsaıy qannen qapersiz uıyqtap jatyr eken. Táıbek janynda tónip bir sypyra otyrdy. Kóıleksheń dene tońazı bastady... Oıatyp kóreıin dep qolyn sozyp neshe ret oqtalsa da, qoly degenine kónbeıdi, Batsaıyǵa jaqyndaı berip, qoly keıin tartylyp ketedi... Áldene ýaqytta Batsaıy aýnap túsip jatty. Aýnap túskende, jerde jatqan Táıbektiń oń qoly qoltyǵynyń astynda qaldy. Batsaıy qymsynyp oıanyp, sıpalap jatyp Táıbektiń qolyna kezdesti. Qol ekenin bilgen soń shoshynǵan adamdaı basyp kóterip aldy:

— Bu kim? — dedi.

— Men...

— Munyńyz qalaı?

— Sizben ashyp sóıleseıin dep edim.

— Ne aıtpaqshy edińiz?

— Zamandaspyz ǵoı...

— Zamandastyqty dáneker qylyp, meni qolǵa ala almaısyz, uıqyńyzdan qalmaı jata berińiz, — dedi.

Táıbek tujyrylyp bir qaldy. Áıtse de, esin jınap úlgirdi bilem, ne aıtqanyn ózi de bilmedi:

— Zamandastyqty aıtqanym — teń kórseń, suraıyn degen bir nárse bar edi...

— Surap kór.

— Maǵan kúıeýge shyǵasyń ba? — deıin dep edim...

Batsaıy titirkenip ketkendeı boldy ma, qozǵalyp qoıdy. Meńireý tún albastydaı basyp; qarańǵylyǵy kózdi tundyryp, saý kózdi soqyr qylyp, biriniń dıdaryn birine kórsetpeı kerte bolyp tur...

Attaı shapqan ekeýiniń júreginiń dúrsilinen basqa esh bir dybys joq. Júrek dúrsildeıdi. Júrek alyp ushyp, aýyzǵa tyǵylyp barady...

Áldene ýaqytta baryp Batsaıy:

— Tym tez aıttyńyz! — dedi.

— Nege?

— Kórmeı-bilmeı jatyp meniń qandaı adam ekenimdi bilmeısiz. Sizdiń kim ekenińizdi men de anyq bilmeımin...

Táıbektiń qoly ózdiginen baryp Batsaıynyń qolyn ustady. Batsaıynyń jumsaq, názik saýsaqtary Táıbektiń ýysyna kirdi. Ekeýiniń de denesindegi ystyq jalyn qol arqyly boılaryna taraǵan sekildi boldy...

Táıbek bala sekildenip ketti:

— Qalqam!.. Batsaıy!.. Maǵan sen!.. Men seni olja qylǵaly otyrǵan joqpyn, men ómirlik joldas bol dep otyrmyn... Seniń mineziń, seniń symbatyń maǵan tolyq unady. Unaý bylaı tursyn, ishime shoq túsire bastadyń... Men osy kelgende eriksiz kelip otyrmyn!.. — dedi.

Batsaıy qaryspady. Batsaıy da birdemelerdi aıtyp edi, biraq oǵan Táıbek túsingen joq... Táıbek jyljyp jaqyndaýmen boldy... Táıbek Batsaıyny qushaǵyna alyp, qysyp-qysyp súıdi...

(Sońy tabylmady).

---