InfoHub Logo

Sagatbaeva Altyn Gataýollaevna.
BQO Terekti aýdany Aqjaıyq aýyly.
Aqjaıyq JOBBM janyndaǵy ınternat tárbıeshisi

Búginde uıaly telefondarsyz jumys isteý, isti bitirý múmkin emes ekeni barshamyzǵa málim. Qazir eki kisiniń birinde uıaly telefon bar desek qatelespeımiz. Buryn uıaly telefon degendi tek qana qaltaly azamattar ustasa, osy kúni kishkentaı balalardyń da qalta telefony bar. Tehnologıa men tehnıkanyń qaryshtap damyǵan zamanynda ómirimizdi uıaly telefonsyz elestetý qıyn. Symsyz qurylǵy  kez kelgen  ýaqytta bizdi álemniń kez kelgen núktesimen baılanystyra alady. Bizdiń asyqqan zamanda uıaly telefon – ýaqytymyzdy únemdeıtin taptyrmas kómekshi ekeni ras. Bir-birimizben habar almasyp, qońyraý shalyp, habarlama jazamyz. Uıaly telefondarǵa sýretke túsip, ınternet pen álýmettik jelilerde "otyramyz". Oıyndar oınap, fılm qarap, kitap oqımyz, oıatar qoıyp, súıikti áýenderimizdi tyńdaımyz. Endeshe, osynshama fýnksıonaldy dúnıe qalaısha zıan bola alady? degen oı týyndaıdy.

Osynshama paıdaly, «aıshylyq alys jerlerden jyldam habar jetkizetin» uıaly telefonnyń da  qaýipti dep sanalatyn sebepteri bar eken. Ǵalymdardyń júrgizgen zertteýleri boıynsha, adam uıaly telefondy qoldanǵanda onyń mıy basqasha jumys isteı bastaıdy. Bir saǵattyq áńgime nátıjesinde, telefon qoıylǵan jaqtaǵy mıdyń bóliginde kóbirek glúkoza almasýy bolady. Bul zertteýler de áli jalǵasýda, mamandar bul fakti adamnyń densaýlyǵyna qalaı áser etetinin aıta almaı otyr. Alaıda telefon mıymyzǵa áser etip, jumysyn ózgertini ras.Sońǵy jyldary bas aımaǵynda isikterge shaldyqqandardyń  sany óskeni belgili. Dárigerlerdiń kópshiligi buny uıaly telefonmen baılanystyrady. Uıaly telefondy kóbirek qoldanǵan saıyn, isik sıaqty  qaýipti aýrýlarǵa tap bolý múmkindigi ósedi.

Kóptegen ata analar balalarynyń telefondy uzaq ýaqyt paıdalanýyn qalypty jaǵdaı dep sanaıdy. Sebebi, ózi bilmegendi balasy telefonnan taýyp, aıtyp otyrǵanyn maqtanysh kóredi. «Bular bárin ishten oqyp týǵan. Bárin ózi bilip alady. Men sony bilmeımin» dep maqtana aıtady. Biraq, bul qatelik ekenin, erteńgi kúni balasy densaýlyǵyn qurtyp qoımaı, bar erik- jigerin telefonǵa jumsaıtynyn oılamaıdy. Kishkene balalardy tynysh otyrsyn, sharýamdy jasap jatqanda kedergi keltirmesin dep analar ózderimiz jastaıynan telefonǵa úıretemiz.

Moınyn salbyratyp uzaq ýaqyt otyrý bala óte zıan ekenin, kózge de orasan zor salmaq túsetinin dáriger aıtpaı - aq , ózimizde bilemiz. Ata - anamen, jaqyndarymen  áńgimelesip, syrlasý jaıyna qalyp, jatbaýyrlanyp, ózgergenin baıqaımyz. Sol kezde ǵana alańdaýshylyq tanytamyz.

Mamandardyń paıymdaýynsha, bes jasqa deıingi balalarǵa uıaly telefon túgil, teledıdar da qaraýǵa bolmaıdy. Atalǵan kezeńde balalardyń  dene músheleri qarqyndy damıtyndyqtan, onyń keri áseri kóp bolady. Uıaly telefonmen kóp áýestengen balada emosıonaldy turaqsyzdyq paıda bolady. Iaǵnı, ashýlanyp, tez renjip, aıqaılap ta ketýi múmkin. Kóz janarynyń nasharlaýy, ashýshańdyq, semizdik, tipti psıhıkalyq aýytqý - kishkentaı ǵana qurylǵynyń zıany. Uıaly telefondy uzaq ýaqyt paıdalaný balalardyń densaýlyǵyna keri áser etedi. Este saqtaý qabileti nasharlaıdy. Tanymdyq qabileti tómendeıdi. Boıyn súlesoqtyq pen boıkúıezdik bıleıdi.

Sondyqtan, ǵalymdardyń telefondy múlde qaýipti dep, oǵan tyıym salǵanyn kútpeı-aq, qazirden bastap qorǵanyńyz. Ol úshin mynadaı qaǵıdalardy saqtasańyz bolady:

1. Uıaly telefonǵa qulaqqap jalǵap, sol arqyly sóılesińiz.

2. Telefondy qaltada, beldikte ustamańyz.

3. Telefondy qolda ustap ne  jastyqtyń astyna salyp uıyqtamańyz.

4. Múmkindik bolsa, qońyraý shalǵannyń ornyna habarlama jaza salyńyz.

5. Jeli "ustamaıtyn" jerlerden qaıta-qaıta telefon shalýǵa tyryspańyz. Bundaı kezderi telefon odan beter kóbirek tolqyndar shyǵarady.

6. Balalar elektromagnıtti tolqyndardyń áserinen kóbirek zıan alady. Sondyqtan kishkentaılarǵa telefondy berer aldynda, ony "avtonomıalyq" rejımge qoıyńyz.

7. Qońyraýǵa 4 sekýndsyz jaýap bermeńiz, óıtkeni bul sátte elektromagnıttik tolqyndar áseri óte kúshti bolady  jáne óte kóp taraıdy.

8. Sóılesip bolǵan soń telefondy qulaqtyń túbinde ustap turyp óshirmeńiz, sebebi óshirgen kezde tolqyndar lezde qulaqqa taraıdy.

9. Naızaǵaı soǵý qaýpi joǵary bolǵandyqtan, múmkin bolsa, jańbyrly kúni uıaly telefondy qospańyz, magnıttik kúshi kóbeıedi.

10. Telefonmen eń uzaq degende 15 mınýttaı sóılesińiz.

11. Uıyqtaǵan kezde 1,5 ne 2 m alys jerge qoıyńyz.

12. Qaltadan bólek, sómkede ustańyz nemese qaltańyzdan tastamaıtyn bolsańyz, qorǵanys qapshyǵyna salyp júrińiz.

13. Telefondy tósegińizge qoısańyz, júıke júıeńizge  zıandy áser etip, uıqyny buzady. Tańerteń tolqyndardyń áserinen basyńyz ben belińiz aýyratyn bolady.

Uıaly telefondy qoldanýdy barynsha shektep, osyndaı qaǵıdalardy saqtaı otyryp, ózimiz ben balamyzdy zıandy tolqyndar týdyratyn keselderden qorǵaıyq! Bala ata – anasynyń sózinen ǵana emes, is-áreketinen de úlgi alatynyn umytpaıyq! Ózimizdi únemi tárbıeleı júrip, ul – qyzymyzǵa úlgi bolyp, qalta telefonynyń qaterinen saqtaıyq!

---