InfoHub Logo

Anotasıa: Maqalada shoý-bıznestiń  buqaralyq mádenıet pen BAQ arasyndaǵy baılanysy qarastyrylǵan. Ol oıyn-saýyq óneriniń erekshelikterin, onyń qazirgi álemge jáne adamdardyń sanasyna áserin qarastyrý áreketine negizdiledi. Avtor qazirgi qazaqstandyq shoý-bıznes, eń aldymen, saıası, zıatkerlik nemese tulǵanyń taýarlary men qyzmetterin jyldam ilgeriletýge baǵyttalǵan, adamnyń sezimine áser etetin buqaralyq spektáklderdi men taratýǵa arnalǵan komersıalyq ındýstrıa degen qorytyndyǵa keledi.

Kilt sózder: BAQ, shoý-bıznes

Anotasıa: V state rassmatrıvaıýtsá vzaımootnoshenıa shoý-bıznesa ı SMI. V ego osnove - popytka rassmotret osobennostı razvlekatelnogo ıskýsstva, ego vlıanıe na sovremennyı mır ı soznanıe lúdeı. Avtor prıhodıt k vyvodý, chto sovremennyı kazahstanskıı shoý-bıznes - eto prejde vsego kommercheskaıa ındýstrıa massovyh vystýplenıı ı prokata, vlıaúshaıa na chelovecheskıe chývstva ı napravlennaıa na bystroe prodvıjenıe polıtıcheskıh, ıntellektýalnyh ılı lıchnyh tovarov ı ýslýg.

Klúchevye slova: SMI, shoý-bıznes

Resume: The article examines the relationship between show business and the media. It is based on an attempt to consider the features of entertainment art, its influence on the modern world and the consciousness of people. The author comes to the conclusion that modern Kazakhstani show business is primarily a commercial industry of mass performances and distribution, influencing human feelings and aimed at the rapid promotion of political, intellectual or personal goods and services.

Keywords: media, show business

«Shoý-bıznes» tirkesi jaqynda paıda bolǵan uǵymdardyń biri , biraq ol qazirdiń ózinde berik qalyptasyp úlgerdi jáne sońǵy jyldary keńinen qoldanylady. Sonymen qatar kóptegen otandyq zertteýshiler men ǵalymdar «shoý-bıznes» termınin mádenıet, óner salasyn nemese olardyń jekelegen salalaryn belgileý úshin qoldanady. Batys sarapshylary shoý-bıznesti sıpattaý úshin, ádette, oıyn-saýyq ındýstrıasy, demalys ındýstrıasy nemese óner jáne mádenıet ındýstrıasy, ónerge baılanysty bıznes, tanymal mádenıet sıaqty uǵymdardy paıdalanady. Shoý-bıznes – kóp mıllıard dollar tabys ákeletin álemdik ekonomıkanyń úlken jáne qarqyndy damyp kele jatqan salasy. Osy tendensıalarmen qatar shoý-bıznes salasyndaǵy básekelestiktiń aıtarlyqtaı artýy, tutynýshylarmen qarym-qatynas júıesiniń mańyzdylyǵynyń, olardyń qajettilikterin qanaǵattandyrý dárejesiniń artýy baıqalady. Bul jaǵdaılar shoý-bıznes marketıńine menejment tujyrymdamasy retinde de, áser etý quraly retinde de qyzyǵýshylyqtyń ósýin túsindiredi. Álemniń damyǵan elderinde, onyń ishinde Qazaqstanda shoý-bıznestiń tartymdylyǵy men rentabeldiligi jalpy qyzmet kórsetý salasynyń qarqyndy keńeıýimen, halyqtyń oıyn-saýyq ındýstrıasyndaǵy qyzmetterge suranysynyń artýy, ǵylymı-tehnıkalyq salasynyń qarqyndy damýymen baılanysty.

BAQ-ta qazaqstandyq shoý-bıznesti ilgeriletýdegi eń tanymal BAQ – jyltyr jýrnaldar men teledıdar. Kóptegen jýrnaldar mýzyka men sýretshiler týraly jazady. Soǵan qaramastan, búginde bizde mýzykalyq bilimi bar, sol nemese basqa mýzykalyq shyǵarmaǵa laıyqty baǵa bere alatyn jýrnalıser jetispeıdi. Pýblısısıka – mýzykalyq syndy da, mýzykalyq aǵartýshylyqty da shyǵarý, nasıhattaý – qoǵamdy mýzykamen tanystyrýdyń ár alýan túrleriniń biri. Dástúr boıynsha jýrnalısıkanyń basty mindeti – qoǵamnyń aqparatqa degen suranysyn qanaǵattandyrý bolyp tabylady. Alaıda, mýzykalyq jýrnalısıkada bul mindet sońǵy ýaqytta ekinshi josparǵa kóshti. Komýnıkasıa salasyndaǵy jahandyq ózgerister, kem degende, mýzyka týraly, aýdıtorıanyń kez kelgen qyzyqty aqparatty óz betinshe alýyna ákeldi. Jaqynda juldyzdar men olardyń jankúıerleri arasynda - nemese, dálirek aıtqanda, Núsmeıkerler men aýdıtorıa arasynda - mýzykalyq jýrnalıser (ártisterdiń PR menejerlerimen birge) toltyrýǵa shaqyrylǵan úlken alshaqtyq boldy. Ónerpaz men tyńdarman arasyndaǵy dáneker de solar edi. Bul týraly jýrnalıser mýzykanttarmen tildesip, jınalǵandarǵa aıtyp berdi. Jýrnalıser jańa áýendi tyńdap, áıteýir ony tyńdarmanǵa túsindirýge tyrysty. Qazir bul qalyptasqan júıe joıyldy. Mýzykanttarǵa óz týyndylaryn aýdıtorıaǵa jetkizý úshin dıstrıbútorlar qajet emes: jańa ánderdi Internetke qoıý jetkilikti - jáne olarǵa qyzyǵýshylyq tanytqandardyń barlyǵy tyńdaıdy. Sol sıaqty, endi oryndaýshylarǵa óz jankúıerlerimen baılanysta bolý úshin jýrnalıser qabaty qajet emes.

Barlyq mýzykanttardyń jeke veb-saıttary, iri áleýmettik jelilerdegi akkaýnttary bar (Eger Batys týraly aıtatyn bolsaq, bul negizinen MySpace jáne Facebook; Reseı týraly bolsa - VKontakte jáne Livejournal), sońǵy ýaqytta olardyń kópshiliginiń Twitter paraqshalary bar. Árıne, buǵan tek mýzykant tikeleı qatysyp qana qoımaıdy, sonymen qatar onyń komandasy (PR bólimi) de bar, degenmen, qalaı bolǵanda da, tyńdaýshylar úshin mundaı qarym-qatynas áldeqaıda qolaıly bolyp kórinedi. Al mýzykanttardyń ózderi ózderiniń is-áreketterin nemese sózderin durys túsinbeý úshin barǵan saıyn tikeleı sóıleýdi qalaıdy: adam endi óziniń qoǵamdyq paraǵynan basqa eshteńemen baılanystyrǵysy kelmeıdi. Bul onyń jeke keńistigi jáne onyń jeke medıa ortasy. Rasynda, Marshall Maklúenniń boljamy oryndaldy: «Adam endi adamǵa dos, joldas jáne qasqyr emes. Adam – adam úshin aqparat quraly» [1].

Batysta da, jaqynda Reseıde de mýzykalyq jýrnalısıkada bul belgili bir mýzyka stıline arnalǵan kóptegen beıresmı blogtardyń qurylýynyń arqasynda baıqaldy. Aqparattyq saıttardyń jumysyna qanaǵattanbaǵan adamdar com-thread quryp, Internette ózderiniń aqparattaryn ózderi jasap, ornalastyra bastaıdy. Shetelde mundaı blogtardy kóbine kásibı jýrnalıser emes, jaı óz isiniń áýesqoılary jasaıdy. Sondaı-aq, kóldeneń baılanysqa negizdelgen uqsas resýrstar tez tanymal boldy. Reseıde mýzyka týraly blogtardyń kópshiligin kásibı jýrnalıser júrgizedi, degenmen, bizdiń elde adam Internette ózin qyzyqtyratyn nárseni jazǵan kezde «áýesqoı jýrnalısıka» keńirek taralýda jáne bul kóbinese mańyzdyraq aqparat quraldaryna aınalady. jobalar. Barlyq mýzykanttardyń jeke veb-saıttary, iri áleýmettik jelilerdegi akkaýnttary bar (Eger Batys týraly aıtatyn bolsaq, bul negizinen MySpace jáne Facebook; Reseı týraly bolsa - VKontakte jáne Livejournal), sońǵy ýaqytta olardyń kópshiliginiń Twitter paraqshalary bar. Árıne, buǵan tek mýzykant tikeleı qatysyp qana qoımaıdy, sonymen qatar onyń komandasy (PR bólimi) de bar, degenmen, qalaı bolǵanda da, tyńdaýshylar úshin mundaı qarym-qatynas áldeqaıda qolaıly bolyp kórinedi. Al mýzykanttardyń ózderi ózderiniń is-áreketterin nemese sózderin durys túsinbeý úshin barǵan saıyn tikeleı sóıleýdi qalaıdy: adam endi óziniń qoǵamdyq paraǵynan basqa eshteńemen baılanystyrǵysy kelmeıdi. Bul onyń jeke keńistigi jáne onyń jeke medıa ortasy. Rasynda, Marshall Maklúenniń boljamy oryndaldy: «Adam endi adamǵa dos, joldas jáne qasqyr emes. Adam – adam úshin aqparat quraly» [1].

Batysta da, jaqynda Reseıde de mýzykalyq jýrnalısıkada bul belgili bir mýzyka stıline arnalǵan kóptegen beıresmı blogtardyń qurylýynyń arqasynda baıqaldy. Aqparattyq saıttardyń jumysyna qanaǵattanbaǵan adamdar com-thread quryp, Internette ózderiniń aqparattaryn ózderi jasap, ornalastyra bastaıdy - olardyń kózqarasy boıynsha, qazirgi Internettegiden de qyzyqty. Shetelde mundaı blogtardy kóbine kásibı jýrnalıser emes, jaı óz isiniń áýesqoılary jasaıdy. Sondaı-aq, kóldeneń baılanysqa negizdelgen uqsas resýrstar tez tanymal boldy. Reseıde mýzyka týraly blogtardyń kópshiligin kásibı jýrnalıser júrgizedi, degenmen, bizdiń elde adam Internette ózin qyzyqtyratyn nárseni jazǵan kezde «áýesqoı jýrnalısıka» keńirek taralýda jáne bul kóbinese mańyzdyraq aqparat quraldaryna aınalady.

Qazirgi mýzykalyq pýblısısıkanyń taǵy bir ereksheligi – onyń fýnksıalarynyń ózgerýi. Munyń sebebi tek oryndaýshylar men tyńdaýshylar arasyndaǵy kóldeneń baılanysqa kóshýde ǵana emes, sonymen qatar aqparattyń kúrt ósýinde jatyr. Kún saıyn Internette ondaǵan myń ánder paıda bolady, myńdaǵan beıneler jáne júzdegen mýzykalyq álbomdar nemese mıksteıpter júkteledi. Bul materıaldyń kópshiligin tolyǵymen zańdy túrde tegin júktep alýǵa bolady. Mýzyka ortaq baǵdarlamaǵa aınaldy jáne bul mamandandyrylǵan jýrnalısıkaǵa úlken áser etti. Óıtkeni, barlyq mýzykalyq ártúrlilikti óz betinshe sharlaý múmkin emes. Sonymen qatar, bul aqparattyń negizgi bóligi, anyqtamasy boıynsha, árbir jeke tutynýshyny qyzyqtyrmaıdy.

Sondyqtan da mýzykalyq ınternet-jýrnalıstıkadaǵy sheshýshi mán jelilik resýrs formaty nemese aqparatty usyný ádisteri emes, tek osy aqparatty tańdaý krıterııleri arqyly alady. Tutynýshy senimdi bolýy kerek: saıtqa kirgennen keıin ol ony qyzyqtyratyn mýzyka týraly qajetti eń az aqparatty alady. Sonymen qatar, búginde Internette kóptegen qyzyqty konkýrstar ótkiziledi. Ondaǵy maqsat – týyndylaryn túsirip, rotasıalaýǵa qarajaty joq jas oryndaýshylardy dáripteý jáne nasıhattaý.

Máselen, Qazaqstanda oryndaýshylardyń «aTunes» onlaın baıqaýy paıda boldy. Onyń televızıalyq nusqasy «El arna» arnasynda shyǵady. Onyń máni jobanyń ómirin sahnamen baılanystyrǵysy keletinder úshin jasalǵanynda jatyr. Kez kelgen adam You Tube ınternet saıtyna óziniń tikeleı oryndaýyndaǵy beıneni júkteı alady. Al eger ony kópshilik baǵalasa, jeńimpaz atanýǵa jáne kelesi kúni naǵyz juldyzdy oıatýǵa tolyq múmkindik bar. Aǵymdaǵy jyldyń 25 aqpanynda oryndaýshylarǵa arnalǵan onlaın baıqaýdyń alǵashqy nátıjeleri jarıalandy. Fınalǵa 15 adam shyqty. Jigitter álemniń túkpir-túkpirinen (Anglıa, Italıa) keldi. Aıta ketsek, Fransıa jas oryndaýshylardy qoldaýǵa arnalǵan televızıalyq mýzykalyq jobany taratýdy bastaǵan birinshi el boldy - 2001 jyldyń 20 qazany. Baǵdarlama Fransıada kórsetilgennen keıin eki kúnnen keıin Ispanıada «Trıýmf operasıasy» atty shoý kórsetildi. Osy sátten bastap shoý búkil álemge taraı bastady, onyń ishinde 2002 jyly Reseıde jáne 2003 jyly Qazaqstanda shyǵaryldy. Bul Super Star kz jobasy. Sondyqtan ol kóptegen jigitterge múmkindik berdi. Maqpal Isabekova, Almas Kishkenbaev, Qapqarashka, Qaırat Túntekov, Dınara Sultan tanymal boldy.

Búgingi tańda ınternette kıno óndirisi qyzý talqylanyp jatqanyn atap ótkimiz keledi. Rejıser Asqar Uzabaev, prodúseri Baıan Esentaeva «Men juldyzmyn» degen boljamdy komedıa tóńireginde qyzyqty pikirtalas órbidi. Bir kóriniste qazirgi qazaqstandyq shoý-bıznestiń barlyǵy derlik «janyp» ketti. «Juldyzdar» sújeti qarapaıymdylyqqa deıin qarapaıym – oqıǵa taǵy bir zamanaýı «Zolýshkanyń» tóńireginde órbıdi. Onyń rólin «Keshú» qyzdar tobynyń solısi, SuperStar.KZ jobasynyń túlegi jáne Baıan Esentaevanyń qamqorshysy Móldir Áýelbekova somdaıdy. Rejıserler, alaıda, kastıngte eshqandaı renish joq dep sendiredi - Mólder shynymen de basty rólge eń qolaıly úmitker bolyp shyqty. Alaıda, Qaznettiń ashyq alańdarynda olar túsirilim aıaqtalmaı jatyp-aq sýretti qarǵap úlgerdi. Muny «Zvezda» fılminiń prodúseri Baıan Esentaeva da afftor.kz saıtyndaǵy blogynda baıqaǵanymen, quqyq buzýshylarmen pikirtalasqa kirisýge asyqty: «Túsirilim áli aıaqtalǵan joq, «Men juldyzmyn» fılmi dýblájdalyp úlgerdi. Men kez kelgen, eń qatal jáne eń meıirimsiz synǵa árqashan daıynmyn, biraq men áli jarıalanbaǵan týraly aldyn ala oılastyrylǵan paıymdaýlardy birtúrli dep sanaımyn. Qazir biz halyqty tań qaldyrý úshin 100 paıyzdan astam kúshimizdi salyp jatyrmyz», - dep jazady Esentaeva óziniń ınternet kúndeliginde [2].

Qazaqstandaǵy shoý-bıznestiń qyzmet etý júıesinde aqparattyq keńistiktiń róli óte zor. Máselen, az tanymal óner adamdaryn nasıhattaý radıo, teledıdar, baspasóz sıaqty buqaralyq aqparat quraldarynyń kómegimen júzege asyrylady. Pablık rıleıshnzdiń erekshe baǵyty - ártisti mýzyka naryǵyna jyljytý, sonymen qatar onyń tanymaldylyǵyn saqtaý jáne onyń tulǵasyna nazar aýdarý júıesi. Búginde Qazaqstanda juldyzben suhbat turaqty aıdar bolyp tabylatyn jyltyr jýrnaldardyń jetkilikti sany shyǵady. Shyǵarmashylyq tulǵanyń portretin beıneleıtin bul suhbattardyń barlyǵy mazmundy emes, biraq olardyń jarıalanýy qazirdiń ózinde úlken plús. Búginde biz reseılik jáne batys shoý-bıznes juldyzdaryna tabynýdy doǵardyq, ózimizdiń, otandyq juldyzdarǵa kóbirek qyzyǵamyz. Bul kınoǵa, teledıdarǵa jáne mýzykaǵa da qatysty.

Qazirgi qazaqstandyq shoý-bıznes – bul, eń aldymen, saıası, ıntellektýaldyq nemese kórkem sıpattaǵy taýarlar men qyzmetterdi jyldam ilgeriletýge baǵyttalǵan, adamnyń sezimine áser etetin buqaralyq spektáklderdi nemese spektáklderdi jasaý men taratýǵa arnalǵan komersıalyq ındýstrıa. Bul rette shoý-bıznes salasyndaǵy qyzmetter barynsha keń aýdıtorıany tartýǵa baǵyttalýy kerek.

Paıdalanylǵan ádebıetter.

1. 31 kanal: http://31.kz/about-company

2. Breaking news.kz: http://www.bnews.kz/ru/news/post/58402/

3. CaspioNet: http://caspionet.kz/rus/series/

4. Internet World Stats: http://www.internetworldstats.com/asia/kz.htm

5.SoftDeCo:http://www.softdecc>.cc>m/index.php?uin=1207202810&id=1207202865&pg= 1318314378

6. Vesti.kz: Poslednıe novostı Kazahstana: http://vesti.kz

7. WHOIS.1IN.KZ. Kto pervyı v Kaznete?: http://whois.1in.kz/

8. Zakon.kz Informasıonnyı portal: http://fin.zakon.kz/100571-v-konce-2007-goda-kolichestvo.html

9. Delovoı jýrnal «Kazahstan»: http://skazhu.kz/?p=41

10. Jýrnal sıfrovoı sıvılızasıı DIGITAL Kazakhstan: http://www.dgt.kz/

11. Jýrnalısıka ı medıaobrazovanıe-2008: sbornık trýdov III Mejdýnarodnoı naýchno-praktıcheskoı konferensıı. Tom 1/pod red. prof. A. P. Korochenskogo. - Belgorod: BelGÝ, 2008. - 368 s.

12. Zakonodatelstvo o SMI stran byvshego SSSR: T.1 / pod red. G.V. Vınokýrova, A.G. Rıhtera, V.V. Chernyshova. - M.: Instıtýt problem ınformasıonnogo prava, 2002. -592 s. - (Jýrnalısıka ı pravo; Vyp.31).

Hývlaıhan Nurdári

---