InfoHub Logo

Bul jyrda aıtylatyn Qadir han, Qaraman, Qanykeı, Tynykeıler «Edige», «Qobylandy» jyrlarynda da aıtylady. «Qarabek» jyrynyń mazmun qurylysy men qatynasatyn adamdarynyń attaryna qaraǵanda, bul jyr «Edige» men «Qobylandy» jyrynyń arǵy kezin ala shyqqan jyr ekeni baıqalady.

«Qarabek» jyrynda aıtylatyn Qadirhan Altyn Ordany bılegen belgili Toqtamystyń Qadirberdi deıtin balasy bolý kerek. 1419 jyly Edige ólgennen keıin Qadirberdi 1425 jylǵa deıin Altyn Ordanyń uly hany bolǵan. Er Kókshe, Er Qosaı, Qobylandy, Nuradyn — bári osy Qadirberdimen týystas adamdar. Sondyqtan Qobylandymen joryqtas bolǵan Qaraman batyrdyń bul jyrda aıtylýy orynsyz emes.

Jyrdyń bas batyry bolǵan Qarabek — osy aıtkan Qadirhannyń balasy.

«Qarabek» jyryndaǵy bas batyrdyń biri — Qaraman. Jyrda Qaraman qalmaq batyry delinedi. Biraq, bul tek jyrdyń oqıǵasyn kúsheıtpek úshin aıtylatyn sıaqty. Óıtkeni halyq aqyndary jyrdyń talas-tartysyn kúsheıtý úshin keıde tarıhta bolǵan batyrlardyń shyn qalpyn ózgertip, «qalmaq batyry» dep aıtýdy salt qylǵan. Áıtpese, jyrda aıtylyp turǵan oqıǵasyna qaraǵanda, Qaramannyń qalmaq bolýyna eshbir qısyn joq. Ol Qobylandymen joryqta bolyp, Edige, Toqtamys dáýirinde qyzmet atqarǵan qypshaq jurtynyń ataqty batyry.

«Qarabek» jyrynyń negizgi oqıǵasy Toqtamys urpaqtarynyń tóńireginde aıtylady. Mundaǵy Qadirhan, Qarabek, Hanbıbi — bári de Toqtamystyń urpaqtary. Jyr Hanbıbini «Qadirhannyń qyzy» dep dáripteıdi. Biraq, durysy Qadirhannyń qyzy emes, onyń qaryndasy, Toqtamystyń qyzy bolýǵa tıisti. Hanbıbi, Janbıbi deıtin Toqtamystyń eki qyzy bolǵany keıbir tarıhı maǵlumattardan da baı qalady. Bul Hanbıbi men Janbıbiniń aty qypshaq dáýirinde shyqqan halyq jyrlarynyń kóbinde aıtylatyn daǵdyly esim bolyp, bara-bara Qanykeı, Janykeı (Tynykeı) dep aıtylyp ketkenge uqsaıdy.

«Qarabek» jyrynyń jelisi osy Hanbıbi tóńiregindegi áńgimege qurylady. Hanbıbi sıaqty Toqtamys qyzdarynyń noǵaıly-qazaq (qypshaq) jyrlaryna saryn bolýy, onyń ákesi Toqtamystyń Altyn Ordadan qýylyp, kúızeliske ushyraýymen baılanysady. Tarıhı maǵlumattarǵa qaraǵanda, Toqtamys Altyn Ordadan qýylǵanda, qyzdary árbir batyr, bılerdiń qaramaǵynda qalyp, olar qypshaq erleriniń arasynan ala kózdik shyǵarýǵa sebep bolady. «Qarabek» jyrynda aıtylǵan Qarabek pen Qaramannyń Hanbıbi úshin jaýlasqany — osyndaı shyndyqtan týǵan, onyń bir ushqyny.

Qaraman Qadirhannyń Ordasyna at qoıyp, onyń Hanbıbi sıaqty qyzyn tartyp alady. Qarabek buǵan qatty namystanyp, apasyn qaıyryp almaqqa árekettenedi, ne bolmasa, quda túsip, qoldan berýdi laıyq kóredi. Biraq, bul oqıǵa úlken tartys týǵyzyp, shıelenispeıdi. Eki han birimen biri jarysyp, jyrdyń aıaǵy tatýlyqpen bitiredi. Sóıtip, «Qarabek» jyrynyń oqıǵasy XV ǵasyrdyń bas kezindegi noǵaıly-qazaq (qypshaq) jurtynyń ómir shyndyǵynan týǵan eski jyr ekeni baıqalady. «Qarabek» jyry birinshi ret 1882 jyly Qazanda basylyp shyqty.

---