InfoHub Logo

Bir sapar qasymda inim Qarpysh bar. 1956 jyly Josalyǵa bara qaldyq. Mashınadan túse qalyp, sóılesip turǵan bir úsh áıelge kelip:

— Táýirsizder me? — dep amandasyp edim. Úsheýdiń ishindegi bir jastaý áıel:

— «Táýirsizder me» dep aýrý adamǵa aıtýshy edi, osy Qarakesektiń amandasýy da bir forym eken! — dep tıise ketti.

— Táýirsizder me, esensizder me, amansyzdar ma degen sózderdiń úsheýiniń de maǵynasy bir, amandyqtyń jelisi ǵoı. Bireý men bireý arazdy tatýlastyrý úshin «jarastyrý kerek», «janastyrý kerek», «jalastyrý kerek» deıdi. Bul úsh aýyz sóz bolǵanmenen tatýlastyrýdyń jelisi. Seni men biz qarǵa tamyrly qazaqpyz qashannan-aq, jegjatymen el ósip jasańdamaq. Er qadirin bilmeıtuǵyn, el qadirin bilmeıtuǵyn jaman qatyn jeńil sóıleı, orynsyz shoshaqdamaq, — dedim men. Sonda álgi áıel taǵy birdeńe deıin dep edi, qasyndaǵy kekse áıelderdiń biri:

— Sen endi shoshańdama, jyǵylǵanyńdy bilip, bul kisilerdi úıińe apar, sen laqtyryp tastaıtyn kisi sıaqty emes, úıindisine qaramaı,.. — dedi.

— Men jyǵyldym, endi úıge júrińizder, — dep, áıel bizdi úıine ertip kelip kúte bastady. Jaılanyp otyrǵannan keıin, men otyryp:

— Shyraǵym, birimizdiń týysymyzdy birimiz bile otyraıyq, tegiń kim bolady? — dep jón suradym. Sonda áıel:

— Men tabany jap-jataq Qýandyqtyń qyzy bolamyn. Bir jaqsysy:

Qap-qara Qarakesek kúńnen týǵan,
Bı bolyp Qazybegiń kirin jýǵan, —

dep, Shóje aıtqandaı, kúńnen týmappyz, — dedi.

— Men, shyraǵym, saǵan kúńniń mánisin aıtaıyn, tyńdap otyr.

Bizdiń babamyz Meıram alys jerden — Kishi júzden úılenipti. Sonda alys jerden uzatqan qadirli qyzdy jalǵyz jibere almaı, «aparyp salyp qaıt» dep qasyna súıikti jeńgesin jáne qyzdyń aǵasynyń balasy Qarqabat degen qyzdy qosypty. Ol kezde qazaq — qalmaq arasynda shapqynshylyq jıi bolyp turady eken. Jaýgershilikten arǵy el ári ketip, bergi el beri uzap ketip, qyzdyń jeńgesi men sińlisin eline qaıyra almaı, qalyp qoıypty. Olar kelip ala almaı, bular aparyp salalmaı arada eki-úsh jyl ótip ketipti. Sonda Meıramnyń báıbishesi aıtypty:

— Mynaý ekeýi meni jalǵyzsyratpaımyn dep erip kelip edi. Aqyry elden-jurttan bezip, otyryp qaldy. Áıeldik qyp árkimniń oljasynda ketpeıik, osynyń ekeýin de sen alshy, uryqsat ettim, álde bolsa birimizdi birimiz kórip otyraıyq! —  degen eken kúıeýine. Sonymen ol ekeýin de Meıram alypty. Qyzdyń jeńgesinen Shubyrtpaly, sińlisinen Bolatqoja (Qarakesek) týypty. Keıingi alǵan eki toqaldan eki ul, báıbisheden tórt ul týady. Tórt toqaldan týǵan tórt ul men báıbisheden týǵan tórt ul aqyry enshige talasady. Báıbisheden týǵan uldar enshini ul basyna bólmek bolady, toqaldan týǵan uldar, eldiń ejelgi dástúri boıynsha áıel basyna bólmek bolady. Bulaı bólgende de báıbishege tańdaýly úles tıedi eken, biraq báıbisheniń uldary ony mise qylmaıdy. Sóıtip, eki jaǵynan eges týyp, toqaldan týǵan tórt ul bar maldy aıdap alypty.

Bolatqoja basqasynan súıegi kesek, qýatty ári ójet bolǵan eken. Malyna talasqan báıbisheniń balalaryn qolyna túsken taspen, kesekpen uryp jyǵa beripti. Sondyqtan ol «Qarakesek» atanyp ketipti.

Sonda Báıbishe aıtypty:

— Buny Qarqabat bitirýge jaraıdy, han-qaraǵa, bı-tórege barýdyń qajeti joq, Qarqabatqa sóz salý kerek, — deıdi.

— Maǵan salsa, men bitireıin! — deıdi Qarqabat. Sonymen Qarqabat báıbisheniń balalaryn shaqyryp alyp:

— Senderge jaqsy aıǵyrdyń úıirin, tańdaýly attaryńdy bólemin, sender maldyń sanyna talaspańdar. Ekinshi, áıelge qaraı bólinetin, báıbishe tańdaǵan úlesin alatyn ata saltyn buzbańdar, — deıdi.

Endi toqal balalaryn shaqyryp alyp:

— Senderdiń enshilerińdi san jaǵynan jetkizeıin, kemitpeıin. Sender maldyń sapasyna, ajaryna qyzyqpańdar, — deıdi.

Sóıtip, Qarqabat enshi bólip berip eki jaǵyn da tynyshtandyrǵan eken. Báıbishe Qarqabatqa razy bolyp, balalaryna osydan keıin bylaı depti:

— Sender ólgen arýaqty tebirentip ne qylasyńdar. Budan bylaı er súringende, at múdirgende «Qarqabattan» uran shaqyrsańdar da bolady, — deıdi. Sodan bylaı Qarakesekke Qarqabat uran bolypty...

---