InfoHub Logo

Baýyrjan Momyshuly bir sózinde: "Birinshiden, besik jyryn aıtatyn kelinderdiń azaıyp bara jatqanynan qorqamyn, ekinshiden nemeresine ertegi aıtyp bere almaıtyn ájelerdiń kóbeıip bara jatqanynan qorqamyn, úshinshiden dástúrdi syılamaıtyn balalardyń ósip kele jatqanynan qorqamyn. Óıtkeni besik jyryn estip, ertegi tyńdap, dástúrdi boıyna sińirip óspegen balanyń kókirek kózi kór bolama dep qorqamyn..." degen eken. Ras, qazaq urpaǵyna ulaǵatty tárbıe bere alǵan, ultjandy ul, qylyqty qyz tárbıelegen. Al qazir biz sol ǵasyrlar boıǵy uly qundylyqtarymyzdan ajyrap baramyz. Bul - búgingi qoǵam derti. Besik jyryn sheteldiń ý-shý, dańǵaza áýenine almastyrsa, erteginiń ornyn telearna men kompúterdegi atys-shabys oıyndar, fılmder, men túrli múltfılmder almastyrdy. Ókinishtisi sol, sábıin "áldılep" án aıtyp emirenetin ájeler azaıdy, besik jyryn bilmeıtin analar kóbeıdi, uldaryn atqa mingizip ósiretin atalarymyz joqtyń qasy. Atam qazaqtyń urpaq tárbıesin joǵary qoıǵandyǵy sonshalyq, týǵan-týys, bir rýly el bolyp, búkil aýyl bolyp atsalysqan. Ásirese, bul jerde úıdegi kópti kórgen qart ata men ájeniń tárbıesi úlken ról atqarady. Al búgin sol ata-ájelerimiz bala tárbıesine qanshalyqty deńgeıde mán berýde?

Adamnyń asyl qasıetteri men adamı bolmysy óz otbasynda qalyptasady. Otbasynda alǵan úlgi-ónege, tálim-tárbıe arqyly ǵana Otanǵa degen súıispenshilik sezimi ornyǵady. Al otbasyndaǵy basty qundylyq ulttyq tárbıe deýge bolady. Sol ulttyq tárbıeniń dánin sebýshi jandardyń biri - ájeler ekeni daýsyz. Áje aldyn kórip, tálimin alǵandardan qazaqtyń sút betindegi qaımaǵyndaı bolyp, tarıhta esimi qalǵan ulylar qatary kóp-aq. Zeredeı zerdeli ulaǵatty ájeden ańyz-áńgimeler estip, jyr-dastandar tyńdap ósken bala Abaı dana Abaıǵa, qazaqty tanytqan uly aqynǵa, zor tulǵaǵa aınaldy. Al Aıǵanymdaı ájesiniń ónegesin kórip, tárbıesin alǵan Shoqan kim boldy? Óz tustastarynyń aldy, qazaqtyń mańdaıyna bitken jaryq juldyzyna, halyq maqtanyshyna aınaldy. Budan ózge Birjan sal, Muhtar syndy qazaqtyń mańdaıaldy, birtýar azamattary da ájesiniń tárbıesin kórgen, ájesiniń alaqanynan túlep ushqan. Tizbeleı bersek, "áje mektebinen" sýsyndap ósken ulylar sany munymen shektelmeıdi. Osy mysaldardan-aq ájeniń qoǵamdaǵy orny men mańyzy aıshyqtalyp tur. 

Búginde qaladan da, daladan da nemeresin besik jyrymen áldılep, ertegimen elitip, qazaqtyń án-kúıin, jyr-dastanyn tyńdatyp, ańyz-áńgimesimen sýsyndatyp otyratyn ájeni tabý qıynnyń qıyny. Árıne, kópke topyraq shashýǵa bolmas. Degenmen, búgingi ájelerdiń kópshiligi nemereni qyzmetpen, ulttyq án-kúıdi sheteldik dańǵaza áýenmen almastyrǵan, basyndaǵy oramalynan, aq jaýlyqty kımeshekterinen "aıyrylyp", shashyn qıǵan, jas qyzdardyń opa-dalabymen, er-azamattyń shalbarymen ortaqtasqan, bir sózben aıtsaq búgingi  zamanǵa beıimdelgen ájeler. Olardyń nemere baǵýǵa yqylasy joq. Odan da bardy kıip kóshe kezip, dúken aralap, sán salonyna baryp sándenip, deneshynyqtyrý zalyna baryp, kelbetin qalypqa keltirý artyǵyraq. Kóshede nemeresin jetelep bara jatqan ájeni kórip qýanasyń da, áńgimesin estip keri qaıtasyń. Sebebi nemeresimen shúldirlep oryssha sóılesip bara jatqany. Al aqsaqaldy atalarymyz zeınetaqy alyp,dúken jaǵalap, dúńgirshekter janynda aýzyna shaıtan sý alǵanda ishiń ýdaı ashıdy.  Mundaı ákeden qandaı bala keledi, qandaı tárbıe alyp ósedi?! Mundaı ata-áje urpaǵyn ulttyq tárbıemen sýsyndatady degenge kim senedi? Endi ǵana jaqsy men jamandy, ońy men sońyn ajyrata bastaǵan sábıge ana tilin úıretpesek, basqa tárbıeniń bári bos qalady. Osy kúngi bala Alpamystaı alyptardy, Kóltaýysar men Jelaıaqty, Taýsoǵar men Tolaǵaıdy bilmeıdi, sebebi olar jaıly erteginiń maıyn tamyzyp aıtyp berer áje joq. Balany baǵatyn ájelerdiń ózi ertegi aıtyp sharshaǵansha, teledıdar qosyp qoıyp, sondaǵy jantúrshigerlik sheteldik fılmderdi balasyna kórsetkendi jón sanaıdy. Atys-shabys kórgen ul-qyzdardyń psıhologıasy ózgeriske ushyrap, minez-qulqy aýytqıdy ma? Árıne, aýytqıdy. Aqyl aıtyp, ertegi oqyp áýre-sarsańǵa túskendi qalamaıdy. Osydan kelip dúbára, qatigez, meıirim men adamı qundylyqtardan ada urpaq ónip-ósedi. Sol urpaq ata-anaǵa degen qurmetten jurdaı bolady. Al ata-anany qadirlemeý, syılamaýdyń da arty nege aparyp soǵatynyn ózińiz-aq boljvı berińiz.

Tárbıe - keshiktirýdi keshpeıtin, qatelikke boı aldyrýdy kótermeıtin is. Endeshe, kesh bolmaı turǵanda bala tárbıesine jaýapkershilikpen mán berip, el erteńiniń eńseli bolýyna búginnen atsalysyp, besiktegi tárbıeniń jaıyn túzeıik. Sol besikti terbetip, "áldılep" án aıtatyn, sol áýen arqyly óz ultynyń ulylyǵyn urpaq sanasyna sińiretin,tili men dilin darytatyn qazaqy tárbıeniń bastaýy - aq samaıly atalarymyz ben aq jaýlyqty ájelerimiz, sizdersizder!

Qarshyǵa Aıgerim, Qyzyloda

---