InfoHub Logo

Qarttyq aıaǵymdy tusap, úıden shyǵarmaı, otbasynda kógendep qoıdy. Qolym qaltyrap, túregelsem tizem dirildep, býynnan ál ketkenimen, kókiregim saırandaı ashyq, aqylym tetik, kózim áli de qyraǵy. Oıdyń júıriktigin kisi qartaıyp, bóstekke tutqyn bolǵanda ǵana biledi eken. El ishi, aqyry úı sharýasyna aınalysyp, tirlikke aldanbaǵannan keıin, ótken-ketkenniń barlyǵy ap-aıqyn bolyp, kókiregińde saırap, kóz aldyńda joldaı josylyp turady eken.

Toqsan túrli sheshýi bar torqa sıaqty ilige, túıile shatysqan ómirdiń toqymasyn toqsandaǵy qart sheshýi ońaı ma dep te qalamyn. Biraq ta tórińnen kóriń jaqyn bolǵannan keıin, deneden ketken kúsh oıdy órge súırep, qandy qaınatýdyń ornyna, janyńdy kórge súırep, tánińdi kúnnen kúnge damyl tappaı sýytqanyn sezgen soń, sarǵaıǵan japyraqtaı, dymqylǵa túsip shirigendeı, keı kezde oıǵa tereń súńgip otyryp, múlgip-qalǵý qarttyqtyń serýen joldasy ekendigine búgin kózim de, aqylym da aıqyn jetip otyr. Keýdiregen qart deneni oı kernep, syzdaýyqtaı syzdatatyn mezgil de az kórinbeıdi. Tek ótken-ketken ǵana óne boıy mı qonaǵy bolyp tura da bermeıdi. Keı kezde bolashaqty da oılaısyń. Biraq ta oǵan óziń jetpeýge kóziń anyq jetkendikten be, tap osy kezdegini, bolashaqty, seniki emes — balalardiki degen ózimshildik minez paıda bolyp, eger de ómirimniń men tatqan ashshy-tushshysynan bilgenimdi aıtsam, taǵy da jastardyń bireýi «Myna aljyǵan shal ne dep aqyl aıtyp bylshyldap otyrdy» estirtip aıtpasa da, ishinen aıta ma dep qaımyǵyp, bar syryńdy ishińe saqtap otyra beredi ekensiń. Zerigesiń, oıdan da qashyq bolǵyń keledi. Sarǵaıyp, sazaryp otyra bergen soń, qaıtadan oı qorshaýyna qalaı túsip múlgı qalǵyǵanyńdy oıanǵanda bir-aq sezesiń.

Jastar kóziniń qyrymen qaraı berip, birine ymdaı jymıyp saǵan kúledi. Ádep tutqannan sharshap, keı kezde balany oıatqandaı sózińdi durystap ishinen mysqyldaıdy, aqyrynda qarttardy ashyq kelemej qylýdan taıynbaıtyn nemere-shóbereler de qudaı aqyn, joq emes, menińshe, kóp te. Olarǵa yzalanyp, qusalanatyn da dármen azdyqtan ba, áıteýir elemegen bolyp otyra beresiń. Óıtkeni olar oılap, uıalyp basylmaıdy, basynady — tóbeńde oınaıtyn ásireńkilikteri de bolmaı qoımaǵanda, «basyńa kelsindi» qarǵap oılamaısyń, «kóp jasa» degen tilekpen aıtqanyńdy sezgende, qarttyqtyń ishiniń sonsha keńdigine tań qalasyń.

Meniń tirligim — oı, oı ústinde qalǵý. Qalǵý — meniń tulparym, uıqy — meniń jelmaıam. Kózim ilinip ketse, jahan kezip, serýendep sharshaǵanymdy bir-aq sezem.

Qar jaýdy qara jerge ketpeıtuǵyn,
Astyńda eki bulaq keppeıtuǵyn.
Qurylǵan merýertten esil qala,
Tabylmas seni usta septeıtuǵyn.

Qarttyqtan múgedek bolyp otyryp, ózińdi-óziń bul dúnıege erteń-búrsigúni ketetin qonaq sanaǵandyqtan ba, kisi ómir qadirin qartaıǵanda shynymen-aq bile me deımin. Qartaıǵan saıyn jan tátti bola ma deımin. Aqyrǵy kúnińde eshkimdi renjitkiń kelmeıdi, bireýdiń kóńili qalmasyn degen pikir oıyńnan ketpeı, jastardyń bárine «qaraǵym-shyraǵymdy» aldap, aılalaý úshin emes, shyn nıetińmen-aq jaqsy kórgendikten aıtasyń. Kimge bolsa da jamanshylyq oılamaısyń, bárine de Alladan jaqsylyq tileısiń. Ózińnen kishilerdiń barlyǵy kózińe ártúrli qulpyrǵan gúl sıaqtanyp kórinedi. Qart kisi jastarǵa gúlge meıirimdengendeı meıirimdenip, qyzyǵa jany ashyp, aıaýly minezbenen qaraıdy eken, olar baqytty bolsa, shyn nıetińmen qýanady ekensiń, baqytsyzdyǵyna, jeńil-jelpiligine kádimgideı-aq kári qabyrǵań qaıysyp, qynjyla qaıǵy urǵandaı bolasyń. Eldiń barlyǵyna baqyt tileısiń. Bári birdeı jaqsy bolyp, ómir qyzyǵyn ýaıymsyz ótkizsin deısiń. Budan buryn qarttyqtyń sonshama aq nıet, myrza ekenin kim bilipti. «Bala da bir, qart ta bir» deıdi qazaq. Múmkin, durys shyǵar. Balanyń oıy alǵa júırik bolsa, qarttyń oıy artqa júırik, shapshań, kúnáli ótken ómirdi mezgilde aralap shyǵa keledi. Balanyń oıy — táltirektegen tapyr-tapyr uıytqı soqqan qıyr ushy, baılanysy joq qyzyq oı, qarttyń oıy — tis qaqqan tetik oı — belder asyp, qyrǵa shyǵyp, keıin óz izińe óziń qarap, qısyq-qyńyryn synaq kózben kórgen mezgildeı bolǵandyǵynan bolýy kerek deımin.

* * *

Jeńgeńniń ákesi Bekbaı, onyń atasy Kókbaı degen kisi bolǵan. Ekeýi de Abaıdyń zamandasy bolǵan kisiler. Úlken aǵasyn ózine atqosshy qylǵan Abaı, mynanyń ákesin Semeıge jibergen. Soǵan mal berip, baqtyryp, barǵanda turatyn turaǵy etken. Iaǵnı Abaıdyń Semeıdegi daıashysy bolǵan. Abaı kaprıznyı kisi bolǵan. Abaıǵa bulardyń jaqyndyǵy osy jaǵynan. Al, endi shejire jaǵynan alǵanda, bular tobyqty emes. Bular Ýaq-Kereı, bular rý jaǵynan S. Muqanovqa jaqyn. Bulardyń ata-babasyn Abaı ózine tartqan. Abaıdyń atyn ata-babalary jamylyp kelse, bular da Abaıǵa jaqynbyz dep júredi. Ákesi negizinen Semeıdegi Abaıdyń qyzmetshisi bolǵan kisi. Óıtkeni Abaıǵa qonaq úı kerek, sol úshin ustaǵan. Muny maǵan olardyń ózderi aıtyp berdi, rý surasqanda qarıalary aıtady.

* * *

Shamasyn bilmegen kiside aýyl joq. Shamanyń da sheńberi bar. Sony baıqaý úshin az, kóp bolsyn, aqyl kerek. Mynaýyń shamany, un sheńberdi de bilmeıdi. Shamany bilý úlken nárse, onymen sanaspasqa bolmaıdy. Ómirden ornyn arsyzdar men aqymaqtar ǵana taba almaıdy.

Abaısha:

Sen de bir kirpish dúnıege

Ketigin tap ta bar, qalan degen oı.

* * *

Ómirden biz qaıǵyryp ýaıym jeımiz....

Qudiret ony da biz ómir deımiz, —

depti aýyldyń qazaǵy. Ia ne ısklúchenıa. Mende de sondaı arman bar. Arman degen sózge durys túsiný kerek. Armannyń túbi joq, tereń nárse. Daryndy ǵalymdardyń, aqyndardyń, ánshilerdiń túbine jetpegen armanynyń tegi sol bolady. Tike aıtqanda Morıs, E., L., Stalınder sol armannyń túbine jetý — oryssha aıtqanda nevozmojno.

Mechta — eto poetıcheskoe slovo... Nıkto ne postıg v ıstorıı chelovechestva svoemý mechtý. Eto nevozmojno! Realızm men romantızmdi aıyra bilý kerek. K neschastú chelovechestvo — my do sıh por ne razlıchaem raznısý mejdý realızmom ı ıdealızmom.

Chelovek — soznatelnye jıvotnye. Soznanıe v raznoe vremá ponımaetsá po raznomý. Tak soznanıam, komýnızm — eto ýtopıa. My samı vıdım chto takoe sosıalızm. Glýpyı Hrýshev zaıavıl — mol zavershılı stroıtelstva sosıalızma — dep ottady ǵoı.

Lıchnye ınteresy kajdogo pokolenıa raznoe. Bir zaman, bir zamanǵa uqsamaıdy. Bir zamannyń balalary ekinshi zamannyń balalaryna toje uqsamaıdy. Árkimniń óz zamany ózderine jarastyqty. Olardyń jaqsylyǵy da, kemistigi de bolady. Olarǵa paıǵambar bolýdyń qajeti joq. Po etomý vsákıe predskazyvanıe eto absalútnoe erýnda. Kishkentaı mysal. Ózimizdiń bel balamyz keıde tilimizdi alady, keıde tilimizdi almaıdy, a predskazyvat býdýshee — obshee ıavlenıa, eto ochen strogo bezotvetstvennoe ıavlenıe. Sama býdýshego pokolenıa, samı býdýshee obshestva v smysle zakonomernogo svoego razvıtıa býdýt reshat svoıý sýdbý. Nam, starshım pokolenıam, komandovat ım nechego. Jıt da ım, a ne nam. Pýstonı samı reshaıýt svoıý sýdbý. Nastavnıkah my ıh negodımsá.

Ia kak staryı chelovek mojet grýbo, mojet byt rezko vyrazıl svoıý mnenıa, ıa ne proshý proshenıa — potomý chto ıa tak dýmaıý, a vy kak dýmaete delo Vasheı .... (jıznı).

Men Baýyrjan Momyshulymyn — ıa — znamenıtyı polkovnık (eto govorú bez lojnoı skromnostı); Ia prıznan kak polkovodes — kak voın, ne tolko v Kazahstane, ne tolko v Sovetskom Soıýze, a vo vsem mıre. Ia pısatel, ıa ýchenyı — fılosof, psıholog. Ia — poet, ıa — ınjener..., Vse eto govorıtsá bez lojnoı skromnostı, na vse etı perechıslennye veshı ý mená ımeıýtsá dokýmenty.

So mnoı shýtıt mojno, no balovatsá nelzá.

Slýjý Sovetskomý Soıýzý.

---