Qasym Amanjolov Ózim týraly
Sabaqtyń qurylymy:
Sabaqtyń taqyryby: Qasym Amanjolov «Ózim týraly» óleńi
Sabaqtyń maqsaty: Qasym Amanjolovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıly bilimderin qalyptastyrý, aqynnyń ózindik muratyn tanytý,óleńniń ıdeıasy men taqyrybyn ashý
Damytýshylyq: oqýshylardyń oı - óristerin,sóıleý mádenıetin, ádebı til baılyǵyn, sto tehnologıalary arqyly óz betimen jumysqa,shyǵarmashylyqqa daǵdylandyrý.
Tárbıelik: Qasym poezıasy arqyly Otandy,týǵan jerdi súıýge,qasterleýge, ana tilin qadirleýge, qaısarlyqqa, tabandylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa taqyrypty meńgertý.
Sabaqtyń tegi: Kiriktirilgen sabaq
Sabaqtyń ádisi: áńgimeleý, asosıasıa, raft, taldaý, suraq – jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi. aqyn portreti,qanatty sózder, tirek-shema,avtor týraly estelik
Pánaralyq baılanys: mýzyka
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
a)amandasý b)oqýshylardy túgendeý.
İİ.Úı tapsyrmasyn suraý:
- Biz budan burynǵy sabaqta kimniń, qandaı shyǵarmalarymen tanystyq.
Ǵabıt Músirepov kim? Áńgime nege «Ananyń anasy» dep atalǵan? Áńgimedegi keıipkerlerdi atap berińiz? «Borandy túnde» áńgimesindegi keıipkerlerdi atap, minezdeme berińder.
İİİ. Jańa sabaq:
«Aqynnyń adal, shynshyl minezi ózimen birge ólgen joq, tamasha óleńderinde júr»
T.Ahtanov
Ókinben men de bir kún ólemin dep,
Ókinem uqsata almaı kelemin dep.
Kúnine júz oılanyp, myń tolǵanam,
Ózimmen birge ólmesin óleńim dep, -
dep óz ómirin óleńmen órgen qazaqtyń ór talantty aqyny, qıyn da kúrdeli zamanda týyp, adaldyq pen aqyndyqty tumar etip, batyl oıly, shynshyl da syrly, daýyldy poezıasymen HHİ ǵasyr urpaqtarynyń júreginde tereń iz qaldyrǵan Qasym Amanjolovtyń ómiri men óleńine toqtalamyz.
Q.Amanjolov 1911 jyly 10 qazanda Qaraǵandy oblysy Qaraqaraly aýdanynda Qyzyl aýylynda týǵan. Ákesi sol jerde qaıtys bolady. Áke-shesheden erte aıyrylǵan Qasym joqshylyq,jetimdikti sábı kezinen basynan ótkerip,qoı-qozy baǵady,tezek teredi,kisi esiginde telmiredi.Bolashaq aqynnyń qajyrly, qaıratty,tik minezdi,naızaǵaıdaı ótkir tildi bolyp ósýine áser etti.Alǵashynda aýyl moldasynan bilim alady,keıin aǵasynyń kómegimen Semeıdegi ınternatta aýysyp, onda úsh jyl tárbıelenedi.Odan keıin Semeıdegi mal dárigerlik tehnıkýmyn oqyp bitiredi.Oraldaǵy pedınstıtýtty,Lenıngradtaǵy orman sharýashylyǵy ınstıtýtaryna túskenmen,densaýlyǵynyń syr berýine baılanysty oqýyn jalǵastyra almaı, gazetterde redaktorlyq, keıin teatrda qyzmet jasaǵan.Aqyn 1941-46 jyldar arasynda maıdanǵa iligip, «qandy qyrǵan,qyp-qyzyl órttiń ishinde» boldy. Ártistik, ánshilik ónerge beıim aqyn dombyra, kúısandyq,mandolına sıaqty aspaptardy jaqsy oınap, óziniń birqatar óleńderine án de shyǵarǵan sazger bolǵan.
Bıyl aqynǵa 100 jyl tolmaqshy.Ol bar bolǵany 44 jasynda úzildi.Soǵys kezinde kóp óleńderi joǵalǵan,ánderi de notaǵa túspeı qalǵan.Keıin bar murasyn jınaqtap bastyrǵanda, 3 tom ǵana kitap boldy.(1955-57)
Endi Qasym týraly estelikter ne deıdi? Sony tyńdap kórsek...
(Slaıdtaǵy Syrbaı men Qasymnyń sýretin kórsetý)
Myna sýrette Aǵaly-inili baýyrdaı bolǵan dámdes, rýhanı dos aqyndar Qasym men Syrbaı. Qasym dúnıeden ótken soń, olardyń balalary otaý quryp,ekeýi quda da bolǵan. Syrbaıdyń jubaıy sol kúnderdi bylaısha eske alady: «Biz Qasymnyń úıimen jaqsy aralasyp kettik.Qasym biz barǵanda skrıpka tartyp nemese dombyra shertip otyratyn.Ózi aryqsha ǵana aqquba jigit bolatyn.Ol kezde Qasekeń úıi joq,kúıi joq júrgen kezi,K.Baıseıitovanyń dachasynda turady.Tar, 9 sh/m,óleńdi jerge chemodan qoıyp,chemodannyń ústine jazady eken.1955 jyly 17 ıanvarda Qasym qaıtys boldy.Artynan Syrbaılar 3 tomdyǵyn shyǵardy. 40 ótken soń biz uldy boldyq, atyn Qasym qoıdyq» Aqynnyń osy bir qysyltaıań jaǵdaıda týǵan óleńindegi:
Berseń ber, bermeseń qoı baspanańdy,
Sonda da tastamaımyn astanamdy.
Óleńniń otyn jaǵyp asyrarmyn,
Ózimdi,áıelimdi ,jas balamdy,-
degen sózderinen ómirdiń kóleńkeli jaqtaryn kóp kórip,óz zamanynda tıisti baǵasyn ala almaǵanyn, sóıte tura óleńdi ómiriniń ózegi etken, týǵan elin ardaqtaǵan ultjandy aqyn ekenin ańǵarý qıyn emes.Ómiriniń sońǵy jyldary jazylǵan «Ózim týraly» óleńi (keı jerlerde aıaqtalmaı qalǵan delinedi) aqynnyń ózi týraly tolǵanysy, sezimi, aqyndyq maqsaty aıtylady.
Maǵynany taný kezeńi
1. Óleńdi mánerlep oqý (ne aıtylǵanyn suraý)
2. Asosıasıa ádisi boıynsha óleń shýmaqtaryndaǵy negizgi oılardy toptap jazyp,mazmunyn ashý
3. Sózdik qorjyny (dáptermen jumys)
Jasyq - jigersiz, byljyr, tartymsyz, álsiz, ýytsyz
Kórik – usta dúkeninde kómirdi úrlep,temirdi qyzdyrý úshin teriden jasalǵan úrleýshi
Tymyrsyq – syr ashpaıtyn,sóılemeıtin
Torqa – eń qymbat jibek mata
Qazaqta qara óleńge des bermegen Qasym aqyn jyrlarymen de, azamattyq ,adamdyq is-áreketimen de ózinen keıingi tolqyn inilerine úlgi bola bilgen, qazaqtyń birtýar azamattaryna ustaz bola alǵan.Qasymnyń synynan ótý Ǵafýdyń aqyndyq ónerine de, ánshilik ónerine aıtarlyqtaı áserin tıgizgenin aıta ketý. Bul sát jaıly Ǵafý aqyn esteliginen dálel izdesek: «Ekeýmiz úıdi ánge, óleńge toltyryp jiberetinbiz.Ol shyǵarǵan ánderin maǵan eptep úıretetin. «Darıǵa», «Týǵan jer». Sondaı-aq óleńdi shynaıy aqyndyqpen jazý – Qasymnyń bizge qaldyrǵan aıaýly úlgisi»
«Ózim týraly» áni oryndalady.
Oı tolǵaý kezeńi
1-topqa tapsyrma.
A.S.Pýshkınniń «Eskertkish» óleńi men Qasymnyń «Ózim týraly» óleńderiniń ózektestigi,úndestigin tabý, pikir aıtý.
Q.Amanjolov «Ózim týraly»
A.S.Pýshkın «Eskertkish» óleńinen úzindi
Joq, ólmen, janym jasar óleńimde,
Shirimeı, jasańǵyrar denem múlde.
Bar bolsa jalǵyz aqyn aı astynda,
Ardaqtap qasıetter meni ár kúnde.
(aýdar. Ǵ.Ormanov)
2-toptyń jumysy
Abaı men Qasym oıyndaǵy uqsastyq týraly pikir aıtý. Qandaı adam ólmeıdi ?
Qasym «Ózim týraly»
Barym da, baqytym da osy óleńim,
Jaqynym, júregimniń dosy óleńim.
Ómirge kelgenim joq bostan-bosqa,
Men qaıtip bosqa jasap, bosqa ólemin.
Abaı «Ólse óler tabıǵat, adam ólmes » (óleńinen úzindi)
Ólse óler tabıǵat, adam ólmes,
Ol biraq qaıtyp kelip oınap- kúlmes...
Kóp adam dúnıege boı aldyrǵan,
Boı aldyryp, aıaǵyn kóp shaldyrǵan
Óldi deýge bola ma aıtyńdarshy,
Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan.
3-top Óleń qurylysyna taldaý
(25 shýmaq, 100 tarmaq, 11-12 býyndy, a a b a túrindegi qara óleń uıqasy)
Taqyryby
Avtory
Shýmaǵy
Tarmaǵy
Býyny
Uıqasy
4- toptyń tapsyrmasy
RAFT ádisi boıynsha shyǵarmashylyq jumys
Rol – Qasym
Aýdıtorıa – HHİ ǵasyr urpaqtary
Forma - monolog
Taqyryp – Sen ne etken baqytty ediń keler urpaq ?
5-toptyń jumysy – Aqyn beınesin taldaý (óleń avtory men óleńniń lırıkalyq keıipkerine baǵa)
(aq kóńil, dosqa adal,aqyn, jaýynger, sazger, keńpeıil,myrza,kópshil)
Bekitý.
«Sońǵy sózdi men aıtaıyn» strategıasy
Ár toptan bir oqýshy shyǵyp, sabaqtan ne bildi, ne túsindi, ne ıgergenin bir aýyz sózben bildiredi.
Qorytyndy: Qasym ómirdi súıgen aqyn.Maıdanda ot keshken, turmys taýqymetin tartyp,dertti bolǵan aqyn esh moıymaıdy, kúızelmeıdi.Sózi tozǵan joq, óleńi eskirgen joq, ýaqytpen úndese almaı jatqan joq. Qasym sol baıaǵy Qasym kúıinde qala beredi. Tahaýı Ahtanov aıtqandaı «Aqynnyń adal, shynshyl minezi ózimen birge ólgen joq, tamasha óleńderinde júr» degen. Qasymdy órtke tıgen daýyldaı óleńderimen birge aramyzda júr dep sezinemiz.
Baǵalaý
Úıge tapsyrma: Qasym Amanjolovtyń «Ózim týraly» óleńinen úzindi jattaý,poetıkalyq tiline taldaý jasaý
Sabaqtyń taqyryby: Qasym Amanjolov «Ózim týraly» óleńi
Sabaqtyń maqsaty: Qasym Amanjolovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıly bilimderin qalyptastyrý, aqynnyń ózindik muratyn tanytý,óleńniń ıdeıasy men taqyrybyn ashý
Damytýshylyq: oqýshylardyń oı - óristerin,sóıleý mádenıetin, ádebı til baılyǵyn, sto tehnologıalary arqyly óz betimen jumysqa,shyǵarmashylyqqa daǵdylandyrý.
Tárbıelik: Qasym poezıasy arqyly Otandy,týǵan jerdi súıýge,qasterleýge, ana tilin qadirleýge, qaısarlyqqa, tabandylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa taqyrypty meńgertý.
Sabaqtyń tegi: Kiriktirilgen sabaq
Sabaqtyń ádisi: áńgimeleý, asosıasıa, raft, taldaý, suraq – jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi. aqyn portreti,qanatty sózder, tirek-shema,avtor týraly estelik
Pánaralyq baılanys: mýzyka
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
a)amandasý b)oqýshylardy túgendeý.
İİ.Úı tapsyrmasyn suraý:
- Biz budan burynǵy sabaqta kimniń, qandaı shyǵarmalarymen tanystyq.
Ǵabıt Músirepov kim? Áńgime nege «Ananyń anasy» dep atalǵan? Áńgimedegi keıipkerlerdi atap berińiz? «Borandy túnde» áńgimesindegi keıipkerlerdi atap, minezdeme berińder.
İİİ. Jańa sabaq:
«Aqynnyń adal, shynshyl minezi ózimen birge ólgen joq, tamasha óleńderinde júr»
T.Ahtanov
Ókinben men de bir kún ólemin dep,
Ókinem uqsata almaı kelemin dep.
Kúnine júz oılanyp, myń tolǵanam,
Ózimmen birge ólmesin óleńim dep, -
dep óz ómirin óleńmen órgen qazaqtyń ór talantty aqyny, qıyn da kúrdeli zamanda týyp, adaldyq pen aqyndyqty tumar etip, batyl oıly, shynshyl da syrly, daýyldy poezıasymen HHİ ǵasyr urpaqtarynyń júreginde tereń iz qaldyrǵan Qasym Amanjolovtyń ómiri men óleńine toqtalamyz.
Q.Amanjolov 1911 jyly 10 qazanda Qaraǵandy oblysy Qaraqaraly aýdanynda Qyzyl aýylynda týǵan. Ákesi sol jerde qaıtys bolady. Áke-shesheden erte aıyrylǵan Qasym joqshylyq,jetimdikti sábı kezinen basynan ótkerip,qoı-qozy baǵady,tezek teredi,kisi esiginde telmiredi.Bolashaq aqynnyń qajyrly, qaıratty,tik minezdi,naızaǵaıdaı ótkir tildi bolyp ósýine áser etti.Alǵashynda aýyl moldasynan bilim alady,keıin aǵasynyń kómegimen Semeıdegi ınternatta aýysyp, onda úsh jyl tárbıelenedi.Odan keıin Semeıdegi mal dárigerlik tehnıkýmyn oqyp bitiredi.Oraldaǵy pedınstıtýtty,Lenıngradtaǵy orman sharýashylyǵy ınstıtýtaryna túskenmen,densaýlyǵynyń syr berýine baılanysty oqýyn jalǵastyra almaı, gazetterde redaktorlyq, keıin teatrda qyzmet jasaǵan.Aqyn 1941-46 jyldar arasynda maıdanǵa iligip, «qandy qyrǵan,qyp-qyzyl órttiń ishinde» boldy. Ártistik, ánshilik ónerge beıim aqyn dombyra, kúısandyq,mandolına sıaqty aspaptardy jaqsy oınap, óziniń birqatar óleńderine án de shyǵarǵan sazger bolǵan.
Bıyl aqynǵa 100 jyl tolmaqshy.Ol bar bolǵany 44 jasynda úzildi.Soǵys kezinde kóp óleńderi joǵalǵan,ánderi de notaǵa túspeı qalǵan.Keıin bar murasyn jınaqtap bastyrǵanda, 3 tom ǵana kitap boldy.(1955-57)
Endi Qasym týraly estelikter ne deıdi? Sony tyńdap kórsek...
(Slaıdtaǵy Syrbaı men Qasymnyń sýretin kórsetý)
Myna sýrette Aǵaly-inili baýyrdaı bolǵan dámdes, rýhanı dos aqyndar Qasym men Syrbaı. Qasym dúnıeden ótken soń, olardyń balalary otaý quryp,ekeýi quda da bolǵan. Syrbaıdyń jubaıy sol kúnderdi bylaısha eske alady: «Biz Qasymnyń úıimen jaqsy aralasyp kettik.Qasym biz barǵanda skrıpka tartyp nemese dombyra shertip otyratyn.Ózi aryqsha ǵana aqquba jigit bolatyn.Ol kezde Qasekeń úıi joq,kúıi joq júrgen kezi,K.Baıseıitovanyń dachasynda turady.Tar, 9 sh/m,óleńdi jerge chemodan qoıyp,chemodannyń ústine jazady eken.1955 jyly 17 ıanvarda Qasym qaıtys boldy.Artynan Syrbaılar 3 tomdyǵyn shyǵardy. 40 ótken soń biz uldy boldyq, atyn Qasym qoıdyq» Aqynnyń osy bir qysyltaıań jaǵdaıda týǵan óleńindegi:
Berseń ber, bermeseń qoı baspanańdy,
Sonda da tastamaımyn astanamdy.
Óleńniń otyn jaǵyp asyrarmyn,
Ózimdi,áıelimdi ,jas balamdy,-
degen sózderinen ómirdiń kóleńkeli jaqtaryn kóp kórip,óz zamanynda tıisti baǵasyn ala almaǵanyn, sóıte tura óleńdi ómiriniń ózegi etken, týǵan elin ardaqtaǵan ultjandy aqyn ekenin ańǵarý qıyn emes.Ómiriniń sońǵy jyldary jazylǵan «Ózim týraly» óleńi (keı jerlerde aıaqtalmaı qalǵan delinedi) aqynnyń ózi týraly tolǵanysy, sezimi, aqyndyq maqsaty aıtylady.
Maǵynany taný kezeńi
1. Óleńdi mánerlep oqý (ne aıtylǵanyn suraý)
2. Asosıasıa ádisi boıynsha óleń shýmaqtaryndaǵy negizgi oılardy toptap jazyp,mazmunyn ashý
3. Sózdik qorjyny (dáptermen jumys)
Jasyq - jigersiz, byljyr, tartymsyz, álsiz, ýytsyz
Kórik – usta dúkeninde kómirdi úrlep,temirdi qyzdyrý úshin teriden jasalǵan úrleýshi
Tymyrsyq – syr ashpaıtyn,sóılemeıtin
Torqa – eń qymbat jibek mata
Qazaqta qara óleńge des bermegen Qasym aqyn jyrlarymen de, azamattyq ,adamdyq is-áreketimen de ózinen keıingi tolqyn inilerine úlgi bola bilgen, qazaqtyń birtýar azamattaryna ustaz bola alǵan.Qasymnyń synynan ótý Ǵafýdyń aqyndyq ónerine de, ánshilik ónerine aıtarlyqtaı áserin tıgizgenin aıta ketý. Bul sát jaıly Ǵafý aqyn esteliginen dálel izdesek: «Ekeýmiz úıdi ánge, óleńge toltyryp jiberetinbiz.Ol shyǵarǵan ánderin maǵan eptep úıretetin. «Darıǵa», «Týǵan jer». Sondaı-aq óleńdi shynaıy aqyndyqpen jazý – Qasymnyń bizge qaldyrǵan aıaýly úlgisi»
«Ózim týraly» áni oryndalady.
Oı tolǵaý kezeńi
1-topqa tapsyrma.
A.S.Pýshkınniń «Eskertkish» óleńi men Qasymnyń «Ózim týraly» óleńderiniń ózektestigi,úndestigin tabý, pikir aıtý.
Q.Amanjolov «Ózim týraly»
A.S.Pýshkın «Eskertkish» óleńinen úzindi
Joq, ólmen, janym jasar óleńimde,
Shirimeı, jasańǵyrar denem múlde.
Bar bolsa jalǵyz aqyn aı astynda,
Ardaqtap qasıetter meni ár kúnde.
(aýdar. Ǵ.Ormanov)
2-toptyń jumysy
Abaı men Qasym oıyndaǵy uqsastyq týraly pikir aıtý. Qandaı adam ólmeıdi ?
Qasym «Ózim týraly»
Barym da, baqytym da osy óleńim,
Jaqynym, júregimniń dosy óleńim.
Ómirge kelgenim joq bostan-bosqa,
Men qaıtip bosqa jasap, bosqa ólemin.
Abaı «Ólse óler tabıǵat, adam ólmes » (óleńinen úzindi)
Ólse óler tabıǵat, adam ólmes,
Ol biraq qaıtyp kelip oınap- kúlmes...
Kóp adam dúnıege boı aldyrǵan,
Boı aldyryp, aıaǵyn kóp shaldyrǵan
Óldi deýge bola ma aıtyńdarshy,
Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan.
3-top Óleń qurylysyna taldaý
(25 shýmaq, 100 tarmaq, 11-12 býyndy, a a b a túrindegi qara óleń uıqasy)
Taqyryby
Avtory
Shýmaǵy
Tarmaǵy
Býyny
Uıqasy
4- toptyń tapsyrmasy
RAFT ádisi boıynsha shyǵarmashylyq jumys
Rol – Qasym
Aýdıtorıa – HHİ ǵasyr urpaqtary
Forma - monolog
Taqyryp – Sen ne etken baqytty ediń keler urpaq ?
5-toptyń jumysy – Aqyn beınesin taldaý (óleń avtory men óleńniń lırıkalyq keıipkerine baǵa)
(aq kóńil, dosqa adal,aqyn, jaýynger, sazger, keńpeıil,myrza,kópshil)
Bekitý.
«Sońǵy sózdi men aıtaıyn» strategıasy
Ár toptan bir oqýshy shyǵyp, sabaqtan ne bildi, ne túsindi, ne ıgergenin bir aýyz sózben bildiredi.
Qorytyndy: Qasym ómirdi súıgen aqyn.Maıdanda ot keshken, turmys taýqymetin tartyp,dertti bolǵan aqyn esh moıymaıdy, kúızelmeıdi.Sózi tozǵan joq, óleńi eskirgen joq, ýaqytpen úndese almaı jatqan joq. Qasym sol baıaǵy Qasym kúıinde qala beredi. Tahaýı Ahtanov aıtqandaı «Aqynnyń adal, shynshyl minezi ózimen birge ólgen joq, tamasha óleńderinde júr» degen. Qasymdy órtke tıgen daýyldaı óleńderimen birge aramyzda júr dep sezinemiz.
Baǵalaý
Úıge tapsyrma: Qasym Amanjolovtyń «Ózim týraly» óleńinen úzindi jattaý,poetıkalyq tiline taldaý jasaý
You Might Also Like
