InfoHub Logo

Qasym han (1445-1518) — qazaqtyń uly handarynyń biri, Qazaq handyǵynyń negizin qalaýshylardyń biri — Jánibek hannyń ortanshy balasy. Sheshesi Jaǵan begim Shaıbanı áýletiniń ataqty hany Muhammed Shaıbanıdiń inisi Mahmud sultannyń sheshesiniń týǵan sińlisi.

Qasym áýelgi kezinde Buryndyq hannyń atty áskerin basqarady. Ol osylaı júrip, qan maıdandaǵy erligimen, el basqarýǵa qosar aqylymen, kórshi elmen baılanysta qıynnan jol tabar saıasatkerligimen, jurtty sońynan ertip áketer sheshendigimen el kózine erte tússe de, jeke bılikke umtylmaı, el birligine jaryqshaq túsirmeı, Buryndyq hannyń degenine kónip, oǵan qaltqysyz baǵynady. Sol kezdiń kýágeri, tarıhshy Muhammed Haıdar Dýlatı: «Ol (Qasym) ákesiniń úlgisi boıynsha barlyq jaǵdaıda Buryndyqqa baǵyndy, soǵan táýeldi boldy» dep jazady. Biraq Qasymnyń táýeldiligi Buryndyqtyń el basqarýdaǵy qabiletsizdigine arasha túse almaıdy. Aqyry ol handyǵyn tastap, Samarqandaǵy qyzyna ketýge májbúr bolady. Sonda qaza tabady. Osydan keıin baryp, Qasym bılikti óz qolyna alady.

Qasym hannyń tusynda Qazaq handyǵy óziniń dáýirleý bıigine kóteriledi. Ol qaýipti kórshisi Muhammed Shaıbanıdi talqandap, onyń memleketiniń qulaýyna sebepshi bolady. Moǵolstannyń hany Sultan Saıd hanmen dostyq qatynas ornatady. Sondaı aq ol taıaý kórshilerimen ǵana emes, syrt eldermen, mysaly, Máskeý memleketimen terezesi teń dárejede dıplomatıalyq qatynas ornatyp, orystyń sol kezdegi kinázi İİİ Vasılıımen baılanysta bolǵan.

Qasym hannyń el basqarýdaǵy kemeńgerligine, qol astyndaǵy halqynyń qamyn oılar danalyǵyna tánti bolǵan kórshi elderdiń tynymsyz qaqtyǵystan mezi bolǵan rý-taıpa kósemderi ár kezeńde aqyryn jylysyp, munyń qaramaǵyna enip jatqan. «Qasym han búkil qazaq halqyn biriktirý arqyly úlken áskerı kúshke ıe boldy. Qaraýyndaǵy halyqtyń baqytyna oraı, ol óziniń beıbitshilik súıgish saıasatymen halyqtyń mahabbatyna bólendi. Osy beıbitshilik súıgishtigimen Qasym han halyqtar arasnda erekshe áıgili boldy» dep jazady Álıhan Bókeıhanov. Kereı han men Jánibek han tarıhta Qazaq handyǵynyń irgesin qalap, shańyraǵyn kóterýimen erekshelense, Qasym han sol handyqty nyǵaıtyp, halqyn kóbeıtip, jerin keńeıtip, dańqyn alysqa jaıýymen, «Qasym hannyń qasqa joly» degen atpen halyq jadynda saqtalǵan qazaqtyń tuńǵysh konstıtýsıalyq qujatynyń negizin jasaýymen áıgili bolǵan uly han. Ol qartaıyp baryp, Saraıshyq qalasynda óz ajalynan 1518 jyl (keı derekte 1523/24 j.) qaıtys bolady. Tarıhshy A.P.Chýloshnıkov Qasymhannyń Saraıshyqtaǵy mazarynyń HVII ǵasyrdyń basynda qulamaı aman turǵanyn jazady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Esim han

Jeti jarǵy

Bılik aqy

Dala zańdary

Esim hannyń eski joly

Táýke han Jáńgiruly

Qasym hannyń qasqa joly

---