InfoHub Logo

Naýryzdyń qyzyl jeli soǵyp ótkennen soń kóp uzamaı Qumózektegi bizdiń aýylǵa Úsenáli ataıdyń qamyspen japqan eski túıe qorasynyń tóbesindegi byltyrǵy uıalaryna qos aqqutan oralady. Bul uıany aqqutandar Úsenáli ataıdyń nemeresi — bes jastaǵy Maran dúnıege kelgen jyly kóktemde saldy. Sodan beri osy kıeli jup qos-qostan bes ret balapandaryn ushyrdy. Maran asyq oınaýǵa jarap qalǵan kekili bar «jigit» boldy.

Túıe qoranyń tóbesinde kúnge ábden qańsyp ketken kıiz úıdiń synyq shańyraǵy jatatyn. Daýyl qamysty kóterip ketpes úshin bastyrǵynyń qyzmetin atqaratyn. Uıa osy shańyraqtyń shoshaq tóbesinde. Shańyraq endi eki birdeı qyzmet atqaryp tur...

Úsenáli ataıdyń jalǵyz nary ótken jyly kóldegi sýattyń basynda taıyp, mertigip ólgen. Sodan beri eski túıe qoranyń ishi qańyrap qalǵan. Onyń ústine Úsenáli ataıdyń balasy Begimbet traktorshy sovhozdan qorajaıy bar jap-jańa úı aldy. Olardyń quıma kirpishten turǵyzylǵan burynǵy alasa, kóne úıin sovhoz teri-tersek saqtaıtyn qoımaǵa aınaldyrdy. Qańqıǵan qoranyń endi aqqutandardan basqaǵa qajeti de bolmaı qaldy.

Qoımanyń kúzetshisi kóse Janas bir kúni búldozermen ysyrtyp tastamaq bolǵanda, Úsenáli ataı ústinen shyǵyp, qorany aman alyp qaldy. Traktordyń aldyna kese-kóldeneń turyp aldy. Edireńdegen kóse Janasqa qoranyń tóbesindegi shańyraqty, shańyraqtyń basyndaǵy uıany kórsetti. «Aqqutannyń uıasy — kıeli uıa» dedi. Kıeli uıany buzǵan adamdy «jyn qaǵyp ketetinin» aıtty. Kóse Janas bul sózderge ılanǵan da joq, qolǵa alǵan isine kedergi bolǵan myna shalǵa kúıip-pisip, ábden yzalandy.

— Qýrap turǵan kóne qora órtener bolsa, myna teri-tersek jınalǵan qoıma da ketedi. Basymen jaýap beretin sen emes, men. Qaıdaǵy bir qańsyǵan uıaǵa bola memlekettiń múlkin otqa tastaıtyn jaıym joq. Bylaı tur, — dep ári-beri qodyrańdaǵanmen, ol eshteńe shyǵara almady. Búldozershi jigit te qolyn bir siltep, jónine tartyp ketti.

Eski qora men aqqutannyń uıasy bir jolǵa solaısha aman-saý qalǵan. Biraq sol kúnnen beri Úsenáli ataıdyń kóńiline kádimgideı-aq alań kirdi. Kúzetshi Janasqa senbedi. Kózi tasalansa, eski qorany qıratyp tastaıtyndaı kórindi de turdy. Kóktemniń qyzyl jeli soǵatyn mezgil jaqyndaǵan saıyn onda tipti maza qalǵan joq. Keıde túnniń ortasynda úıden shyǵyp ketip, eski jurtty sholyp qaıtatyndy shyǵardy. Eski qoranyń tóbesinde tóńkerilip jatqan shańyraqty, shańyraqtyń basyndaǵy uıany kórip kóńili ornyna túsedi.

Aqqutandar jubynyń Qumózekti mekendegeni, mekendemegeni Úsenáli ataıdan basqaǵa báribir edi. Olarda eshkimniń sharýasy joq. Aqqutandardyń da eshkimde sharýasy bolmaıtyn. Uıanyń ishin qamystyń úlpegine, jún-jurqaǵa toltyryp, «jóndeý» jumystaryn júrgizedi. Odan soń qosarlana ushyp, kól jaǵasyna baryp qonady. Jaǵadaǵy qoǵaly, baldyrly taıazdardan sıraqtaryn sereń-sereń kóterip, qorek izdeıdi. Olardyń koregi — kólbaqalar men usaq ıt-shabaqtar. Al mundaı qorekter bul kólde qansha qajet bolsa, sonshaǵa jetip artylady.

Qos aqqutan uıaǵa jumyrtqa salynǵannan keıin kezektesip ushyp, kezektesip qorektenedi. Jumyrtqalardy baýyrlaryna kezektesip basady. Uıa basar aqqutan úsh jumyrtqa salady. Úsheýdiń ekeýi kókshil tústi sary aýyz balapanǵa aınalady. Jalqysy qustyń «sadaqa jumyrtqasy» bolyp qalady. Balapandar ony uıadan domalatyp jiberedi.

Áke men ananyń endi damyldaıtyn kezderi az. Aýyzdaryn arandaı ashyp, damylsyz shyqylyqtaǵan kishkentaı aqqutandarǵa olar qorek tasıdy. Balapandarymen tumsyqtaryn úzdiksiz syrtyldatyp «sóılesedi».

Ymyrt tússe, aqqutandar eski qoranyń ústine tumsyqtaryn aq ala qanattarynyń astyna tyǵyp, jalǵyz sıraqtap turyp qalǵıdy. Bul kezde olardyń mazasyz urpaqtary da uıqyǵa shomady.

Tań ata aqqutańdardyń daǵdyly tirshilikteri taǵy da qaıtalanady. Uıanyń ústinen qanattaryn qaqqylap, sıraqtary sereıip balapan aqqutandar kórine bastaıdy.

Uıalastar keıde qıqýlasyp, tumsyqtaryn sartyldatyp, talasyp, tartysyp qalady. Mundaı kezde qastarynda ata-analarynyń bireýi bolsa, tumsyǵymen ekeýin eki silkip, ajyratyp jiberer edi.

Balapandardyń osylaısha uıany tarlyq ete bastaǵany — keńistikke shyǵýǵa, óz betterimen tirlik etýge talpynǵandary. Úlken aqqutandardyń aldynda endi taǵy bir mańyzdy jaýapkershilik turady. Balapandardy ushyrý kerek, qanattaryn qataıtý kerek.

Eski qoranyń tóbesińdegi uıa endi kún uzaqqa bos qalady. Aqqutandar balapandaryna samǵaýdy, qalyqtaı ushýdy, qonýdy, kóterilýdi úıretedi.

Budan sońǵy kúnderde uıanyń jylýy azaıyp, tún salqyndaı túsedi. Aqqutandar da jyl qustarynyń sońǵy dúrmegin ala jyly jaqqa qaraı ushady. Olar Qumózektiń ústinen mindetti túrde bir aınalyp ótedi.

Úsenáli ataıǵa aqqutandardyń qaı kúni ushyp ketetinderine deıin belgili. Aqqutandar ushyp ketkennen keıin, týra bir juma ótkesin qara jańbyr mezgili bastalady. Al endi kóktemde, qyzyl jel basylǵannan keıin, týra bir juma ótkesin, aqqutandar ushyp keledi. Buljymas zańdylyqtan aqqutandar bıyl da jańylyspady. Olar ushyp kelgen kún Úsenáli ataı men Maran úshin eshbir merekeden kem bolmady. Ekeýiniń kún uzynǵy ýaqyty eski jurttaǵy qora tóńireginde ótti. Úsenáli ataı qoranyń ishinen at-arbanyń eski-qusqy tárte-sártelerin dalaǵa shyǵaryp, shuqylap jóndegen bolyp jatty. Bul — onyń syltaýy. Aqqutandar kelgen kúni úıde tym-tyrys jatyp alsa ne bolǵany?

Maran atasynan aqqutandaradyń qaıdan ushyp keletinin suraıdy. Olardyń jylda qalaısha adaspaı,tup-týra osy Qumózekti taýyp keletinin de bilgisi keledi.

Aqqutandar — kez kelgen mekenge, tipti kez kelgen úıge uıa sala bermeıtin qus. Eki aqqutan bulardyń eski qorasyna ǵana uıa ornatty. Tegin emestigi — bulardyń úıine qut pen bereke daryǵan.

Maran osy arada atasynyń «qut» pen «bereke» degen sózderin túsinińkiremeı qalady. Bul: «Álgi qut pen bereke degen ne, basqa eshkimniń úıinde joq nárse me?» — dep suraıdy atasynan.

Úsenáli ataı kúledi. Qut pen berekeniń osy aýyldaǵy barlyq úıde de bar ekenin aıtady. Al qut degen, bereke degen — jaqsylyq, qaıǵysyz jáne tynysh ómir eken. Aqqutandarǵa degenmen jalǵyz uıa kerek qoı. Jalǵyz uıaǵa yńǵaıly oryn osy eski qoranyń tóbesi bolǵan. Aqqutandar jaıly, olardyń uıasy jaıly bar áńgime osy-aq. Marannyń endi suraǵy taýsyldy.

Aqqutandar kól jaqqa ushyp ketedi. Maran men atasy úılerine qaıtady.

Tańerteńgisin Úsenáli ataı ylǵı aqqutandar tumsyǵynyń syrtylynan oıanatyn. Nege ekeni belgisiz, búgin sol dybys qulaǵyna shalynbady. «Uzaq joldan sharshap kelgen qustar áli qonaqtap otyrǵan bolar» degen oımen ol uıqysyz kózin jumyp, ári jatty, beri jatty. Sodan soń shapanyn ıyǵyna ilip, dalaǵa shyqty, eski qora jaqqa kóz saldy. Aqqutandardy kóre almady. Tóbede qańqıyp jatqan shańyraq ta ushty-kúıli joq. Munyń kóse Janastan kelgen pále ekenin Úsenáli ataı bildi. Bildi de, sonyń úıine qaraı tartty.

Shaldyń adam aıtqysyz surlana tútigip ketken túrin kórgende Janastyń tili baılanyp qalǵandaı búgejekteı berdi.

— Aq-q — saqal-l, uıany, álgi qustardyń ne-ne-menesin ja-a-ńa úıińizdiń qorasy-na, so-sonyń tóbesine apartqyzyp qoıdym-m! — dedi ol, shaldan ózine tıisti sózdi kútpeı-aq.

Úsenáli ataı báriniń de búlingenin bildi. Kóse Janasqa aıtylatyn aýyr sózderi ishinde ketti.

Aqqutandar sodan qaıtyp oralǵan joq. Eski qoranyń tóbesinen olardyń qut pen berekesi aýyp ketken edi. Al eski jurttaǵy qora buzylyp, orny sol kúni-aq typ-tıpyl bolyp qaldy. Qumózek deıtin kishkentaı aýylda, Úsenáli ataıdyń jańa qorasynyń tóbesinde synyq shańyraqqa salynǵan uıa — qasıetti qustardan qalǵan belgi áli kúnge sheıin tur.

---