InfoHub Logo

5 - synyp. Qazaqstan tarıhynan áńgimeler
Sabaqtyń taqyryby: Qazaq bıleri men batyrlary
Sabaqtyń maqsaty:
• Bilimdilik: Oqýshylardy qazaq halqynyń burynǵy sot tóreligi, bılik aıtý júıesimen tanystyrý, qazaq bıleriniń ómiri, olardyń tarıhta alatyn orny, ónegeli isteri jaıynda málimet berý. jońǵarlarǵa qarsy kúresken qazaq batyrlary, olardyń erligi jaıynda keńinen málimet berý, Qazaq tarıhyndaǵy batyrlardyń alatyn ornyn anyqtaý.
• Damytýshylyq: Ótken ǵasyrlardaǵy qazaq eliniń sot júıesi tórelik etý dástúrimen tanystyra otyryp memleket, bılik jaıynda málimetterin keńeıtý, quqyqtyq túsinikterin damytý. Qazaq batyrlarynyń erligine tarıhı turǵydan baǵa bere bilýge daǵdylandyrý, tanymdyq qabiletterin arttyrý.
• Tárbıelik: Qara qyldy qaq jarǵan ádil bılik aıtqan bıler ómirin mysalǵa keltire otyryp ádildikke, adamgershilikke, adaldyqqa tárbıeleý, qukyqtyq tárbıe berý. Qazaq batyrlarynyń erligin úlgi etýge, qurmetteýge úıretý.
Ádisi: ınteraktıvti
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń kórnekiligi: slaıd, elektrondy oqýlyq
Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn, daıyndyǵyn tekserý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
1) Qalyp qoıǵan datalar men sózderdi ornyna keltirip jaz.
A) Qazaq handyǵy -------- 1466 jyly quryldy.
Á) Joshy han --------------(1227) jyly qaıtys boldy.
B) Qazaq handarynyń tarıhy -----------(1466 - 1847) jyldar aralyǵyn qamtıdy.
V) --- HİH ǵasyrda Reseıdiń Qazaqstandy otarlaý úshin júrgizgen saıasaty handyq bılikti túbirimen joıdy.

2) Kesteni toltyr.
Han Bılik etken jyldary Bılik etý ereksheligi
Alasha han B. z. b. 4 - 3 myńjyldyqtar Qazaq handarynyń arǵy atasy bolyp esepteletin aty ańyzǵa aınalǵan han
Joshy han 1187 - 1227 jj. Shyńǵyshannyń barlyq joryqtaryna belsene qatysty.
Ýyz han B. z. b. İ myńjyldyq - b. z - daǵy İ myńjyldyqtyń basy Saryarqa óńirinde 16 jyl patshalyq qurǵan.

2016 jyly «Qazaq handyǵynyń» 550 jyldyǵy memlekettik deńgeıde toılanǵaly otyr.
İİİ. Jańa sabaq.
1) Elektrondy oqýlyqpen jumys
2) Qazaq memleketiniń saıası ómirinde bılerdiń orny óte joǵary boldy. Sol uly bılerdiń bir qataryna toqtalyp ótemiz.
Tóle bı Álibekuly qazaqtyń Uly júziniń úısin taıpasynan shyqqan iri memleket qaıratkeri. Jastaıynan el bıleý isine aralasqan Tóle jońǵar shapqynshylyǵy kezinde elshilik qyzmetti de atqardy. Bul onyń halqyn shapqynshylyqtan, jaýgershilikten aman saqtap qalýyna septigin tıgizdi.
Tóle bı qazaqtyń ataqty «Jeti jarǵy» zańdar jınaǵyn jasaýshylardyń biri.
Qazybek bı Keldibekuly Orta júzdiń bas bıi. Onyń sheshendigi men sańqyldaǵan daýysyna qarap halyq Qaz daýysty Qazybek dep atap ketken. Táýke han bir kezderi Orta júzdiń bıligin osy Qazybekke senip tapsyrǵan. Qaz daýysty Qazybek bı Táýke hannyń basshylyǵymen jasaǵan «Jeti jarǵy» zańdar jınaǵynyń avtorlarynyń biri.
Áıteke bı Baıbekuly Kishi júzdiń bıi jáne belgili memleket qaıratkeri. Qazaq handyǵynyń birligin nyǵaıtýǵa úlken úles qosqan ataqty úsh bıdiń biri. Áıteke jastaıynan memlekettik isterge aralasyp, el arasynda bılik aıta bastaıdy. Jasynan aýyl moldasynan saýat ashqan. Qazaqstannyń batysy men ońtústik - batys ólkesinde Áıtekeniń aty erteden belgili bolady. Tóle, Qazybek bılermen qatar Áıteke de Táýke hannyń bastaýymen qurastyrylǵan XVIII ǵasyrdaǵy Qazaq halqynyń ádet - ǵuryptyq jınaǵy bolyp tabylatyn «Jeti jarǵyny» jasaýǵa qatysady.

Tarıh ǵylymynda halyq arasynda áz Táýke, ıaǵnı dana, ádil degen ataǵy shyqqan. Táýke han bıligi tusyna jatatyn derekter óte az. Táýkeniń ákesi Salqam Jáńgir 1652 jyly qalmaqtarmen bolǵan shaıqasta qaza tabady. Táýke han 1680 - 1718 jyldary bılik etti. Óz zamanynyń qıyndyǵyna qaramastan, Táýke han memlekettiń bútindigi men táýelsizdigin saqtap qaldy. Óziniń tapqyrlyǵymen, kóregendigimen úsh júzge bıligin júrgizdi.

«Jeti jarǵy»- Qazaq handyǵyn nyǵaıtý maqsatymen Táýke han tusynda jasalǵan qazaqtyń baıyrǵy ádet - ǵuryp jınaǵy.
«Jeti jarǵy» zańdar jınaǵy Táýke hannyń kezinde ómirge kelgen. Áýelden bastap hannyń janyndaǵy Uly bılerdiń keńesi «Jeti jarǵy» atanǵan. Onyń quramynda joǵaryda atalǵan Uly bılerden basqa da bedeldi adamdar bolǵan. Bul qazirgi parlament deńgeıindegi bılik júıesi. Atalǵan zańdar jınaǵysh qurastyrýǵa Tóle, Qazybek, Áıteke sıaqty qazaqtyń belgili bıleri qatysqan.
Jońǵar memleketi - HÚİİ ǵasyrdyń 30 - jyldarynda Batys Monǵolıada qurylǵan áskerı - feodaldyq memleket.
Jońǵarlardyń qazaq jerine shabýyly HÝİİ - HÝSH ǵasyr aralyǵyn qamtıdy.
Eń qasiretti jyl dep 1723 jyldy aıtýǵa bolady. Sebebi tarıhtaǵy áıgili qyrǵyn «Aqtaban shubyryndy, Alakól sulama» osy jyly bolǵan. Budan soń oqýshylardyń nazaryn «Elim - aı» ánine aýdaramyn. Sabaq josparyndaǵy ekinshi taqyrypshaǵa keńinen toqtalamyn. Eń aldymen jońǵar shapqynshylyǵy kezinde qol bastaǵan, el men jerdi qorǵaý kezinde erlik kórsetip, aty ańyzǵa aınalǵan batyrlar jaıynda qysqasha áńgimelep berý.
Batyrlar: Qarakereı Qabanbaı, Qanjyǵaly Bógenbaı, Shapyrashty Naýryzbaı, Shaqshaq Jánibek, Baıan batyr, Raıymbek, Malaısary t. b.

3) Kóshpendiler fılmi kórsetiledi.

İÚ. Sheshendik sózderine qarap, avtorlaryn tap.
1. «Atadan ul týsa ıgi,
Ata jolyn qýsa ıgi...» (Tóle bı)
2. «Sen - qabylan, da men arystan,
Alysqaly kelgenmin...» (Qazybek bı)
3. «Baı bolsań, halyqqa paıdań tısin,
Batyr bolsań, jaýǵa naızań tısin...» (Áıteke bı)
Ú. Mazmundary sáıkes keletin uıashyqtardy birdeı túspen boıa.
Qazybek bı
Uly júzdiń basshysy, sheshen, Tashkent qalasynda jerlengen (Tóle bı)
Kishi júzdiń basshysy (Áıteke bı)
Orta júzdiń bas bıi (Qazybek bı)
Úİ. Jasyrynǵan sózderdi tap.
1. Bógen ózeniniń jaǵasynda dúnıege kelgen batyr - Bógenbaı
2. «Daraboz batyr» atanǵan batyr - Qabanbaı
3. Uly júzdiń ishindegi shapyrashty rýynan shyqqan batyr - Naýryzbaı
4. Maǵjan Jumabaevtyń dastanyndaǵy keıipker batyr - Baıan

Úİİ. BÚÚ strategıasy
Bilemin Úırendim Úırengim keledi
Baǵalaý:
Úı tapsyrmasy: §30 - 31. Taqyryptyń sońyndaǵy suraqtarǵa jaýap jazyp kelý.