InfoHub Logo

Meniń oıymsha, biz halyq jáne jeke memleket bolýy sebepteriniń biri, bul bizdiń tarıhymyzdy, tilimizdi, dástúrlerimizdi ejelgi zamannan beri ata-babalarymyzdan mura retinde saqtap kele jatqanymyzǵa baılanysty. Bizdiń memleket bolýymyz Qazaq handyǵynyń kurylýynan bastalady. Eger biz ótkenimizdi qazirgi zamanmen salystyratyn bolsaq, onda kóptegen aıyrmashylyqtardy kórýge bolady. Eger Qazaq handyǵy kezinde eldi han basqarsa, táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstan Respýblıkasyn prezıdent basqarady. Al sheshender men bıler keńesi depýtattar jınalysymen almasty. Qazaq handyǵy ortalyqtandyrylǵan basqarýy bar birtutas memlekettik qurylym retinde tórt ǵasyrǵa, 1465 jyldan 1847 jylǵa deıin, sońǵy Qazaq hany Kenesary qaıtys bolǵanǵa deıin ómir súrdi jáne tarıhı arenada máńgi óz ornyn aldy.

Bizdiń tarıhymyz týraly óte qundy eńbektiń avtory, ǵalym Muhammed Haıdar Dýlatı Qazaq ordasynyń týy kóterilgen qasıetti Shý óńirin "Moǵolstannyń máshhúr jeri" dep atady. Bul ýaqyt memlekettik qurylymdy qalyptastyrý úshin negiz boldy, tildi, ádet-ǵurypty, erekshelikterdi, Otandy, sondaı-aq "qazaq"dep atalatyn ortaq múddeleri bar adamdardy qalyptastyrýdyń birinshi kezeńi boldy.

Qazaq halqy uzaq ýaqyt boıy beıtaraptyq pen salystyrmaly saıası táýelsizdikti saqtaı almady. Dala bıleýshileriniń kúsh-jigeri, olardyń táýelsizdikke umtylysy sátsiz aıaqtaldy. Biraq XVIII ǵasyrda qıyn ekonomıkalyq jáne saıası jaǵdaıda shamamen 150 jylǵa sozylǵan Reseıge kirý týraly másele týyndady. Qazaqstandaǵy otarshyldyq ezginiń kúsheıýi halyqtyń narazylyǵyn týǵyzdy. Halyqtyń úlken tolqýy kóbinese ult-azattyq kóterilisterge ulasty. Ókinishke oraı, ult-azattyq kóterilister men soǵystardyń problemalary búgingi kúnge deıin tarıhtyń "aq daqtaryna" jatady.

XX ǵasyrdyń basynda Qazaqstan aýmaǵy soǵys aımaǵyna aınaldy. Al alash zıalylary óz aldyna jeke memleket bolý máselesin kótergen bolatyn. Birak halyqtyń "óz ómirin ózi uıymdastyrýynyń" taǵy bir áreketi sátsizdikpen aıaqtaldy.

Orta Azıa men Qazaqstandy qamtyǵan úlken aýqymǵa qaramastan, ult – azattyq qozǵalys tarıhshylar arasynda kóptegen pikirtalastar týǵyzady. Tek 1953 jyly Frýnze men Ashhabadta, sodan keıin 1954 jyly Tashkentte Máskeý, Lenıngrad, Ázirbaıjan, Qazaqstan jáne Orta Azıa tarıhshylarynyń qatysýymen ótken ǵylymı jınalystarda bul qozǵalystyń durys máni men sıpatyn ashýǵa áreket jasaldy.

Qazaqstannyń memlekettik táýelsizdikke qol jetkizýi damýyn jalǵastyryp jatqan jáne áli de aıaqtalýynan alshaq jatqan birqatar prosesterdiń bastalýyn belgiledi. Tek qazir ǵana ýaqyttyń alǵashqy mańyzdy synaǵynan ótip, bizdiń memleketimizdiń álemdik qoǵamdastyqtaǵy bedelin sózsiz moıyndaý faktisin senimmen aıtýǵa bolady. "Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdigi týraly" Konstıtýsıalyq zań 1991 jyly 16 jeltoqsanda qabyldandy. Elimizdiń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev eldiń gúldenýi men jandanýyna eleýli úles qosqanyn atap ótken jón. Tarıhtaǵy jańa dáýir bizdiń táýelsizdigimizden bastaldy. Árıne, bizdiń elimizdiń táýelsizdigin kóptegen elder ońaı moıyndamady. Bizdiń táýelsizdigimizdiń nátıjesi elimizdiń BUU-ǵa kirýi boldy. 1993 jylǵy 15 qarashada aınalymǵa bizdiń ulttyq valútamyz endi. Búginde teńge turaqty jáne senimdi qarjy birligine aınaldy. Táýelsizdik alǵan Qazaqstan Respýblıkasy adamdar úshin jańa tıimdi ómir qurýǵa baǵyttalǵan kúrdeli ekonomıkalyq reformalardy júrgizýde úlken tabystarǵa jetti.

Osylaısha, Qazaq handyǵynyń qurylýy sol kezde bastalǵan etnıkalyq damýdy ulttyq deńgeıge kóterip, qazaq halqynyń ult retinde qalyptasýyna yqpal etip, Qazaqstan Respýblıkasy dep atalatyn jańa memlekettiń negizin qalap, Qazaqstan tarıhyndaǵy eń mańyzdy oqıǵalardyń biri bolyp sanaldy.

Ý.M.Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

Zeınolla A. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń shyǵystaný fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti

---