InfoHub Logo

Qazaqtyń ulttyq kıimi - qazaq mádenıetiniń ajyramas bóligi. Burynǵy zamanda ata-babalarymyz ulttyq kıim arqyly janyndaǵy adamdardyń mártebesin, dáýletin, tipti shamamen jasyn da ańǵara alǵan. Qazaq halqynyń ulttyq kıimderiniń ózindik erekshelikteri bar. Olardyń keıbiri burynǵy zamannan saqtalyp tek qana kishigirim ózgeristerge ushyraǵan, al keıbireýleri, ókinishke qaraı, múlde saqtalmaǵan. Halqymyzdyń ulttyq kıimderiniń túrleri óte kóp. Keń baıtaq dalamyzdyń tabıǵatyna, aýa raıyna baılanysty kıim túrlerinde de erekshelikter bar.

Qazaq kıimderi eń aldymen maqta, jún jáne kıiz materıaldarynan tigilgen. Olardyń kóshpeli ómir saltyna sáıkes kóptegen kıimder terilerden, bylǵary sekildi materıaldardan tigilip, olardy daladaǵy ómirdiń qatal jaǵdaıynan saqtaýǵa laıyqty berik kıimmen qamtamasyz etetin edi.

Baı adamdar altyn beldiktermen keń belbeý taǵyp, kıimderin sándi órnektermen jáne asyl tastarmen bezendiretin bolǵan. Al aıaq kıimderi maýsymdyq túrde kıiletin: jazda qazaq halqy juqa bylǵarydan jasalǵan jeńil etik kıse, al qysta olardy sýyqtan qorǵaıtyn óreskel bylǵarydan jasalǵan joǵary etik kıetin. Áıelder aıaq kıimi ádette jasyl nemese qyzyl tústi, jibekpen kestelengen jáne kishkentaı órnekti taqtalarmen bezendirilgen.

Shapan - qazaqtyń dástúrli kıimderiniń biri. Erler úshin kıimniń mańyzdy bolyp sanaldy, óıtkeni ol adamnyń mártebesin ashty.Shapandardyń qalyńdyǵy men tústeri ár túrli bolýy múmkin.

Qazaq ulttyq áıelder kıimine kamzol nemese ústinen shapan kıgen uzyn kóılek kirdi. Kóbine sınsten nemese juqa kıizden tigilgen qazaqtyń asyl áıelderi jibek pen barqyt kostúmderin ala alatyn. Sýyq mezgilde áıelder túlkiniń júnin nemese qoıdyń terisin kıetin.

Kesteler, kıizder, monshaqtar, áshekeı-buıymdar, kúmis monetalar men jolaqtar - áıelderdiń kıimderin áshekeıleýdiń keń taraǵan túrleri boldy. Qyzdardyń bas kıimderi ádette búrkittiń qaýyrsynymen bezendirilgen, olar zulym kúshterden qorǵaıdy dep sengen. Qyzyl kıimge qyzdar men jas áıelderge ǵana ruqsat etildi, al otyz jastan keıin bul qolaısyz dep sanaldy. Áıeldiń jasy ulǵaıǵan saıyn áshekeılerdi az kıetin edi.

Qazaqtyń ulttyq kıimderin talqylaı otyryp, bas kıim jaıly aıtpasaq, durys emes bolar edi. Dástúrli qazaq qoǵamynda bas kıim óte qasıetti maǵynaǵa ıe boldy jáne kóptegen yrymdarmen baılanysty edi. Basqa bireýdiń bas kıimin kıý, ony jerge tastaý nemese orynsyz jerde saqtaý múmkin bolmady. Qazaq erleri qysta tymaq, al jazda kıizden jasalǵan qalpaq nemese bas súıek jamylǵysyn (taqıa) kıetin, al erekshe jaǵdaılarda merekege baı túster men sándi altyn kestelermen kómkerilgen bas kıim kıgen. Sýyq aýa-raıynda erler men áıelder terisi bar bórik nemese qoı terisine arnalǵan tymaq kıetin bolǵan. 

Sáýkele - qazaqtyń dástúrli kıiminde erekshe oryn alatyn erekshe bas kıim. Sáýkeleni - qazaqtyń qyz-kelinshekteri uzatylý toıynda kıetin bolǵan. Ol konýs tárizdi boldy jáne injý-marjandarmen, asyl tastarmen, usaq monetalarmen bezendirilgen. Bıiktigi shamamen 70 santımetr bolatyn bas kıimniń joǵarǵy jaǵynda búrkittiń úkisiniń qaýyrsyndary boldy. Sáýkelege uzyn jáne belden tómen jetetin arnaıy búıir kýlondar qosyldy. Bul kýlondardyń ózderi kóptegen úlpektermen bezendirilgen. Sodan keıin bas kıimi kestelengen oramalmen jabylyp, aldyńǵy jaǵyna perde jabyldy. Áıel alǵashqy balasyn dúnıege ákele salysymen onyń bas kıimi aq taqıaǵa nemese kımeshekke aýystyrylatyn boldy.

Ulttyq kıim – baı tarıhı-mádenı mura, ony zertteý bizdi ótken ǵa- syrlardaǵy ádet-ǵuryp, salt-dástúr, halyqtyń hal-ahýalynan keń kólemde jan-jaqty habardar etedi. Sol sebepten de san ǵasyrlyq tarıhy bar ulttyq kıimderimizdi qasterlep, keler urpaqqa da jetkize bilsek eken dep oılaımyn.

Ý. M. Djoldybaeva Ál-Farabı QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

N. J. Alıasqar Ál-Farabı QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti

---