InfoHub Logo

HH-ǵasyrda poezıa ónerine úlken serpilis bergen tulǵalardyń biri, aqıyq aqyn - Muqaǵalı Maqataev. Qazaq poezıasynyń Hantáńiri óziniń barlyq ǵumyryn poezıa deıtin qudiretti jolǵa arnady. Onyń poezıasy ózindik ereksheliktermen erekshelenetini bárine málim. Muqaǵalı poezıanyń jańasha damýyna jol ashyp, jańasha serpin berdi. Shynaıy talantymen, syrǵa toly móldir óleń joldarymen jurtshylyqtyń júregine jol tapty. Adamnyń ishki jan-dúnıesine úńile otyryp, ondaǵy barlyq sezimderdi óz poezıasyna arqaý etti. Aqyn 1931 jyly aqpannyń 9-juldyzynda Almaty oblysy, Narynqol aýdanynda dúnıe esigin ashqan. Balalyq shaǵy soǵyspen tuspa-tus kelgendikten, otbasyn soǵys taýqymeti aınalyp ótpegen. Ákesi soǵysqa attanǵandyqtan, bala-aqyn áke mahabbatyn sezine almaı ósedi. Anasy men ájesiniń bergen tárbıesi men tálimi onyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna úlken kómegin kórsetti. Jastaıynan aqyndyq qabiletke ıe, daryndy Muqaǵalı óz ómirin óleńmen baılanystyrdy. Jasóspirim kezinen túrli shýmaqtardy uıqastyra otyryp poezıalyq ómirindegi alǵashqy qadamdardy attaǵan. Onyń túrli taqyryptaǵy alǵashqy óleńderi aýdandyq gazet betterinen oryn tabady. Kitapqa degen sheksiz qumarlyǵy aqyndy shyńdaı otyryp, aqyndyq ónerin odan ári jetildirýge kúsh berdi. Sonyń arqasynda ol dúıim jurtty aýzyna qaratqan, kúlli qazaqqa aty máshhúr alyp poezıa ókiline aınaldy.

Aqyn úlken ómirge jas shaǵynan bastap aralasa bastaǵan. Orta mektepti támámdaı salysymen, jan qalaýy arqyly mádenı-aǵartý salasynda qyzmet atqaryp, kóp eńbek sińirgen. Tipti, ustaz bolyp qyzmet etip, shákirtterin bilim nárimen sýsyndatady. Asqaq armandary Muqaǵalıdy talaı bıikterge jeteledi. Úlken bilim ordalarynda bilim alyp, óziniń rýhanı damýyna bar kúshin salǵan. Almaty Shet tilderi ınstıtýtynyń nemis tili fakúltetinde, QazMUÝ-dyń fılologıa fakúltetinde, Máskeýde Maksım Gorkıı atyndaǵy Álem ádebıeti ınstıtýtynda bilimin jetildirgen. Sonymen qatar aqyn baspasóz arqyly halyqtyń sanasyn oıatyp, ultty ilim men bilimge shaqyrǵan. Osy maqsatta aqyn qazirgi «Egemen Qazaqstan» gazeti, «Parasat», «Juldyz» jýrnaldarynda qyzmet etken. Bul kezeńder Muqaǵalıdyń aqyndyq óner jolyndaǵy damýymen tuspa-tus keledi.

Aqyn túrli qyzmetterde qyzmet istep júrse de,eshqashan poezıadan qol úzbegen. Dál osy ýaqyttarda ózin aqyndyq keıipte kúlli jurtqa tanytqan keń kólemdi shyǵarmalary dúnıege kelgen. Onyń poezıasynyń negizgi taqyryptary - otan, týǵan jer, tarıh, mahabbatqa arnaldy. Sondaı bir kólemdi týyndylarynyń biri - «Raıymbek, Raıymbek» atty poemasy. Poema qazaq halqy tarıhynan syr shertedi. Qazaq ultyna qater tóngen qasiretti, aýyr kúnderi qolyna tý kóterip, jońǵarlarǵa qarsy attanǵan Raıymbek Hangeldiulynyń erligin qudiretti óleń joldarymen sýretteıdi. Aqynnyń «Aqqýlar uıyqtaǵanda» dep atalatyn taǵy bir kólemdi shyǵarmasy bar. Oqyǵan adamnyń janyn tebirenter bul shyǵarma, el nanym-senimderiniń qudirettiligin, qasıettiligin sýretteıdi. Jáne de qazaq poezıa óneriniń ánuranyna aınalǵan «Qara óleń» atty týyndysynda qazaqtyń óleń óneriniń mártebesin asqaqtata terbeıdi. Munan ózge aqynnyń sońynda ballada, novela, ishinara prozalyq shyǵarmalary qaldy. Kúndelikteri men jazylǵan hattary da sońynda qalǵan jas urpaq úshin úlken jádiger, mol mura. Aqıyq aqynnyń kózi tirisinde segiz jyr kitaby oqyrman nazaryna usynylǵan: «Appasıonata», «Armysyńdar dostar», «Shýaǵym meniń», «Aqqýlar uıyqtaǵanda», «Mavr», «Ilıch», «Qarlyǵashym keldiń be?» jáne t.b. Sonymen qatar aqyn shyǵarmashylyǵynan aýdarmalar da oryn tepken. Dante «Qudiretti komedıasynyń» «Tamuq» atty bólimi, Shekspırdiń «Sonetteri», Ýolt Ýıtmenniń shyǵarmalary aqynnyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, qazaq tilinde jaryq kórgen.

Búginde aqıyq aqynnyń shyǵarmashylyǵy kitap bolyp basylyp, jer-jerde oqyrman nazaryna usynylyp júr. Qazirgi ýaqytta kún saıyn oqyrmandardyń aqyn shyǵarmashylyǵyna qyzýǵyshylyqtary artpasa, kemigen emes. Poezıa sheberiniń shyǵarmalaryn qulshyna oqı otyryp, odan lázzat tabatyn oqyrmandardyń barlyǵy birdeı Muqaǵalı Maqataevty «ǵasyrda bir týatyn tulǵa» dep biledi. Sonymen qatar aqynnan úlgi alyp, er jetip kele jatqan jas urpaqtyń árbiri aqyndyqtyń shyńyna shyqqysy keletini málim. Bul jolda jas urpaqqa tek qana qoldaý kórsetip, talantyn ári jetildirip, baǵyt berý arqyly Muqaǵalıdyń izin jalǵar jas órenderdiń juldyzyn jaǵa alamyz. Aqynnyń ózi ólgenimen, onyń rýhanı murasy-óleńderi eshqashan ólmek emes. Oǵan dálel poezıa sheberiniń myna óleń joldary:

Ólse óler Muqaǵalı Maqataev,

Óltire almas alaıda óleńdi eshkim- aqıyq aqyn bul tirkeste óleńniń eshqashan ólmeıtindigin, máńgi jasaıtynyn aıtqan. Árıne ol úshin keler urpaq ter tógýi tıis. Aqyn ónerin ulyqtap, nasıhattaýy qajet.

Aqyn týraly óz qorytyndy oıymdy kishigirim shyǵarmashylyq shýmaqpen jetkizýdi jón kórdim:

Sheber aqyn,dara tulǵa,ónegeli,

Jas urpaqqa bereri mol, ónegesi,

Qalamymen terbetken bar dúnıeni

Aqyndyqqa jaralǵandaı jerebesi!

Ónegeli tulǵalardyń ónegeli ómirin umytpaıtyn, ulyqtaıtyn jas urpaqtarymyz kóbeıe bersin! Uly tulǵalardy ulyqtaý kez-kelgenimizdiń mindetimiz, ata-baba aldyndaǵy paryzymyz!

Murat Narjan Dáýletuly
Qostanaı oblysy, Amankeldi aýdany
Amantoǵaı jalpy bilim beretin orta mektebi 11-synyp oqýshysy

---