InfoHub Logo

Búgingi Álem damýynyń jańa ustanymdary bilim berý júıesinen kún saıynǵy ekonomıkalyq, áleýmettik jáne mádenı ózgeristerge meılinshe beıimdelýdi talap etedi. Álemde qazirgi kúni «bilim qoǵamyn» jáne «bilim ekonomıkasyn» qurý baǵytynda jumystar atqarylýda. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev 2011 jylǵy Qazaqstan halqyna «Bolashaqtyń irgesin birge qalaımyz!» Joldaýynda bylaı degen: «Biz bilim berýdi jańǵyrtýdy odan ári jalǵastyrýǵa tıispiz... Sapaly bilim berý Qazaqstannyń ındýstrıalandyrylýynyń jáne ınovasıalyq damýynyń negizine aınalýy tıis» («Egemen Qazaqstan», 29 qańtar 2011 jyl).

Elimizdiń jarqyn bolashaǵy bilimdi de tárbıeli urpaqtarymyz desek, sol urpaqty bilim nárimen sýsyndatyp, jan-jaqty damyǵan, básekege qabiletti tulǵa retinde qalyptastyratyn orta mektep bolyp tabylady. Osy maqsatty júzege asyrýda muǵalimder qaýymy elimizdiń bilim júıesine jańa tehnologıalar men zamanaýı ádistemelerdi engizip, teorıalaryn is-tájirıbemen ushtastyra eńbek etýde.

Búgingi tańda bilim berýdegi jańa júıe men jańasha ádis-tásildermen sabaq ótkizý barysynda dıalogtik oqytý teorıasynyń jeti modýliniń ishinde alatyn orny erekshe. Burynǵy dástúrli sabaqtarda: muǵalim sóıleıtin, suraqty qoıatyn, synypqa nusqaý berý úshin taqtaǵa jazatyn, muǵalim túsindirip, kórsetetin, oqýshylar tynysh tyndaıtyn, muǵalimge betpe-bet otyratyn jáne muǵalim únemi tynyshtyqty talap etip otyratyn «belsendi emes synyp» bolatyn. Iaǵnı, basty tulǵa  muǵalim, al oqýshy tek tyńdaýshy, qabyldaýshy. Syndarly oqytýdyń tehnologıalaryn, atap aıtqanda dıalogtik oqýdy sabaqtarda júıeli paıdalana otyryp, synypty oqýshylar bir-birimen sóılesetin, muǵalimge jáne óziniń synyptastaryna suraq qoıa alatyn, oqýshylar túsindiretin jáne kórsetetin, olar bir-birine jazbalar jasaıtyn, muǵalim muqıat tyńdap, oqýshylar bir-birine betpe-bet otyratyn, sabaqta oqýshylar ózderin erkin ustaıtyn jáne bir-birmen oı bólisetin «belsendi synypqa» aınaldyra alatynyna kóz jetýde. Sonymen qatar dıalogtik oqýdyń utymdy jaǵy ozyq oıly oqýshy tek ózi bilip qana qoımaı, óz synybynyń, óz tobyndaǵy synyptasymen oıyn bólisedi, onyń kózqarasyn bildirýge kóńil bóledi jáne onyń oıymen sanasýyna birlesken túrde ortaq pikirge keledi. Sonda ortasha oqıtyn oqýshyda da óz yntasy, óz talaby ornyǵady.

Qazirgi tańda ǵylymı zertteý nátıjeleri sabaqta dıalogtiń mańyzdy ról atqaratynyn kórsetti. Sabaq barysynda dıalogtik oqýdy tańdaýyma – oqýshylardyń oılaý áreketindegi ústirttik pen tereń oılanbaýshylyq, jattandylyqtyń bolýy, áńgime jáne oı eleginen ótkize almaýy, oıyn jınaqtaı almaýy, pikirlerin naqty, tıanaqty ári durys jetkize almaýlary sebep boldy. Osy máseleni sheshý, «dıalog arqyly sabaqta oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrýmen qatar, olardyń bilim deńgeıiniń ósýine úles qosý» – meniń negizgi kózdegen maqsatym. Qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, oqýshylardyń dıalogtik oqytý daǵdylaryn damytý úshin áleýmettik-syndarly tásilder negizinde oqý úderisiniń qalaı júretinin jáne taqyrypty óz betinshe qalaı meńgeretinin túsinýge múmkindik týǵyzý qajet. Dıalog arqyly oqytýdy damytýda oqýshy men oqýshy jáne muǵalim men oqýshy arasyndaǵy suhbattasý, pikir almasý júrip, shákirtterdiń ózindik oı-pikiri júıelenedi. Oqýshylarǵa ár sabaqta suraq qoıýdyń ártúrli túrlerin paıdalaný negizinde olardyń synı turǵydan oılaýy, qyzyǵýshylyǵy, syndarly sóıleýi dıalogtiń qalyptasýyna yqpaly boldy. Nátıjesinde oqýshylardyń bir-birimen pikir almasý, oılaryn dáleldi júrgizý jumystary óz máninde júrip jatady.

Sabaqty josparlaǵan kezde barlyq tapsyrmalardy bir-birimen aqyldasyp, muǵalimmen izdenip, toppen zerttep oryndaıtyndaı etip jasaý qajet. Sabaq josparyn jazýda únemi muǵalim is-áreketin ǵana emes, oqýshylardyń is-áreketin, olarǵa qansha ýaqyttan ketetinin eseptep, oqýshylardyń qalaı oqıtynyna mán berý kerek.

Tapsyrmany oryndaý synyptaǵy oqýshylardyń birlesken suhbaty úlken paıda keltirgendigin kórsetti. Birlesken suhbat:

• Oqýshylardyń taqyryp boıynsha óz oılaryn bildirýine múmkindik berdi;
• Oqýshylardyń basqa adamdarda túrli ıdeıalardyń bolatyndyǵyn túsinýine kómektesti;
• Oqýshylarǵa óz ıdeıalaryn dáleldeýge kómektesti;
• Maǵan oqýshylardy oqytý barysynda oqýshylardyń qandaı deńgeıde ekendigin túsinýime kómektesti (MAN, 98).

Úı tapsyrmasyn eske túsirip, jınaqtaýda oqýshylarǵa suraq qoıý mańyzdy daǵdylardyń biri bolyp tabylatynyn eskerip, durys ári naqty suraqtardyń qoıylýyn qadaǵalaý kerek. Oqýshylardyń aqparatty belgili bir joldarmen qoldanýy, qaıta qurýy, keńeıtýi, baǵalaýy jáne taldaý jasaı alýy úshin únemi joǵary dárejeli suraqtardy qoıýlaryn talap etip otyrǵan tıimdi. Osy maqsatta oqýshylarǵa «Oılan. Juptas. Pikirles», «Danalyq aǵashy», «Men saǵan, sen maǵan» ádisteri boıynsha suraqtar quratýǵa bolady. Bul ádister maǵan jáne oqýshylaryma qatty unaıdy. Atap aıtsam, ádebıet páninen ótken «Povestegi tabıǵat sýreti» sabaǵynda oqýshylardyń berilgen suraqqa tyńǵylyqty oryndaýyna baǵyttalǵan oı shaqyrý tásiliniń biri «Oılan. Juptas. Talqyla» ádisin qoldanyp, toptar «Qasym nelikten kúz mezgilin eske alady?», «Almataı muǵalim Qasymnyń ádebıetke qabiletti ekenin qalaı baıqady?» degen suraqtar boıynsha ár oqýshy jekeshe óz oılaryn jazyp aldy. Juptyq jáne toptyq taldaýlardan keıin, ár toptan daryndy jáne talantty oqýshylar shyǵyp, basqa toptarǵa túsindirip, suraqtarǵa jaýap berýde birlesken oqý júrdi. Dıalog barysynda oqýshylar kelisilgen nátıjege jetý úshin kúsh-jigerin jumsady jáne bilimdi birlesip alýda nemese «pikir almasý» barysynda teń quqyly seriktester bola aldy.  Synyptaǵy birlesip oılaý oqýshylarmen dıalog qurý arqyly iske asady.

Maǵynany ashý kezeńinde barlyq sabaqtarda oqýshylardyń óz betinshe bilim kózin ıgerý úderisin qamtamasyz etetin JIGSO, «Túrtip alý», «Úsh qadamdy suhbat», «Kim kóp biledi?», topta taldaý, áńgime-debat jáne zertteýshilik áńgimeni qoldanýda oqýshylar kóp nárse jaıynda maǵlumat alyp, oılaryn dáleldeı alady. Sabaq barysynda dıalogtik áńgimeniń túrlerin tıimdi paıdalaný - oqýshylardyń damyp kele jatqan ıdeıalarymen jumys isteýine jáne túsinbeýshilikti jeńe bilýlerine kómektesedi. Bul ádisterdiń taǵy da bir tıimdiligi, munda barlyq oqýshylar jumys jasap, oqý úlgerimi tómen oqýshylar da sabaqqa belsene qatysyp otyrady.

Sózimdi qorytyndylaı kele, oqýshylardyń biletindigin jáne bilmeıtindigin anyqtaý úshin jaqsy qarym-qatynastyq, tildik daǵdylar jáne túsinistikpen qaraý talap etiledi. Muǵalimder qoldanysyndaǵy oqýshylar qysqa jaýap beretin suraqtarmen salystyrǵanda, dıalogtik suhbattasý muǵalimder de, oqýshylar da bilim alýǵa qomaqty úles qosatyn ózara is-qımyldyń shyn mánindegi tıimdi túri bolyp tabylady.

Baǵdarlamanyń jeti modýliniń ıdeıalaryn paıdalanýdyń nátıjeligin  is-tájibıre kórsetýde. Oqytýdyń jańa tásilderiniń muǵalim úshin de, oqýshy úshin de paıdaly jaqtary ushań-teńiz ekenine kózim jetýde. Bolashaqqa degen  josparymdy júzege asyramyn degen senimdemin.. Sonymen qatar búgingi tańdaǵy jahandaný kezeńinde elimizdiń bilim berý júıesindegi bolashaǵynyń jarqyn bolýyna óz úlesimdi qossam deımin.

Jeldıbaeva Alfıra Aktaılakovna

---