InfoHub Logo

Bıyl Qazaqstan respýblıkasynyń táýelsizdigine 30 jyl!!!  Iá, keshe ǵana 91de totalıtarlyq qyzyl júıeniń ydyraýy – qazaq halqynyń eki jarym ǵasyrlyq bodandyǵynyń aıaqtalýyna alyp kelip, álem kartasynda jer kólemi boıynsha 9-shy oryn alatyn Qazaqstan degen el paıda bolyp edi.  Bul jaǵy túsinikti. Áli kúnge deıin táýelsizdikti qaıtaryp alǵanymyzdy maqtanyshpen aıtyp kelemiz. Aıta da beremiz. Biraq, eki jarym ǵasyr buryn táýelsizdigimizden qalaısha aıyrylyp qalǵanymyz jaıly oılanyp kórdik pe? 

Tarıh jáı ǵylym emes. Bul árbir memlekettiń sabaq alar oqýlyǵy, ótkeni, túrli jeńister men jeńilisterdiń, tájirıbe men qatelikterdiń jıyntyǵy. Ótken tarıhynan sabaq ala bilgen el ǵana bolashaqqa nyq qadam baspaq. Demek bizdiń de tarıhymyzdaǵy táýelsizdikten aıyrylýymyz – bolashaqqa sabaq alarlyq oqıǵa. 

XVIII ǵasyrda tehnıkalyq-ǵylymı progres arqyly jedel damyp ketken Eýropa elderi ǵalamdyq muhıtty ábden ıgerip , sol joldarmen júrip otyryp álem elderin shetinen okýpasıalaý isterin alǵa qoıdy. Anglıa  Úndistan men Ońtústik Afrıkany, Soltústik Amerıka qurlyǵyn, Portýgalıa Úndiqytaı túbegin, Indonezıany,  Brazılıany, Ispanıa Latyn Amerıkasyn, Afrıkanyń birneshe elderin, Fransıa qazirgi Kanadany, kóptegen muhıttyq araldardy ıelendi. Bul qubylys Reseı ımperıasynyń da álemdi bólisý isine beıqam emestigin dáleldedi. Reseı basqa Eýropa elderine qaraǵanda  teńizge shyǵý múmkindigi tómen edi. Sol sebepti onyń bar kózdegeni shyǵysyndaǵy kósilip jatqan qazaq dalasy boldy. Degenmen, áskerı ómirge mashyqtanǵan qazaq halqyn otarlaý ońaı is emes edi. Al orys otarlaýshylary buny jaqsy túsindi. Kóshpeli halyq dalada ósetin sekseýil aǵashyna uqsaıdy. Ony baltamen shabýǵa kelmeıdi, sekseýildi sekseýilmen ursań ǵana synady. Iaǵnı, Reseı ımperıasy Qazaq handyǵymen shaıqasyp, álsin-álsin jeńilip kele jatqan Jońǵar handyǵyna demeý kórsetpek boldy. Ol úshin ótirik qashqyn retinde shved tutqyny Renat Gýstavty jiberdi. Onyń mindeti jońǵarlarǵa zeńbirek, oq-dári jasaýdy úıretý arqyly qazaqtardan basym túsýine kómek kórsetý boldy. Solaı da boldy. 

 Osylaısha qazaq-jońǵar shaıqastary shıelenisip qazaq dalasy qan sasydy. Jyǵylǵanǵa judyryq degendeı, osy sátte qazaq sultandary da birikpeı, ár tusta qaldy. Reseı bıligi jońǵarmen áýre bolǵan qazaq jerin otarlaýdy bastap ketti. Ertis boıynda birinen soń biri bekinister boı kóterip, áskerler jasaqtala bastady. Bul bekinisterdi qazaqtarǵa shyǵystaǵy jońǵarlardan qorǵaý úshin dep túsindirse, jońǵarlarǵa batystaǵy qazaqtardan qorǵaý úshin dep túsindirdi. Al, shyn máninde, bul bekinister qazaq dalasyn otarlaý úshin ǵana salynǵan bolatyn. Birliginen, bir ortalyqqa baǵynǵan júıesinen aıyrylǵan Qazaq handyǵynyń osylaısha toz-tozy shyqty. Reseı ımperıasynyń áskerı kómek beremiz degen qurǵaq ýádesine sengendikten 1731 jyly Ábilqaıyr bastaǵan Kishi Júz, 1740 jyly Ábilmembet pen Abylaı sultandar bastaǵan Orta Júz Reseı quramyna kirdi. Al qos syńarynan aıyrylǵan Uly Júz Qoqan handyǵynyń yqpalynda qaldy.

Uzaqqa sozylǵan bodandyq ómirdiń bastaýy osylaı bolatyn. Myń ólip, myń tiriler qazaq halqy otarǵa aınalǵanymen namysyn sirá bergen joq. Onyń ǵasyrlarǵa sozylǵan táýelsizdik úshin kúresi bastaldy...

Túrli batyrlar, aqyndar, qaıratkerler azattyq úshin jan alyp jan beristi. Adam sengisiz qıyndyqqa dýshar bolsa da, qazaq halqy ulttyq sanasynan áste ajyramady. Sodan bolsa kerek, áıteýir bir ýaqyttarda qazaq eli táýelsizdigin qaıtardy !!! 

Al endi bolsa, ol táýelsizdikti máńgilik etý úshin qazaq halqy ótken qateligin qaıtalamaý kerek. Qandaı qatelik deseńiz ol:  birinshiden bilimniń, órkenıetke qyzyǵýshyqtyń bolmaýy, ekinshiden ishteı birliktiń, birtutastyqtyń bolmaýy edi. 

Aldaǵy ýaqytta máńgi táýelsiz el bop qalý úshin de, órkenıettik-tehnokrattyq turǵyda damý úshin de sabaq bolar túıinimiz osy bolmaq.

Endeshe jańa zamandaǵy qazaq jastarynyń mindeti – ozyq bilim men ǵylymdy ıgere otyryp, el birligin saqtap álemdik báıgede júırik shyǵý !!!

Jazǵan: Ál Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti DİNMUHAMMED DILDABEK SARSENBAIULY

Jetekshisi: Ál Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory  AQYNBAIQYZY FATIMA QOZYBAQOVA 

---