InfoHub Logo

Elimiz egemendik alyp, táýelsiz memleket bolyp qalyptasqanǵa deıin qazaq halqynyń turmys-tirshiliginde, ata-babalarymyzdan amanat bolyp qalǵan dástúrlerimiz belgili bir sebepterge baılanysty kómeskilene bastady. Solardyń biri qazaq halqynyń tirshilik etýiniń negizi bolǵan, búkil salt-dástúrimizdiń bastamasyna aınalǵan, qazaq Saharasynyń jazylmaǵan zańy - bólinbegen enshi dástúri.

Bólinbegen enshi, ıaǵnı qonaqtyń enshisi qazaqtyń dástúrli ómir saltyna oraı qalyptasqan, rý-taıpalyq júıede eldiń birtutastyǵyn saqtap qalý úshin týyndaǵan aınymas qaǵıda, buljytpas tártip. Mundaı tártip bolmasa, tabıǵaty qýań saıyn dalada jeldeı júıtkip, sýdaı syrǵyǵan kóshpelilerdiń el bolyp tutasýyn, ult bolyp uıysýyn bylaı qoıǵanda, qarapaıym tirshilik etýiniń ózi qıyn bolar edi. Bólinbegen enshi dástúri boıynsha kez kelgen qazaq jolaýshylap kele jatyp kez kelgen qazaqtyń úıine qonýǵa, qonaǵasyn iship-jeýge, minis kóligin jemin berip sýǵaryp, tynyǵyp attanýǵa haqyly bolǵan. «Qazaqtyń qoǵamdyq qurylymy» shyǵarmasynyń avtory Alfred Húdson muny bylaı sıpattaıdy: «Qazaqtardyń dástúrinde kez kelgen jolaýshy qalaǵan úıinde belgisiz merzimge qonaq bolyp qala alady. Úıdiń ıesi qonaqtyń jany men malynyń amandyǵyna jaýap beredi». Osy aıtylǵandardan, qazaqtardyń kóńiliniń keńdigi sońshalyq jolaýshylap kelgen qonaqqa syı-sybaǵasy daıyn turatyndyǵyn kórýimizge bolady.

Qonaqty Qudaıyndaı qurmettep, ony tórge shyǵaryp, bar tátti-dámdini qonaqtyń aýzyna tosyp, astyndaǵy jalǵyz atyn soıyp bergen qazaq halqyn qalaı qonaqjaı deı almaısyń!  Kez kelgen qazaqtyń meniń sende "Alashtan qalǵan bólinbegen enshim bar" dep sol úıde turaqtaı alýy Táýke hannyń "Jeti jarǵysynda" zań retinde jazylǵan. Eger qonaq túsken úı dástúrge saı kútpese nemese kúte almasa, zań boıynsha bıge shaǵymdanyp, at-ton aıybyn talap etýge quqyly bolǵan, kóp jaǵdaıda qonaqtyń paıdasyna sheshilgen. Eger otbasy qonaqty durys kúte almasa, ol jaqyndarynyń aldynda uıatqa qalatyny bir bólek, rýdyń bedeline úlken tańba bolǵan. Qazirgi sátte týǵan aǵymyzdyń úıine barý úshin habarlasyp, aldyn ala eskertpeýge de bolmaıdy, bóten adamǵa da qonaqjaılyǵymyz joǵary emes ekendigi ótirik emes. Bul bólinbegen enshi dástúriniń kómeskilengendiginiń bir kórinisi.

Alashtyń bólinbegen enshisi jalpy qazaqtyń ortaq ata-tegi - túp atasy Alasha han óziniń qartaıǵan shaǵynda úsh balasyn shaqyryp, qolyndaǵy mal-múlkin úsh ulyna bólip berip, "bólinbegen enshilerin" bolsyn depti. Bir-birinniń úıine barǵanda, qıyndyq kórsender, osy úlesten bir-birińe qonaqasy berińder dep tapsyrsa kerek. Osy sebepten qazaq balasy "Alashtan qalǵan bólinbegen enshim bar" dep biledi. Aılap-jyldap sapar shegip ketken jolaýshy osy dástúrimizdiń arqasynda aty azbaı, tony tozbaı aman-esen  oralǵan. Bul dástúrdiń tálim-tárbıe jaǵynan ıgiligi joǵary, kez-kelgen qazaq otbasynyń jolaýshylap kelgen qonaqqa syı-sybaǵasy daıyn bolǵandyqtan, mundaı enshiniń túri bólinbegen enshi dep atalýy da sol sebepti. 

Qorytyndaı kele, bólinbegen enshi dástúriniń qazaq halqynyń qarapaıym ómir súrýiniń ózinde asa mańyzdy oryn alǵanyn kórýimizge bolady. Árbir qazaq balasy "Alashtan qalǵan bólinbegen enshisi" baryn bilýi kerek, sebebi bul ata-babamyzdan bizge mıras bolyp qalǵan asyl muramyz. Qazynaly dástúrimizdi saqtap, jas urpaqqa nasıhattap qana qoımaı, dástúrimizdi óz retimen júzege asyrýǵa árbir qazaq mindetti dep oılaımyn.

Nurjigitova Ásel

---