InfoHub Logo

Qarǵys — zábir-japa shegip, qorlyq kórgen, azaptalǵan adamnyń jábirlenýshisine ashynyp aıtqan zildi keıis sózi, lagneti. Qazaq halqy qarǵysqa óte abaılap qaraǵan. Sondyqtan qazaq urpaǵyna «qarǵys alma, alǵys al» degen ónegeli ósıet qaldyrǵan. Qarǵysty aıtqanda dushpanynyń  artynan topyraq shashatyn, alaqanyn teris jaıatyn. Sol sebepten keıde ony teris bata dep ataǵan. Qarǵys, shyntýaıtynda, jalpaq kópshilikke  emes, ar-uıattan bezgen eldiń naqtyly bir jaýyna arnalady. Qazaq halqy úshin sondaı dushpandardyń biri — maldyń urylary. Ony bylaısha qarǵap-silegen:

Meniń aq baıtalymnan jegen etiń — qan bolsyn,
Úıińdi quıyn qulatyp, aýzy-basyń shań bolsyn.

Qarǵystyń tili aıshyqty da ashshy, tıip ketse, qıyp ketetin naǵyz qıǵyr til. Batany tildiń baly desek, qarǵysty ýy deýge bolady. 

Qarǵys qoǵamdyq ómirden áldeqashan yǵysqanymen, onyń mátinderi tilimizdiń baılyǵy men sheshendik qýatyn baıqatatyn, ultymyzdyń tól  dúnıetanymynan, saltynan derek beretin qundy tarıhı-rýhanı eskertkishke aınalyp otyr.

Qarǵystar:

Saǵan qylǵandy tas qylsyn,
Kóńilin senen pás qylsyn!
Qulyndatyp, bıeletip,
Botalatyp, túıeletip,
Saǵan qastyq qylǵandy
Molasyna úıeletip,
Kóldetip kózin jas qylsyn!

*** *** *** ***

Qınalǵan keıbir kezińde,
Qasyńa dosyń barmasyn.
Opasyz bolyp júrseń sen,
El bolyp ár kez qarǵasyn!

*** *** *** ***

Saǵan qas qylǵan kisiniń
Bazarǵa baryp aty ólsin.
Erte ketip qaıtqanda,
Úıine kelse, qatyny ólsin!
Ózine tyshqaq tısin,
Óńmenine pyshaq kirsin!
Tyshqaǵy tyıylmasyn,
Tósegi jıylmasyn!
Shańyraǵy shartyldap,
Shańdyryna qadalsyn.
Bosaǵasy borpyldap,
Borbaıyna qadalsyn.
Kúldireýishi kúrt synyp,
Borsha etine qadalsyn!
Allahý akbar!

*** *** *** ***

1. Adamǵa qastyq etseń, eki dúnıeniń qyzyǵyn kórmeı ót.
2. Aq sútimniń aıy ursyn.
3. Albasty basqyr.
4. Ant ursyn.
5. Araqtan ólgir, óligińe jan barmaǵyr.
6. Aram qat.
7. Arýaq atsyn.
8. Arýaq ursyn.
9. Aýzyń asqa jarymasyn, kótiń atqa jarymasyn.
10. Aýzyńa qan tolsyn.
11. Aýzyńa qara qan tolǵyr.
12. Aýzyńnan shyǵyp janyńa jaıylsyn.
13. Aýrýdyń bezgegine, áıeldiń múıizgegine jolyqqyr.
14. Aýysyp ketkir, jyndy.
15. Aıaqtaǵy sýǵa tunshyǵyp ól.
16. Bazarǵa barsań, atyń ólsin, úıge kelseń, qatynyń ólsin.
17. Baqytyń taıǵyr, shoshqa.
18. Barǵanyńnan kelme.
19. Barmasań, badal, qara jerge qadal.
20. Basqan jeriń qylmys bolyp, túrmeden basyń ketpegir.
21. Basyń daýdan ketpegir.
22. Basyń jelkeńe shyqqyr.
23. Basyń ketkir, júgirmek.
24. Basyńdy ıt jegir.
25. Batpaqtan shyqpaǵyr.
26. Baýyryń qan bop aqsyn.
27. Baýyryńnan qaǵynǵyr.
28. Betpaq, betiń qara bolǵyr.
29. Búıirińnen qolyń ketpesin.
30. Bir qaıǵyńdy ekinshi qaıǵyń basqyr.
31. Bir túndik kelgir.
32. Dámim ursyn.
33. Degenińe jetpe.
34. Dosyńnan qasyń kóp bolǵyr.
35. Eki dúnıede júziń qara bolsyn.
36. Etpeńnen túsip esińnen tanǵyr.
37. Jabyǵyńnan jalyn shyqsyn, ýyǵyńnan órt shyqsyn.
38. Jabyǵyńnan sý shyqsyn.
39. Jabysqyr.
40. Jaǵyń qaryssyn.
41. Jaǵyńa jylan jumyrtqalasyn.
42. Jazańdy Qudaı bersin.
43. Jalǵyzyń jaıraǵyr.
44. Jalmaýyz, sheshek.
45. Janyń jahannamǵa ketsin.
46. Jatqanyńnan turma.
47. Jeksuryn kúshik, jelkeń qıylsyn.
48. Jelkeń qıylsyn.
49. Jemtigińdi ıt jesin.
50. Jer baýyrlap qal.
51. Jer jastan.
52. Jer jutsyn.
53. Jerge jabysqyr.
54. Jerge kir.
55. Jerge qadal.
56. Jermen-jeksen bolǵyr.
57. Jetpeı jelkeń qıylǵyr.
58. Jeti qabat jer ursyn.
59. Jolyńa jýa bitsin.
60. Jýadaı solǵyr.
61. Julynyń úzilsin.
62. Jumyrtqań tesilip, shybyn-shirkeı shaqqyr.
63. Júrseń, jolyń bolmaǵyr,
Otyrsań, ornyń bolmaǵyr,
Jatsań, jaryń bolmaǵyr.
64. Jigit izdeýmen kúniń ótkir.
65. It baýyryńdy tartqyr.
66. Itten týǵan ıt.
67. Kebinińdi jalma.
68. Kógermegir.
69. Kóziń aldyńa túskir.
70. Kóziń aqqyr.
71. Kóziń ashylmaǵyr.
72. Kóziń kór bolsyn.
73. Kóziń kórip, kóńiliń ustamaǵyr.
74. Kóziń shyqsyn.
75. Kózińdi aq qyl qaptasyn.
76. Kózińe kók shybyn úımelegir.
77. Kózińe kór topyrǵy quıylsyn.
78. Kózińmen kórip, qolyńmen ustama.
79. Kók sheshek kelgir.
80. Kók sheshekten ólgir.
81. Kórińde ókir.
82. Kótiń tússin.
83. Kótińnen qaǵynyp, doktordan basyń ketpesin.
84. Kúldeı pále juqqyr.
85. Kúliń kókke ushsyn.
86. Kúliń kómir bolsyn.
87. Kirińdi je.
88. Kisige tilegen páleń ózińe kelsin.
89. Qabyrǵańnan qabiriń qyssyn.
90. Qaǵyńdy kelgir, kók sheshek.
91. Qańǵyryp ólgir.
92. Qara qaǵyndy.
93. Qara túınek bolǵyr.
94. Qara shashyń qanǵa boıalsyn.
95. Qara-túınek kelsin.
96. Qarashyǵyń batsyn.
97. Qarǵysyń qara basyńa bolsyn.
98. Qarnyńa qara pyshaq engir.
99. Qasyp-qasyp qanyń shyqqyr,
qası almaı janyń shyqqyr.
100. Qolyń kótińe jetpesin.
101. Qorasannyń qory shyqsyn.
102. Qudaı atsyn.
103. Qudaı ursyn.
104. Qudaıdan tap.
105. Qudaıdyń qaharyna jolyq.
106. Quıyn soǵyp, delbe bolyp qalǵyr.
107. Qyzǵanǵanyń qyzyl ıtke jem bolsyn.
108. Mazań ketkir.
109. Mal-basyńnyń ıgiligin kórme.
110. Meshel bolǵyr.
111. Moınyń úzilsin.
112. Mysyń qurysyn.
113. Oılamaǵan jerden ólim tapqyr.
114. Otyrǵan ornyńda qatyp qalǵyr.
115. Óligińdi kóreıin, jalmaýyz.
116. Ómir boıy aýrýdan aıyqpaǵyr.
117. Ómiriń óksýmen ótsin.
118. Ómiriń óshkir.
119. Ómiriń uzaqqa jetpegir.
120. Ómirińde izgilik kórme.
121. Ósekten basyń ketpegir, jaqsyǵa qolyń jetpegir, jeksuryn.
122. Ótirikshi, jalqaý, basqa semirgen qanyń tasyp ólgir.
123. Páleden basyń ketbegir.
124. Sen meni zarlatsań, seni Qudaı zarlatsyn.
125. Sýǵa batyp, kúlge aýnaǵyr,
126. Sýǵa ketkir.
127. Súıgenińnen aıryl.
128. Sibirge ketkir.
129. Tabanyńnan saýǵyr.
130. Tabanyńnan tartyl.
131. Tabanyńnan tozǵyr.
132. Tabanyń jer tartqyr.
133. Tańdap júrgenińde tazǵa, aqyly azǵa jolyqqyr, qanshyq.
134. Tas tóbeńnen túsip, tabanyńnan shyqsyn.
135. Táńirdiń oǵy tıer, ottyń shoǵy tıer.
136. Tosqaýylǵa jolyq.
137. Tóbeńdi kórme, sheshek.
138. Tórt aıaǵym tóbeńde oınasyn.
139. Tuqymyń qurysyn.
140. Túıinshek bolǵyr.
141. Tyshqaǵyń tyıylmasyn, tósegiń jıylmasyn.
142. Til aýzyń baılanǵyr.
143. Til-aýzyń baılansyn, ymdaýmen kúniń ótsin.
144. Tilińdi tistep ót.
145. Tilińe kúıdirgi shyqqyr.
146. Ýyldyryǵyń shirisin.
147. Úıiń kúısin.
148. Úniń óshsin.
149. Shalqańnan túskir, sheshek.
150. Shegiń jarylyp, áıelińe jolyqpaı ólgir.
151. Sheshek shyqqyr.
152. İshken-jegeniń boıyńa juqpasyn.
153. İshiń kúısin.

Oqýǵa keńes beremiz:

Eger saqtanǵyńyz kelse

Qazaqtyń tyıymdary

---