Qazaqtyń qolóneri. Toqyma óneri
Zertteýdiń maqsaty:
Halqymyzdyń umytylyp bara jatqan mádenı murasy – toqyma ónerin jańǵyrtý jáne halqymyzdyń ejelden kele jatqan kóne de, izgi dástúri arqyly qazirgi zamanymyzǵa laıyqty sapa túr berip sándik qolónerdi damytý.
Zertteýdiń mindeti:
Qazaqtyń qoldanbaly qolóneri jaıly bilý;
Toqý óneri jaıly maǵlumat berý;
Toqyma toqý tehnologıasyn úırený;
Qazaqtyń qolónerin qasterleý jáne qolóner sheberimen kezdesý.
Zertteýdiń boljamy: osy zerttep jatqan jobamdy, jumysymdy toqtatpaı ári qaraı jalǵastyrý.
Zertteýdiń nysany: toqyma ónerin zertteý, anyqtaý;
Zertteýdiń nátıjeleri:
Árbir jumysty istegen kezde odan qandaı da bir nátıje shyǵý kerek. Toqyma óneri týraly izdengen kezde mende birneshe nátıjege jettim. Birinshiden, toqyma ónerin zertteı kele olar jaıly kóp bile bastadym.
Ekinshiden, toqymamen jumys isteýdi úırendim.
Zertteýdiń kezeńderi:
Birinshiden, men ózim zertteıtin jumysymnyń taqyrybymen tanystym.
Ekinshiden, málimetterdi jınaqtap, toqýdy úırendim.
Úshinshiden, jınaǵan jumysymdy taldadym.
Kirispe bólim
Qolóner halyq ómirimen, turmysymen birge jetilip, bite qaınasyp kele jatyr. San alýan túrli qolóner buıymdar ásemdigi, órnegi turmysqa mán berýmen adamdarǵa rýhanı lázzat ákelgen. Kóz salyp baıyptap qaraǵan adamǵa buıymdardaǵy túrli-tústi oıý-órnek, onyń ornalasýy adamzat dúnıesiniń tabıǵatpen bite qaınasqan sonaý zamannan kele jatqan qarym-qatynasyn, kóńil-kúıin, jan dúnıesindegi tylsym kúshterdiń birligin ańǵarýǵa bolady. Qolónerin sheberleri tabıǵat sulýlyǵyn óner týyndylaryn arqaý etken. Óner týyndylarynyń bet bederine shıratyla túsken ǵajaıyp órnekter ózgeshe bir tilmen aqtaryla syr shertkendeı. Qazaq qolóneriniń túri, sapasy, órnegi, boıaýynyń ómirge kelýi kóshpeli ómirmen tyǵyz baılanysty. Sheberdiń kelýi kóshpeli ómirmen tyǵyz baılanysty. Sheberdiń qolynan shyqqan buıymdar kúndelikti tirshilikpen qatar sol zamannyń ortaq qolóner mádenıetiniń baǵa jetpes úlgisi. «Sheberdiń qoly ortaq» degen maqal el ishinde beker aıtylmasa kerek. Naǵyz sheberlikke jetý úshin tabandylyq, iskerlik, talǵampazdyq, bilim qajet. Shyǵarmashylyq izdenis ústindegi halyq sheberleri turmysqa qajetti qolónerdiń alýan túrlerin oılap tapty. Óz urpaǵynyń “segiz qyrly, bir syrly”ónegeli, ónerli bolyp ósýin maqsat etken ata-anamyz óz boıyndaǵy bar asyl qasıetterin urpaqtan urpaqqa úıretip kelgen.
Toqý óneri – qazaq halqynyń ejelden kele jatqan qolóner salasynyń biri. Bul tamasha óner qazirgi zamanda jalǵasyn taýyp, kórshi halyqtardyń óner shyǵarmashylyqtarymen tolysyp, damyp, ásemdigimen, kórkemdigimen kóz tartyp, estetıkalyq talǵamda órkendeı bermek.
Negizgi bólim
Toqý óneri – qazaq halqynyń ejelden kele jatqan, eń alǵash kıimi men úı jabdyǵynyń negizi bolǵan qadirmendi óner. Bul tamasha óner qazirgi talap tilekter turǵysynan jalǵastyryp, turmyspen birge ulasa damyp, odan saıyn jetilip, adamdardy sulýlyqqa, ásemdilikke jeteleýde. Adamdardyń turmys hálderi únemi órleýine saı olardyń mádenı turmystyq tilekteri óse túsýde. Sondyqtan da ár adam kıgen kıiminiń qazirgi sán úlgisine sáıkes bola otyryp, qaıtalanbas ásem ereksheligin, daralyǵyn tanyta bilýge tyrysady. Mine, osyǵan oraı bizge kómekke kelgen ónerdiń biri – toqyma. Toqymamen aınalysqanda adam jeke basyna asa qajet nárseni jasaý úshin toqymaıdy: osy toqý ústindegi túrli tústi boıaýlar áleminiń úılesimdiligin, alýan túrli sán úlgilerin tańdap, túrli toqý ádisterin meńgerýi adamnyń talǵamyn, sheberligin, oı-órisin jetildirip, kórkemdikti seziný qabiletin damytady. Soǵan oraı, toqý óneri basqa da ister sıaqty úırenýdi, izdenýdi qajet etedi. Qazaq qolónershileri toqý isine kóbinese júnnen ıirilgen jipterdi paıdalanǵan.
İlip toqýǵa arnalǵan ıirim jip túrleri.
Zyǵyr
Maqta ıirimjibi
Moher
Jún ıirimjibi
Angor
Kashemır
Alpak
Vıskoza
Fasondy ıirim jip
Jún – janýarlardan alynatyn tabıǵı materıal. Ony qazaq halqy myńdaǵan jyldar buryn iske asyrǵan. Qoı , eshki, qoıan, túıe júnderinen jip ıirip mata óndirýge, toqyma, kilem, alasha toqýǵa qoldanǵan. Qoı júni – kúzem jáne jabaǵy júnine bólinedi. Qoıdyń qozysynan alynǵan júndi qozy jún dep ataıdy. Qoı júnin qyrqyp alǵan soń, ony jýyp keptiredi de, sabaýǵa daıyndaıdy. Júndi sabaý tehnologıasyna sabaý men týlaq quraldary qajet. Sodan keıin júndi taraqpen tarap, qolmen tútedi.
Júndi mashınamen, qolmen ıirýge bolady. Óndiriste jún ıirý tehnologıasynda jún ıiretin arnaıy mashınalar keńinen qoldanylady. Sonymen qatar kúndelikti turmysta da jún ıirýge arnalǵan jún ıirýshi apparattar qoldanylady.
Urshyq – júndi qolmen ıirýge arnalǵan negizgi aspap. Bul qarapaıym aspap, ár eldiń urshyǵynyń syrtqy qalpy ózinshe erekshelenedi. Qazaqtyń urshyǵy 30sm shamasynda saby konýs tárizdenip keledi. Eń jýan jerine saqına kıgizilgen. Onyń ishki tesiginiń dıametri-2, 5 mm, al, syrtqy ólshemi -
30mm.
Toqyma úshin qajetti quraldar:
1. Biz.
2. Jip
Bizdiń ózi árqalaı bólinedi. Mysaly:
1. Qarapaıym sym temirden jasalǵan biz. Bul kóbinese shulyq toqýǵa, moıyn oraǵysh toqýǵa, baskıim, t.b. toqýǵa arnalǵan. Ony qazirgi tańda plasmassadan, aǵashtan, bambýkten, súıekten jasaýǵa bolady.
2. Eki basy sym temirden jasalǵan, ortasyna tútikshe plasmassa kıgizilgen qarapaıym biz.
3. İlmek biz. Aty aıtyp turǵandaı ilip toqýǵa arnalǵan bizdiń bir túri. İlmek bizdiń bir túri. İlmek bizdiń ár túrlisi bolady. Mysaly ata-babalarymyzdyń bul bizdi qoıdyń kári jiliginiń basyndaǵy kishkentaı bólinip shyǵatyn súıeginen jasaǵan. Al qazirgi zamanda arnaıy saýda oryndarynan satyp alýǵa bolady. Bul bizdi qoldanǵanda jýan jipterdi jýan ilmek bizben, al jińishke ilmek bizben toqý kerek.
Toqyma toqý úshin taza júnnen, maqtadan, vıskozadan, sıntetıkadan, jún men sıntetıkadan aralas ıirilgen jipter paıdalanylady. Sondaı-aq buryn paıdalanylǵan jipterdi de tarqatyp, qaıta paıdalanýǵa bolady. İlmekpen toqý úshin kez kelgen jipti paıdalanýǵa bolady, júnnen, maqtadan ıirilgen nemese jibek jipter, t.b.
Ádette ústige kıetin kıimderdi bostaý ıirgen, al dastarqan, salfetka, sýmka sıaqty zattardy shıraq ıirilgen jippen toqıdy. Bólshekteriniń syrtqy pishini úlgimen esepke sáıkes shalýdy qosý, qysqartý, sırek te jıi toqý arqyly jasalady.
Negizgi shalýlar İlmek bizben ilip toqý
İlmek bizben ilip toqý tehnologıasy
Qoldy durys ustaý
Shalmanyń paıda bolýy
Jarty baǵansha nemese biriktirgish baǵansha
Shalmasyz baǵansha
Shalmaly baǵansha
Eki shalmaly baǵansha
Toqý túrleri: týra jáne keri qatarlarmen toqý
Aınaldyryp sheńber jasaı toqý.
Tizbek birneshe úlpildek shalýdan jasalǵan tizbekter alǵashqy qatar toqylýǵa tıis bar buıymnyń bastapqy negizi bolyp sanalady. İlmektiń ushyna bir shalý jasaıdy da jipti ilmekke orap, alǵashqy shalýdyń ortasyna ótkizip alady. Osylaısha qaıtalana beredi.
İlmekpen toqýda negizgi elementteri – bos shalý, biriktirý baǵanshasy, shalmasyz baǵansha, shalmaly baǵansha, eki shalmaly baǵansha, úsh shalmaly baǵansha, tórt shalmaly baǵansha, pıko, jarty baǵansha jáne t.b.
İlmek bizben toqý keń tarap, toqý arqyly jasalǵan buıymdar joǵary baǵalanatyndyqtan ár túrli basylym betterinde sheberler óziniń ónerin kórsetý úshin ilmek bizben toqýdyń shartty belgilerin oılap taýyp, sol arqyly halyqqa belgili bir buıymdy toqý ádisin kórsetedi.
Shebermen kezdesý suhbaty
Qorytyndy
Halyqtyń dástúrli óneri sol halyqtyń ǵasyrlar boıy bastan keshken ómir saltynyń, tanym túsiniginiń jarqyn aıǵaǵy.
Memleketimiz mekteptiń aldyna jańa bir mindet qoıyp otyr – ómirge qadam basqan jastar jańa zaman talabyna saı, óz taǵdyryn ózi sheshýge qabiletti, naryqtyq jaǵdaıda aldyndaǵy maqsatyn anyqtaı alatyn ekonomıkalyq bilim alýy tıis.
Ýaqyt ozǵan saıyn qoǵam damýy jedeldeı túsetini aıqyn. Qazir elimiz órleý ústinde. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń elimizdiń básekege qabiletti elý eldiń qataryna qosylý baǵdarlamasy eń basty basymdyq. Qaı qoǵamda bolmasyn búginimiz ben keshegimizdi qasterleý ómirdegi tirshiliktiń, qoǵamnyń paryzy. Al qoǵamnyń damytýshysy – adam.
Búgingi bolashaq urpaq erteńgi qoǵamnyń ıesi, sol qoǵamnyń ıeleri halqymyzdyń turmys qajettiliginen týyndaǵan ulttyq óner muralaryn saqtap, suryptap, qazirgi ýaqytta sándi etip, ulttyq mádenıetimizdi qoldanbaly sándik qolónermen órkendetý. Táýelsiz memleketimizde erteńgi urpaqtyń rýhanı baılyǵy men mádenıetine, sanaly ulttyq oılaý qabileti men bilimine, iskerligi men kásibı sheberligine baılanysty fabrıkalar shyǵaratyn buıymdarǵa qaraǵanda halyq sheberleri jasaǵan buıymdar joǵary baǵalanýda. Qazirgi kezde jańa ómir óziniń jańa talaptaryn qoıyp otyr. Onyń mindeti ónerdiń burynǵy kelbetin búgingi kúnge tabıǵı etip jańartý.
Búginimiz ben keleshegimizdi nárli qaınaryna aınaldyrý árqaısymyzdyń boryshymyz.
Halqymyzdyń umytylyp bara jatqan mádenı murasy – toqyma ónerin jańǵyrtý jáne halqymyzdyń ejelden kele jatqan kóne de, izgi dástúri arqyly qazirgi zamanymyzǵa laıyqty sapa túr berip sándik qolónerdi damytý.
Zertteýdiń mindeti:
Qazaqtyń qoldanbaly qolóneri jaıly bilý;
Toqý óneri jaıly maǵlumat berý;
Toqyma toqý tehnologıasyn úırený;
Qazaqtyń qolónerin qasterleý jáne qolóner sheberimen kezdesý.
Zertteýdiń boljamy: osy zerttep jatqan jobamdy, jumysymdy toqtatpaı ári qaraı jalǵastyrý.
Zertteýdiń nysany: toqyma ónerin zertteý, anyqtaý;
Zertteýdiń nátıjeleri:
Árbir jumysty istegen kezde odan qandaı da bir nátıje shyǵý kerek. Toqyma óneri týraly izdengen kezde mende birneshe nátıjege jettim. Birinshiden, toqyma ónerin zertteı kele olar jaıly kóp bile bastadym.
Ekinshiden, toqymamen jumys isteýdi úırendim.
Zertteýdiń kezeńderi:
Birinshiden, men ózim zertteıtin jumysymnyń taqyrybymen tanystym.
Ekinshiden, málimetterdi jınaqtap, toqýdy úırendim.
Úshinshiden, jınaǵan jumysymdy taldadym.
Kirispe bólim
Qolóner halyq ómirimen, turmysymen birge jetilip, bite qaınasyp kele jatyr. San alýan túrli qolóner buıymdar ásemdigi, órnegi turmysqa mán berýmen adamdarǵa rýhanı lázzat ákelgen. Kóz salyp baıyptap qaraǵan adamǵa buıymdardaǵy túrli-tústi oıý-órnek, onyń ornalasýy adamzat dúnıesiniń tabıǵatpen bite qaınasqan sonaý zamannan kele jatqan qarym-qatynasyn, kóńil-kúıin, jan dúnıesindegi tylsym kúshterdiń birligin ańǵarýǵa bolady. Qolónerin sheberleri tabıǵat sulýlyǵyn óner týyndylaryn arqaý etken. Óner týyndylarynyń bet bederine shıratyla túsken ǵajaıyp órnekter ózgeshe bir tilmen aqtaryla syr shertkendeı. Qazaq qolóneriniń túri, sapasy, órnegi, boıaýynyń ómirge kelýi kóshpeli ómirmen tyǵyz baılanysty. Sheberdiń kelýi kóshpeli ómirmen tyǵyz baılanysty. Sheberdiń qolynan shyqqan buıymdar kúndelikti tirshilikpen qatar sol zamannyń ortaq qolóner mádenıetiniń baǵa jetpes úlgisi. «Sheberdiń qoly ortaq» degen maqal el ishinde beker aıtylmasa kerek. Naǵyz sheberlikke jetý úshin tabandylyq, iskerlik, talǵampazdyq, bilim qajet. Shyǵarmashylyq izdenis ústindegi halyq sheberleri turmysqa qajetti qolónerdiń alýan túrlerin oılap tapty. Óz urpaǵynyń “segiz qyrly, bir syrly”ónegeli, ónerli bolyp ósýin maqsat etken ata-anamyz óz boıyndaǵy bar asyl qasıetterin urpaqtan urpaqqa úıretip kelgen.
Toqý óneri – qazaq halqynyń ejelden kele jatqan qolóner salasynyń biri. Bul tamasha óner qazirgi zamanda jalǵasyn taýyp, kórshi halyqtardyń óner shyǵarmashylyqtarymen tolysyp, damyp, ásemdigimen, kórkemdigimen kóz tartyp, estetıkalyq talǵamda órkendeı bermek.
Negizgi bólim
Toqý óneri – qazaq halqynyń ejelden kele jatqan, eń alǵash kıimi men úı jabdyǵynyń negizi bolǵan qadirmendi óner. Bul tamasha óner qazirgi talap tilekter turǵysynan jalǵastyryp, turmyspen birge ulasa damyp, odan saıyn jetilip, adamdardy sulýlyqqa, ásemdilikke jeteleýde. Adamdardyń turmys hálderi únemi órleýine saı olardyń mádenı turmystyq tilekteri óse túsýde. Sondyqtan da ár adam kıgen kıiminiń qazirgi sán úlgisine sáıkes bola otyryp, qaıtalanbas ásem ereksheligin, daralyǵyn tanyta bilýge tyrysady. Mine, osyǵan oraı bizge kómekke kelgen ónerdiń biri – toqyma. Toqymamen aınalysqanda adam jeke basyna asa qajet nárseni jasaý úshin toqymaıdy: osy toqý ústindegi túrli tústi boıaýlar áleminiń úılesimdiligin, alýan túrli sán úlgilerin tańdap, túrli toqý ádisterin meńgerýi adamnyń talǵamyn, sheberligin, oı-órisin jetildirip, kórkemdikti seziný qabiletin damytady. Soǵan oraı, toqý óneri basqa da ister sıaqty úırenýdi, izdenýdi qajet etedi. Qazaq qolónershileri toqý isine kóbinese júnnen ıirilgen jipterdi paıdalanǵan.
İlip toqýǵa arnalǵan ıirim jip túrleri.
Zyǵyr
Maqta ıirimjibi
Moher
Jún ıirimjibi
Angor
Kashemır
Alpak
Vıskoza
Fasondy ıirim jip
Jún – janýarlardan alynatyn tabıǵı materıal. Ony qazaq halqy myńdaǵan jyldar buryn iske asyrǵan. Qoı , eshki, qoıan, túıe júnderinen jip ıirip mata óndirýge, toqyma, kilem, alasha toqýǵa qoldanǵan. Qoı júni – kúzem jáne jabaǵy júnine bólinedi. Qoıdyń qozysynan alynǵan júndi qozy jún dep ataıdy. Qoı júnin qyrqyp alǵan soń, ony jýyp keptiredi de, sabaýǵa daıyndaıdy. Júndi sabaý tehnologıasyna sabaý men týlaq quraldary qajet. Sodan keıin júndi taraqpen tarap, qolmen tútedi.
Júndi mashınamen, qolmen ıirýge bolady. Óndiriste jún ıirý tehnologıasynda jún ıiretin arnaıy mashınalar keńinen qoldanylady. Sonymen qatar kúndelikti turmysta da jún ıirýge arnalǵan jún ıirýshi apparattar qoldanylady.
Urshyq – júndi qolmen ıirýge arnalǵan negizgi aspap. Bul qarapaıym aspap, ár eldiń urshyǵynyń syrtqy qalpy ózinshe erekshelenedi. Qazaqtyń urshyǵy 30sm shamasynda saby konýs tárizdenip keledi. Eń jýan jerine saqına kıgizilgen. Onyń ishki tesiginiń dıametri-2, 5 mm, al, syrtqy ólshemi -
30mm.
Toqyma úshin qajetti quraldar:
1. Biz.
2. Jip
Bizdiń ózi árqalaı bólinedi. Mysaly:
1. Qarapaıym sym temirden jasalǵan biz. Bul kóbinese shulyq toqýǵa, moıyn oraǵysh toqýǵa, baskıim, t.b. toqýǵa arnalǵan. Ony qazirgi tańda plasmassadan, aǵashtan, bambýkten, súıekten jasaýǵa bolady.
2. Eki basy sym temirden jasalǵan, ortasyna tútikshe plasmassa kıgizilgen qarapaıym biz.
3. İlmek biz. Aty aıtyp turǵandaı ilip toqýǵa arnalǵan bizdiń bir túri. İlmek bizdiń bir túri. İlmek bizdiń ár túrlisi bolady. Mysaly ata-babalarymyzdyń bul bizdi qoıdyń kári jiliginiń basyndaǵy kishkentaı bólinip shyǵatyn súıeginen jasaǵan. Al qazirgi zamanda arnaıy saýda oryndarynan satyp alýǵa bolady. Bul bizdi qoldanǵanda jýan jipterdi jýan ilmek bizben, al jińishke ilmek bizben toqý kerek.
Toqyma toqý úshin taza júnnen, maqtadan, vıskozadan, sıntetıkadan, jún men sıntetıkadan aralas ıirilgen jipter paıdalanylady. Sondaı-aq buryn paıdalanylǵan jipterdi de tarqatyp, qaıta paıdalanýǵa bolady. İlmekpen toqý úshin kez kelgen jipti paıdalanýǵa bolady, júnnen, maqtadan ıirilgen nemese jibek jipter, t.b.
Ádette ústige kıetin kıimderdi bostaý ıirgen, al dastarqan, salfetka, sýmka sıaqty zattardy shıraq ıirilgen jippen toqıdy. Bólshekteriniń syrtqy pishini úlgimen esepke sáıkes shalýdy qosý, qysqartý, sırek te jıi toqý arqyly jasalady.
Negizgi shalýlar İlmek bizben ilip toqý
İlmek bizben ilip toqý tehnologıasy
Qoldy durys ustaý
Shalmanyń paıda bolýy
Jarty baǵansha nemese biriktirgish baǵansha
Shalmasyz baǵansha
Shalmaly baǵansha
Eki shalmaly baǵansha
Toqý túrleri: týra jáne keri qatarlarmen toqý
Aınaldyryp sheńber jasaı toqý.
Tizbek birneshe úlpildek shalýdan jasalǵan tizbekter alǵashqy qatar toqylýǵa tıis bar buıymnyń bastapqy negizi bolyp sanalady. İlmektiń ushyna bir shalý jasaıdy da jipti ilmekke orap, alǵashqy shalýdyń ortasyna ótkizip alady. Osylaısha qaıtalana beredi.
İlmekpen toqýda negizgi elementteri – bos shalý, biriktirý baǵanshasy, shalmasyz baǵansha, shalmaly baǵansha, eki shalmaly baǵansha, úsh shalmaly baǵansha, tórt shalmaly baǵansha, pıko, jarty baǵansha jáne t.b.
İlmek bizben toqý keń tarap, toqý arqyly jasalǵan buıymdar joǵary baǵalanatyndyqtan ár túrli basylym betterinde sheberler óziniń ónerin kórsetý úshin ilmek bizben toqýdyń shartty belgilerin oılap taýyp, sol arqyly halyqqa belgili bir buıymdy toqý ádisin kórsetedi.
Shebermen kezdesý suhbaty
Qorytyndy
Halyqtyń dástúrli óneri sol halyqtyń ǵasyrlar boıy bastan keshken ómir saltynyń, tanym túsiniginiń jarqyn aıǵaǵy.
Memleketimiz mekteptiń aldyna jańa bir mindet qoıyp otyr – ómirge qadam basqan jastar jańa zaman talabyna saı, óz taǵdyryn ózi sheshýge qabiletti, naryqtyq jaǵdaıda aldyndaǵy maqsatyn anyqtaı alatyn ekonomıkalyq bilim alýy tıis.
Ýaqyt ozǵan saıyn qoǵam damýy jedeldeı túsetini aıqyn. Qazir elimiz órleý ústinde. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń elimizdiń básekege qabiletti elý eldiń qataryna qosylý baǵdarlamasy eń basty basymdyq. Qaı qoǵamda bolmasyn búginimiz ben keshegimizdi qasterleý ómirdegi tirshiliktiń, qoǵamnyń paryzy. Al qoǵamnyń damytýshysy – adam.
Búgingi bolashaq urpaq erteńgi qoǵamnyń ıesi, sol qoǵamnyń ıeleri halqymyzdyń turmys qajettiliginen týyndaǵan ulttyq óner muralaryn saqtap, suryptap, qazirgi ýaqytta sándi etip, ulttyq mádenıetimizdi qoldanbaly sándik qolónermen órkendetý. Táýelsiz memleketimizde erteńgi urpaqtyń rýhanı baılyǵy men mádenıetine, sanaly ulttyq oılaý qabileti men bilimine, iskerligi men kásibı sheberligine baılanysty fabrıkalar shyǵaratyn buıymdarǵa qaraǵanda halyq sheberleri jasaǵan buıymdar joǵary baǵalanýda. Qazirgi kezde jańa ómir óziniń jańa talaptaryn qoıyp otyr. Onyń mindeti ónerdiń burynǵy kelbetin búgingi kúnge tabıǵı etip jańartý.
Búginimiz ben keleshegimizdi nárli qaınaryna aınaldyrý árqaısymyzdyń boryshymyz.
You Might Also Like
