InfoHub Logo

Qazaq halqy erteden óziniń tili men dástúrin qalyptastyrǵan túrkitektes halyq. Til ereksheligi men sóz maǵynasy jaǵynan qazaq tiliniń ataýlary men sóıleý máneri turǵysynan álemdegi eń baı tildiń biri.

Osy baı tildiń bir ereksheligi, týystyq ataýlardyń túri. Qazaqy ataýlardyń máni bolmaq. Týyp óskennen qartaıyp áli ketkenshe ýaqyttaǵy ataýlardy aıtar bolsaq.

Bala – balıǵat jasyna jetpegen perzent.

Ul – kámiletke tolmaǵan er bala.

Qyz – kámiletke jetpegen áıel bala.

Áke – perzentti bolǵan er adam.

Úlken áke – ákeniń aǵasy bolyp tabylady.

Kishi áke – ákeniń inisi.

Ana – sábı súıgen áıel zaty. (sheshe)

Úlken sheshe – úlken ákeniń áıeli.

Ógeı sheshe – týǵan anasy qaıtys bolǵan jaǵdaıda, ajyrasý kezinde, ákesimen qaıta jańadan otaý qurǵan áıel.

Ógeı áke – ákesi qaıtys bolyp nemese ajyrasyp ketken soń, sheshesi tıgen er adam.

Ata – ákesiniń ákesi.

Áje – ákesiniń sheshesi.

Naǵashy ata – shesheniń ákesi. (ata)

Naǵashy áje – sheshesiniń sheshesi. (apa)

Kindik sheshe – týǵan kezde kindigin kesken áıel. Qazaqta kindik shesheniń joly úlken. Balanyń týǵanynan adam bolyp ketkenshe, kindik sheshe jaǵdaıyn qamtamasyz etip otyrǵan.

Kindik áke – perzenttik kindigin kesken er adam.

Aǵa – jasy ózinen úlken er adam.

Ápke – jasy ózinen úlken áıel adam (qyz).

Aǵaıyn-týys – bir rýdyń adamdary.

İni – jasy kishi er adam.

Qaryndas – er adamdardan jasy kishi áıel (qyz).

Sińli – jasy áıel adamdardan kishi qyz.

Baýyr – birge týǵan týmasy.

Jamaǵaıyn – atalas aǵaıyn jurty.

Jeńge – aǵanyń jubaıy.

Kelin – balasynyń jáne inisiniń jubaıy.

Jıen – uzatylǵan qyzdan týǵan bala.

Jıenshar – jıennen týǵan perzent.

Degenshar – jıenshardan týǵan bala.

Kógenshar – degenshardan týǵan bala.

Jıen ini – uzatylǵan qyzdan týǵan (ápke-qaryndastan) jasy kishi er adam.

Jıen qaryndas – uzatylǵan qyzdan týǵan (ápke-qaryndastan) jasy kishi áıel adam.

Jıen sińli – uzatylǵan qyzdan týǵan (ápke-sińilden) jasy kishi áıel adam.

Jezde – ápkeniń kúıeýi.

Kúıeý – áıel adamnyń nekelesken eri.

Kúıeý bala – uzatylǵan qyzdyń ne qaryndasy, sińilileriniń kúıeýi (eri).

Qaıyn ata – áıeliniń ákesi.

Qaıyn ene – áıel jaqtyń anasy.

Qaıyn aǵa – sol úıdiń (qyz jaqtyń) jasy úlken eri.

Qaıynbıke – áıel jaqtyń ápkesi.

Qalyńdyq – atastyrylyp qoıǵan qyz.

Baldyz – áıeldiń sińilisi. (negizinen alyp qaraǵanda kóp jerlerde baldyz dep er adamǵa da aıtyp jatady)

Baldyz kelin – qaıyn inisiniń áıeli.

Baja – áıeldiń ápkesine ne sińilisine jar bolǵan adam, kúıeý.

Naǵashy aǵa – sheshesiniń aǵa-inileri.

Naǵashy ápke – anasynyń ápke-sińilderi.

Naǵashy ini – sheshe jaqtyń aǵa –inilerinen týǵan jasy kishi er adam.

Naǵashy qaryndas – anasynyń týystarynan týylǵan jasy kishi áıel adam (qyz bala)

Naǵashy sińli – negizinen áıelderge qaratylady. Sheshesiniń aǵa-inilerinen týǵan ózinen jasy kishi áıel adam.

Naǵashy jeńge – naǵashy aǵalarynyń áıeli.

Naǵashy jezde – naǵashy ápkeleriniń kúıeýi

Naǵashy kelin – naǵashy inileriniń áıeli.

Naǵashy kúıeý – naǵashy qaryndasy pen naǵashy sińilleriniń kúıeýi. Bul «naǵashy kelin, naǵashy kúıeý» degen jalpy turmysta qoldanysta joq. Tek túbin qoparyp zerdelep, kim eken dep kelgen kezde týyndaıtyn derek.

Bóle – týysqan, aǵaıyn adamdardyń arasynda qyzdarynan týǵan bala.

Qaryn bóle – bir týǵan ápkeli–sińilderdiń balasy.

Bóle aǵa – er bólelilerdiń jasy úlkeni.

Bóle qaryndas – áıel bólelilerdiń jasy kishisi (qyz bala).

Abysyn – qaıyn aǵanyń áıeli.

Ajyn – qaıyn ininiń jary.

Tórkin – turmysqa shyqqan qyzdardyń áke-sheshesi men onyń týyp ósken ortasy.

Bel bala – áke-sheshesiniń ózinen týǵan tól perzenti (alǵashqy dúnıege kelgen sábı).

Nemere – ulynan týǵan náreste (ekinshi dúnıe esigin ashqan bala).

Shóbere – nemereden týǵan bala (úshinshi urpaq).

Shópshek – shóbereden týǵan bala (tórtinshi urpaq).

Nemene – shópshekten týǵan bala (besinshi urpaq).

Týajat – nemeneden týan bala (altynshy urpaq).

Júrejat – týajattan týǵan bala (jetinshi urpaq).

Jegjat – júrejattan týǵan bala (segizinshi urpaq).

---