InfoHub Logo

Bulbuldyń eki qatyny bolypty. Úlken báıbishesi —  Qarakempir. Qarakempirden bes bala. Ekinshi qatyny — Qubakempir. Qubakempirden bes bala, úlkeni — Kúshik, Aldıar, Shanshar, Úsen Qudaıberli, ekeýiniń balalary kúndes bolypty. Qarakempirdiń balalary marqa týyp, Qubakempirdiń balalaryna kún kórsetpepti. Sonda Qarakempir báıbishe balalaryn shaqyryp alyp:

— Senderden bir tilek suraıyn, beresińder me? — depti.

Sonda balalary:

— Ne suraısyz? — depti.

— Suraıtynym sol — myna Qubakempirdiń balalaryna tımeńder, — depti. Sonda balalary:

— Onyń nesi bar?

— Qubakempirdiń balalary senderden násipti bolady, ári qasıetti bolady.

«Toqaldan týǵan balany qasıetti bolady» dep aıtty dep, onan saıyn ura beredi. Sonda bir kúni óz balalaryn jınap alyp:

— Senderden endi bir tilek suraıyn beresińder me?».

Balalary:

— Sońda ne suraısyń, — depti.

— Osy Qubakempirdiń balasynyń ishinde Shansharyna tımeńder!

— Onyń nesi bar?

Sonda Qarakempir báıbisheniń aıtqany:

— Basqasynan kóri óziniń násibi aǵyp tur, basyńda baǵy janyp tur, ǵadelettiń beınesin úsh júzdiń balasy tanyp tur. «Abyz» degen ataǵy óz boıyna qonyp tur, — dedi. Sonda «toqaldan týǵan Shanshardy bizden artyq bolady dep» aıttyń dep, onan saıyn ura beredi. Sonan keıin Shanshardy ońasha shyǵaryp alyp uratyn bolypty. Sonan keıin Qarakempir báıbishe kúıeýi Bulbulǵa kelipti:

— Menen týǵan balalardy qarańyz, bularyń ne istep júr!

Sonda Qarakempir báıbishe Qubakempirdiń balalaryna kún kórsetpeıdi.

— Osynyń ishindegi bir Shansharyn surap ala almadym. Shanshardyń túbinde Abyz ataǵyn alatynyn ózińiz de bilersiz. Sonda kúıeýi:

Bulbuldyń aıtqany:

— Men qarǵasam, ol shirkinniń tuqymy quryp keter, atqan oq qaıtyp kelmeı qoıar. Ózińnen týǵan ulǵa óziń de bararsyń. Men ulyqsat bereıin. Sonda Qarakempir báıbishe uldaryn jınap alyp:

— Qoldaryńdy kótershi, — depti. Sonda uldary úles alatyndaı qoldaryn kóteripti. Sonda Qarakempir báıbishe:

— Senderdiń tuqymyń qurymasyn, tuqymyń Shanshardyń jamaýyńda ketsin! — depti. Osy Shanshar úsh qatyn alypty. Birinshi áıeli — Qyzdambıke, ekinshi áıeli — Aıbıke, úshinshi áıeli — Nurbıke.

Birinshi Qyzdambıkeden — Alysaı, ekinshi Aıbıkeden tórt ul týǵan: Keldibek, Tynybek, Jánibek, Esirkep týypty. Úshinshi Nurbıkeden: Tóleý, Bertis, Nurlybek týypty. Osynyń ishindegi Aıbıke báıbisheniń tórt begi bolyp atanǵan eń úlken Keldibegi otyz jasqa kelgenshe qatyn alyp,
bala súımepti. Basqalary qatyn alyp, bala súıip, bet-betimen aýyl bolyp ketipti. Keldibektiń bul ýaqytqa sheıin áıel almaý sebebi — úshinshi atasy bolypty degen kisi Keldibektiń túsine aıan beripti. Sonda bylaı depti: «Sen qatyn almaısyń, eshbir áıelge kózińdi salmaısyń. Alatyn áıeliń mynadaı bolady: uzyn boıly sary qyz, oń jaq aıaǵynyń azyraq aqsaǵy bolady. Oń jaq betiniń qulaǵynyń túbinde tanadaı meńi bolady, eki emshektiń arasynda alaqandaı qaly bolady. «Á» dep kózińe túskende samaldan jel soqqandaı kóziń men kóńiliń úıirile túsedi. Osy kezdeskenshe shahýatyńdy eshqaıda shanyshpaısyń!» Sonymen Keldibek bir talaı júrip qalady.

Bir kúni qazaqtyń kóshpeli zamanyńda Shanshardyń kóshi kele jatsa, bir shaǵyn kósh kelip, kóshke qosylyp, aralasyp ketipti. Sol kezde Keldibek kóshtiń aldyna shyǵyp, aldyn basqaryp, kóshtiń artyna qaraı serpilip kele jatsa, bir shaǵyn kósh jeti-segiz túıesi bar, sol túıeniń janyńda bir qyz kele jatyr. Ushyp bara jatyp sol qyzǵa kózi túsip, kózi úıirilgendeı bolady. Qyz da buǵan qarap, kóz tastap, tesireıip qaraı qalady. Qarsy kele jatqan, tilge kele almaı, sóılesýge syltaý taba almaı, ótip ketipti. Ketip bara jatyp artyna qarasa, qyz da qarap bara jatyr eken. Bylaı shyǵyp oıyna tústi. Kóshtiń sońyna barmaı, oıǵa tústi. Qyzdy qaıta kórýge, tilge qaıta kelýge, kósh kelip bir ózennen ótýge kezdesti. Sol kezde sol qyzdyń túıesi oralyp, júgi aýdy, qyz attan qarǵyp túsip, túıeniń júgin basyp túzetip, atyna qaıta baryp edi. Baqylap turǵan Keldibek qyzdyń silteı basqan aıaǵyna kózi tústi. Kósh jónele bergende, janasyp kelip qyzǵa amandyqqa keldi:

— Bul kósh kimdiki, sizder kim bolasyzdar?

Bul:

— Kishi júzdiń eli bolamyz.

— Qaıdan kóship kelesizder, qaıda barasyzdar?

Qyz aıtty:

— Biz «Abyz» degen kisiniń aýylyn izdep kelemiz. Sonda Keldibek:

— Bul jaqta «Abyz» degen kisi bar ma? Abyz degen kisi joq qoı.

Qyz aıtty:

— «Abyz» degen at ardaqtap qoıǵan aty bolýy kerek. Shyn atyn men ataı almaı kele jatyrmyn. Aýyl basshylary bilý kerek.

Sol bes-alty aýyz sózdiń ishinde kózin aıyrmaı beınesi ne qarap, betińdegi tanadaı meńge kózi tústi. «Taǵy da bir belgi si tabyldy» degendeı, kóńili júıtkip, qýana tústi. Qyzdyń da qas-qabaǵy jabysa túsip, jaýap bergendeı boldy. Kósh sol ózennen uzamaı kelip, jaǵalaı qona qaldy. Qyzdyń aýyly uzamaı qatarlasyp qona qaldy. Keldibektiń baǵanaǵy qyzynyń sózi esinen ketpeı, qalǵan belgisin izdemek boldy. Soǵan syltaý izdep bir qoıdy ákep soıdyryp etin pisirtip, bir qyz, bir kelinshekti shaqyrtyp alyp, sol aýylǵa erýlik berip jibermek boldy. Qyzǵa mynadaı tapsyrma berdi:

— Osy aýyldyń uzyn boıly sary qyzy bar, oń jaq aıaǵynyń aqsaǵy bar. Oń jaq qulaǵynyń aldynda tanadaı meńi bar. Kórnekti belgisi — sol. Qyzdyń sen qoınyna jat, eki emshektiń arasynda nendeı belgi bar eken, — dep qyzǵa qatty tapsyrma berdi. Sonymen keshke jaqyn qyz ben kelinshek erýlik alyp jetip bardy. Sonymenen sol kúni sol aýylǵa qonyp, qyz bala sol qyzdyń qoınyna jatty. Qyz balanyń eki kózi tósinde bolyp, jas balanyń alaqanyndaı qaldy baıqady. Erteńinde qyz ben kelinshek tazadan eki kóılek kıip úıge qaıtty. Barǵan qyzdy ońasha shyǵaryp alyp suraı bastady. Keldibekke qyz eki emshegińniń arasynda jas balanyń alaqanyndaı qaly bar ekenin aıtty. Sonda Keldibek kóńili júıtkip, birtalaı ómir qyraǵyn ótkizip alǵan Keldibek qansha shydamdy bolsa da, asyǵys túrde ákesine kisi salypty. Atam Bulbuldyń túsimde aıtqan arnaýly belgileri tabyldy. Osy kórshiles kelgen orta júzdiń aýylynda bir qyz aınymaı usap boldy. Al endi soǵan sóılesýge bolady. Sodan Shanshar Abyz qonaqqa shaqyryp, erýligin bere bastady. Jón surap, jumystaryn bile bastaıdy. Sonda kelgen aýyldyń sózderi:

— Biz Kishi júzdiń elimiz, óz elimizden ǵadeletsizdik, zorlyq-zombylyq kórgen soń, «Shanshar Abyz» degen kisi bar dep, baýyrynda qonys bar dep, qaı jaǵynan soqsa da kómegi bar dep, oral taýdyń aımaǵyndaı kólemi bar dep izdep, birjolata kóship keldik. Bizdi izdeıtin elimiz joq, mal jaıatyn jerimiz joq, — dedi.

Shanshar aıtqan:

— Er týǵan jigittiń óz kásibi ózime, maldyń óz násibi ózimen, «Elden el ketse — jut» degen. «Elge el qosylsa — qut» degen, darıany eshkim jalap aram qylmaıdy, Táńir jaqqan shyraǵyńdy eshkim úrlep óshirmeıdi. Bul aıtqan sózderiń durys, qarsy otyryp qabyl aldyq. Tóskeıde mal qosylǵan, tósekte basymyz qosylsa qaıtedi, — dedi. Sonda qyz ákesi Súleımenniń bergen jaýaby:

— Atyńyz ben aýlyńyzdy izdep keldik, tóreligin óziń aıta ber, aýyrmaıtyn jerden kese ber, óziń unatyp sheshe ber, — dedi. Sonymen, sol qyzdy alyp beripti, Qyzdyń aty Toqmeıil eken. Keldibek alyp bolyp, jaıǵasqan soń qyzǵa:

— Seniń atyńdy «Toqmeıil» dep qalaı qoıǵan?»

Sonda qyz aıtypty:

— Soǵymdy soıyp jatqanda týyppyn. Sol kúni qorada erte qashqan on eki qoı týyp, egiz bolypty. Sonda sheshemiz aıtypty: «Soǵym soıyp jatqan toqshylyqta týdy, on eki qoı egiz boldy, ınshalla, bunyń arty segiz bolar, — dep, Toqmeıil qoıypty. Sonda qyz turyp:

— Sizdiń atyńyzdy Keldibek dep qalaı qoıǵan?

— O jaq, bu jaqtan kelgender bolsa, kelimsekterdi ala beresińder dep Keldibek qoıǵan.

Súıtip biraz ázildesken osy Toqmeıil degen anadan alty ul týypty, muny halyq «Aqsaqtyń altaýy» deıdi eken. Qazybek týǵanda anasy aıtypty:

— Osy shirkin násipti bolady, bilem, — dep. Eki emshegi súıretpedeı úlken eken, sharýashylyqty istegende, emshekti ıyǵynan asyryp tastaıdy eken. Bala art jaǵynan emip, ózi aldyńǵy jaǵynan jumys istep otyrady eken.

Qazybekti aldyna alyp qushqańda, sheshesi bylaı deıdi eken:

— Aınalyp, tolǵap ósirsem,
Aq sútimdi berip keshirsem,
Adaldan bolar násibiń,
Tilińnen bolar kásibiń,
Áldı, áldı-aı, —

deıdi eken. Ekinshi uly Sádimbek týǵanda, aıtypty: «Osy shirkin yzaqor bolar, bir emshegimdi emip otyryp, kóńiline bir nárse unamasa, ekinshi emshegimdi tyrnap tastaıdy», — dep. Osy aıtqany aınymaı kelip, keıinde Qýandyq, Qarakesek bolyp Nuranyń ózenine talasypty. Sonda Qýandyq edi Nuraǵa «jolatpaıym» dep qarakesekti laqtyrǵan. Ombydan jandaral kelipti. Sonda daý «beıitine bar» dep daýǵa súıep, sol beıitti jandaral kelip kórmek bolady.

Sonda Sadybektiń bir aýyly sol beıittiń basynda qonyp otyr eken. Sol aýyl sol beıitti buzyp, kirpishin bir saıǵa tasyp tastap, ornyn tegistep, qoı túnetip jiberipti. Sondyqtan Nuranyń sýyna ortaq qylyp, ózendi bólek qylyp, jandaral qaıtyp ketipti. Keıingide urpaqtaryn «mola buzǵan Sadybek» dep kúlkige aınaldyrdy. El adamdary: «Anasynyń aıtqany aınymaı keldi» dep júredi.

Úshinshi balasy Asan týǵanda: «Osy shirkin dańǵoı bolady. Olaı-bulaı júgirip otqa da túsedi, sýǵa da túsedi» depti. Asan degen el boldy. Bir kúni túste qymyz iship otyrǵanda Tatyraý jerden bir quıyn kelipti. Sonda «qymyz iship, qyzyp otyrǵan jigitteri Asan aýylynyń attan salyp jaý qaptap ketti» dep jabyla shaýyp, qyrylyp qala jazdapty. Keıinde munyń urpaqtaryn el «quıynǵa shapqan Asan» dep, «Anasynyń aıtqany aınymaı keldi» dep kúlkige aınaldyryp júredi.

Tórtinshi balasy — Balapan. «Osy shirkin sheshen bolady» deıdi eken. Jylaǵanda tandaıynan mór kórinedi eken. Sheshendikpen on segiz jasta bı bolypty. Munyń da anasynyń aıtqany kelipti.

Besinshi balasy — Úsen. «Osy shirkin kerbez bolar» depti. Qolyna kúıe juqsa, qolyn shoshaıtyp denesine jýytpaı keshke sheıin jylaıdy. Munyń keıingi urpaqtary kirpigine kir jýytpaıtyn shytyraıǵan sánqoı boldy. Buǵan da anasynyń aıtqanyndaı keldi desedi.

Altynshy balasy — Bódene. Buǵan qoıǵan syny: «Osy shirkin batyr bolar, bilem» deıdi. Emshegimdi sorǵanda súıek-súıegimdi solqyldatady, qolbaý shydamaı, bir jastan asqan soń óńirdiń jún terisinen istegen keýdeshesin bulqynyp jylaǵanda sozyp-sozyp tastaıdy», — depti. Keıinde Qajybek jan shaq keltirmeıtin batyr bolypty. Tarlyqta qalǵandaı talaı erlik istepti.

---