Qazirgi bilim berý salasyndaǵy zamanaýı baǵyttar
Qazirgi bilim berý salasyndaǵy zamanaýı baǵyttar jáne oqýshynyń beıindik qabiletin dıagnostıkalaýdaǵy psıhologıalyq qyzmettiń róli.
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynda «Bilim berýdiń maqsaty - jyldam ózgerip otyratyn dúnıe jaǵdaılarynda alǵan tereń bilimniń, kásibı daǵdylarynyń negizinde erkin baǵdarlaı bilýge, ózin - ózi iske asyrýǵa, ózin - ózi damytýǵa jáne óz betinshe durys, adamgershilik turǵysynan jaýapty sheshimder qabyldaýǵa qabiletti jeke tulǵany qalyptastyrý» delingen. Joǵaryda atalǵan qaǵıdalardy ustana otyryp Qazaqstanda ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtardy, tarıhı tájirıbelerdi, san ǵasyrlyq mádenı ulttyq dástúrlerdi eskere otyryp, qazirgi bilim mazmunyn jańǵyrtýda, jańa talaptar qoıa otyryp ulttyq rýhta bolashaq urpaqqa beıindik oqytý men tárbıe berý, ári ony psıhologıalyq turǵydan aldyn - ala anyqtaý qajet dep sanaımyn.
Qazaqstan ǵasyrlar toǵysynda táýelsiz elge aınalyp, saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq júıesi álemdik órkenıet úlgisinde qaıta qurylýy – bilim berý uıymdarynda beıindik oqytýdy uıymdastyrý men oqýshylardyń beıimdik qabiletin anyqtaýdaǵy psıhologıalyq qurý kókeıkesti másele bolyp otyr. Elbasymyz aldyǵa mindet etip qoıǵandaı ózindik ómir órnegin jasaı alatyn, ózindik damý arnasyn belgilep, ómirdiń qıyr kókjıegine batyl qadam basatyn búgingi básekeniń qatal zańyna ıkemdi urpaqtyń tuǵyry mektepten bastalady. Onyń alǵy sharty oqýshy boıynda ómirlik beıimdilikterdi qalyptastyrýmen oryndalady. Búgingi tańdaǵy áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵdaılardyń kúrdelenýi, aqparattar aǵymynyń qarqyndanýy, básekelestiktiń artýy sıaqty jaǵdaıattar bilim berý uıymdarynyń túlekterine eleýli joǵary talaptardy júkteıdi. Bul jaǵdaıda jalpy bilim berý maqsaty kóp mindetti quzyrlarmen, shyǵarmashylyq is - áreket tájirıbesimen qarýlanǵan, búgingi ózgermeli jaǵdaılarda baǵdarlana alýǵa daıyn adamdy damytý bolyp tabylady. Beıindik oqytý - oqýshylardyń ózderiniń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryna, qabilettiligine, oqýdaǵy jetken jetistikterine jáne kásibı nıetterine baılanysty olardyń oqytý baǵdaryn erkinshe tańdap alýǵa negizdelgen. Ol oqýshylardyń belgili bir tobyna qatysty daralyq turǵydan qaraýdy júzege asyrýǵa baǵyttalǵan. Ár toptaǵy oqytý úrdisi túrlishe júredi: bilim mazmunymen erekshelenedi, oǵan qandaı da bir oqytý ádisteriniń, túrleriniń jáne formalarynyń basymdyq róli, oqýshylar men muǵalimniń ózara qarym - qatynas stıli ózgeredi.
Beıindik oqytý - bilim berý prosesiniń qurylymy, mazmuny jáne uıymdastyrylýyna ózgerister engizý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy, beıimi men qabiletterin tolyq esepke alýǵa, oqýshylarǵa olardyń kásiptik suranystary men bilim alýdy odan ári jalǵastyrý múmkindikterine sáıkes oqytýǵa jaǵdaı jasaýǵa múmkindik beretin oqytýdy saralaý men daralaý quraly bolyp tabylady. Oqýshylar eseıgen saıyn olardyń múddesi men kásibı nıeti sáıkes kele bastaıdy. Belgili bir pánge qyzyǵý men qabilettilik kórsetken oqýshy ózine mamandyqty nyq tańdaı alady jáne tájirıbe kórsetkendeı, qandaıda bir pánge qyzyǵý tanytpaǵan oqýshylar kásipti tańdap alýǵa qınalyp, ony jıi ózgertedi. Psıhologıalyq jáne pedagogıkalyq zertteýler 13 - 14 jasqa deıin kásibı nıet pen pánge degen qyzyǵý arasyndaǵy eshqandaı baılanys baıqalmaıtyndyǵyn, al 14 jastan bastap beıimdik tańdaý naqty oqý pánine degen qyzyǵýymen aıqyn baılanysa bastaıtyndyǵyn kórsetedi. Bul baılanys tikeleı jáne naqty (mysaly, fızıkany zerdeleýge qyzyǵatyn oqýshy fızık bolǵysy keledi) nemese jalpy sıpaty (oqýshy tehnıka salasynda qyzmet istegisi keledi) bolýy múmkin. Beıindik synyptarǵa arnalǵan oqý baǵdarlamalaryn túzý jáne oqýlyqtardy ázirleý kezinde meńgeriletin bilim men biliktilikterdiń oqýshylardyń psıhıkalyq damýymen baılanysta ekenin túsinýdiń máni úlken. Osy sebepti de mektepte psıhologıalyq qyzmetti qurý óte tıimdi bolyp tabylady, óıtkeni beıindik oqytý barysynda tómendegideı máseleler qamtylyp, oqytý men tárbıeniń sapasyn arttyrýǵa óz úlesin qosary anyq, olar:
1. Jastyq deńgeıge sáıkes oqýshylardyń tulǵalyq, ıntellektýaldyq damýyna yqpal etý, olardyń ózindik damýy men anyqtalý qabilettiligi qalyptastyrylady.
2. Oqýshylardyń kásibı beıimdilikteri anyqtalyp, onyń jan - jaqty damýyna jaǵdaı jasalady.
3. Mektepte áleýmettik – psıhologıalyq jaǵdaıdyń jaqsarýyna jaǵdaı týǵyzýǵa áser etedi.
4. Oqýshylarynyń tulǵalyq, ıntellektýaldyq múmkinshiligine sáıkes bilim baǵdarlamalaryn meńgerýde psıhologıalyq turǵydan qamtamasyz etý qarastyrylady.
5. Áleýmettik jaǵdaıdyń damýyna psıhologıalyq taldaý jasaý, ári keleli máseleniń týyndaýynyń aldyn - alý, sheshimin tabýda quraldar men jabdyqtar paıdalanady.
6. Oqýshylarynyń tulǵalyq damýynyń aýytqýyn anyqtaý, profılaktıkalyq jumystar júrgizý.
7. Psıhologo - pedagogıkalyq sabaqtastyqtyń sharttaryn qarastyrý, ári oqýshynyń jan - jaqty damýyna jaǵdaı týdyrady.
8. Oqý - tárbıe prosesinde muǵalimderdi, oqýshylardy, ata - analardy psıhologıalyq ǵylymı - ádistemelik is - áreketpen qamtamasyz etedi.
9. Tanym belsendiligi men deńgeıleri jetkiliksiz oqýshylarmen qosymsha korreksıalyq jumystar júrgiziledi. j. t. s. s.
Beıindik baǵytta oqytylatyn mekteptegi psıhologıalyq qyzmettiń maqsaty bolyp:
1. Tutas pedagogıkalyq prosesti psıhologıalyq turǵydan qamtamasyz etý;
2. Mekteptegi oqýshylardyń jeke – bastyq, psıhologıalyq, áleýmettik damýyna jaǵdaı jasaýyn negizdeý;
3. Oqýshylardyń tanym belsendilikteri men psıhologıalyq prosesteriniń damý dınamıkasynyń ósýine jaǵdaı jasaýǵa yqpal etý;
4. Oqýshylardyń beıindik erekshelikterin anyqtaý men onyń damýyna jaǵdaı jasaý bolyp tabylady. Beıindik oqytý barysyndaǵy psıhologıalyq qyzmettiń is - áreketiniń negizgi baǵyttary:
▪ Psıhodıagnostıka – tulǵa týraly jan - jaqty psıhologıalyq aqparat jınaý.
▪ Psıhoprofılaktıka – dezadaptasıa, belgili bir jaǵdaıǵa beıimdelmeýdiń aldyn - alý nemese jaǵymdy psıhologıalyq jaǵdaıdy jasaý, balanyń psıhologıalyq jumysbastylyq deńgeıin tómendetý jáne aldyn - alý jumystaryn júzege asyrý.
▪ Psıhokorreksıa – balanyń psıhıkasyna maqsatty túrde áser etý, onyń negizgi deńgeıge, ári jastyq ereksheligine sáıkes teńestirýshilik jumystardy júzege asrý.
▪ Psıhologıalyq keńester - ustazdarǵa, ata - analarǵa, oqýshylarǵa qajetti psıhologıalyq aqparat bere otyryp, ómirinde kezdesetin qıynshylyqtardy, ótpeli kezeńderdi (jastyq daǵdarysty) jeńýge, ári sapaly nátıjege jetýine yqpal etý.
▪ Psıhoterapıa – tulǵany sapaly turǵyǵa ózgerýine baılanysty máselelerdi júzege asyrýǵa baǵyttalady. (Tek adamnyń psıhıkalyq aýytqýshylyǵy bolmaǵan jaǵdaıda).
Beıindik qabiletti damytý men shyńdaý barysynda psıhologıalyq qyzmettiń jumys baǵyttarynyń júzege asýyna qatysýshylar: barlyq synyp oqýshylary, mekteptegi muǵalimder ujymy men ákimshilik, oqýshylardyń ata - analary. Oqýshynyń beıindik qabiletin anyqtaýda qoldanylatyn psıhodıagnostıkalyq ádis - tásilder qataryna: suraqnama, saýalnama, test, is - áreket nátıjesine taldaý, suhbat, baıqaý jáne taǵy basqa da zertteý ádisterin jatqyzýǵa bolady. Psıhologıalyq turǵydan alǵanda 12 jyldyq mektepke ótý barysynda bilim berý uıymdarynda oqýshylardy beıindik synyptarda oqytý kelesideı kórsetkishterge qol jetkizýde múmkindik beredi: birinshiden, synyptaǵy oqýshynyń barlyǵy birdeı tereńdetilgen pándi oqýǵa buryn mindetti bolsa, endi belgili bloktyq júıeniń birin tańdap, bala qalaýymen oqýǵa múmkindik alady. Ekinshiden, beıindik pánderdi tańdaý boıynsha qabileti esepke alyna oqytylǵandyqtan, mundaǵy oqytý úrdisi de tıimdi, úılesimdi, sapaly bolyp shyǵady. Úshinshiden, tek jaqsy oqıtyn oqýshylar ǵana emes oqý qabileti orta oqýshylar da óz múmkindigine qaraı belgili bir mamandyqtyń birine beıimdele oqytylady. Tórtinshiden, mundaı qalaýymen birikken topty oqytý muǵalim eńbegine jeńildik beredi, ári oqýshynyń qyzyǵýshylyǵy eskerilip, onyń beıimdiligi arta túsedi. Sóıtip bolashaqta joǵary oqý ornynda oqýǵa múmkindigi bola bermeıtin shákirtterge suranysqa ıe alǵashqy kásiptik bilim berý qolǵa alynady.
Qoryta kelgende 12 jyldyq mektepke ótý barysynda oqýshynyń oqýdaǵy, shyǵarmashylyq, áleýmettik, kommýnıkatıvtik qyzmet salasyndaǵy quzirettiligin aıqyndaı otyryp, jeke jetistikteriniń negizinde óz beıinin aıqyndaý men shyńdaı túsýde oqytýdyń jańa formalary men psıhologıalyq qyzmetti qurý, ári onyń jan - jaqty jumys jasaýy kóptegen tıimdilikterdi beredi degen senimdemiz.
Aqtóbe oblysy,
Aqtóbe qalasy,№53 orta mektep pedagog - psıholog
Aınagýl Sadykova
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynda «Bilim berýdiń maqsaty - jyldam ózgerip otyratyn dúnıe jaǵdaılarynda alǵan tereń bilimniń, kásibı daǵdylarynyń negizinde erkin baǵdarlaı bilýge, ózin - ózi iske asyrýǵa, ózin - ózi damytýǵa jáne óz betinshe durys, adamgershilik turǵysynan jaýapty sheshimder qabyldaýǵa qabiletti jeke tulǵany qalyptastyrý» delingen. Joǵaryda atalǵan qaǵıdalardy ustana otyryp Qazaqstanda ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtardy, tarıhı tájirıbelerdi, san ǵasyrlyq mádenı ulttyq dástúrlerdi eskere otyryp, qazirgi bilim mazmunyn jańǵyrtýda, jańa talaptar qoıa otyryp ulttyq rýhta bolashaq urpaqqa beıindik oqytý men tárbıe berý, ári ony psıhologıalyq turǵydan aldyn - ala anyqtaý qajet dep sanaımyn.
Qazaqstan ǵasyrlar toǵysynda táýelsiz elge aınalyp, saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq júıesi álemdik órkenıet úlgisinde qaıta qurylýy – bilim berý uıymdarynda beıindik oqytýdy uıymdastyrý men oqýshylardyń beıimdik qabiletin anyqtaýdaǵy psıhologıalyq qurý kókeıkesti másele bolyp otyr. Elbasymyz aldyǵa mindet etip qoıǵandaı ózindik ómir órnegin jasaı alatyn, ózindik damý arnasyn belgilep, ómirdiń qıyr kókjıegine batyl qadam basatyn búgingi básekeniń qatal zańyna ıkemdi urpaqtyń tuǵyry mektepten bastalady. Onyń alǵy sharty oqýshy boıynda ómirlik beıimdilikterdi qalyptastyrýmen oryndalady. Búgingi tańdaǵy áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵdaılardyń kúrdelenýi, aqparattar aǵymynyń qarqyndanýy, básekelestiktiń artýy sıaqty jaǵdaıattar bilim berý uıymdarynyń túlekterine eleýli joǵary talaptardy júkteıdi. Bul jaǵdaıda jalpy bilim berý maqsaty kóp mindetti quzyrlarmen, shyǵarmashylyq is - áreket tájirıbesimen qarýlanǵan, búgingi ózgermeli jaǵdaılarda baǵdarlana alýǵa daıyn adamdy damytý bolyp tabylady. Beıindik oqytý - oqýshylardyń ózderiniń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryna, qabilettiligine, oqýdaǵy jetken jetistikterine jáne kásibı nıetterine baılanysty olardyń oqytý baǵdaryn erkinshe tańdap alýǵa negizdelgen. Ol oqýshylardyń belgili bir tobyna qatysty daralyq turǵydan qaraýdy júzege asyrýǵa baǵyttalǵan. Ár toptaǵy oqytý úrdisi túrlishe júredi: bilim mazmunymen erekshelenedi, oǵan qandaı da bir oqytý ádisteriniń, túrleriniń jáne formalarynyń basymdyq róli, oqýshylar men muǵalimniń ózara qarym - qatynas stıli ózgeredi.
Beıindik oqytý - bilim berý prosesiniń qurylymy, mazmuny jáne uıymdastyrylýyna ózgerister engizý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy, beıimi men qabiletterin tolyq esepke alýǵa, oqýshylarǵa olardyń kásiptik suranystary men bilim alýdy odan ári jalǵastyrý múmkindikterine sáıkes oqytýǵa jaǵdaı jasaýǵa múmkindik beretin oqytýdy saralaý men daralaý quraly bolyp tabylady. Oqýshylar eseıgen saıyn olardyń múddesi men kásibı nıeti sáıkes kele bastaıdy. Belgili bir pánge qyzyǵý men qabilettilik kórsetken oqýshy ózine mamandyqty nyq tańdaı alady jáne tájirıbe kórsetkendeı, qandaıda bir pánge qyzyǵý tanytpaǵan oqýshylar kásipti tańdap alýǵa qınalyp, ony jıi ózgertedi. Psıhologıalyq jáne pedagogıkalyq zertteýler 13 - 14 jasqa deıin kásibı nıet pen pánge degen qyzyǵý arasyndaǵy eshqandaı baılanys baıqalmaıtyndyǵyn, al 14 jastan bastap beıimdik tańdaý naqty oqý pánine degen qyzyǵýymen aıqyn baılanysa bastaıtyndyǵyn kórsetedi. Bul baılanys tikeleı jáne naqty (mysaly, fızıkany zerdeleýge qyzyǵatyn oqýshy fızık bolǵysy keledi) nemese jalpy sıpaty (oqýshy tehnıka salasynda qyzmet istegisi keledi) bolýy múmkin. Beıindik synyptarǵa arnalǵan oqý baǵdarlamalaryn túzý jáne oqýlyqtardy ázirleý kezinde meńgeriletin bilim men biliktilikterdiń oqýshylardyń psıhıkalyq damýymen baılanysta ekenin túsinýdiń máni úlken. Osy sebepti de mektepte psıhologıalyq qyzmetti qurý óte tıimdi bolyp tabylady, óıtkeni beıindik oqytý barysynda tómendegideı máseleler qamtylyp, oqytý men tárbıeniń sapasyn arttyrýǵa óz úlesin qosary anyq, olar:
1. Jastyq deńgeıge sáıkes oqýshylardyń tulǵalyq, ıntellektýaldyq damýyna yqpal etý, olardyń ózindik damýy men anyqtalý qabilettiligi qalyptastyrylady.
2. Oqýshylardyń kásibı beıimdilikteri anyqtalyp, onyń jan - jaqty damýyna jaǵdaı jasalady.
3. Mektepte áleýmettik – psıhologıalyq jaǵdaıdyń jaqsarýyna jaǵdaı týǵyzýǵa áser etedi.
4. Oqýshylarynyń tulǵalyq, ıntellektýaldyq múmkinshiligine sáıkes bilim baǵdarlamalaryn meńgerýde psıhologıalyq turǵydan qamtamasyz etý qarastyrylady.
5. Áleýmettik jaǵdaıdyń damýyna psıhologıalyq taldaý jasaý, ári keleli máseleniń týyndaýynyń aldyn - alý, sheshimin tabýda quraldar men jabdyqtar paıdalanady.
6. Oqýshylarynyń tulǵalyq damýynyń aýytqýyn anyqtaý, profılaktıkalyq jumystar júrgizý.
7. Psıhologo - pedagogıkalyq sabaqtastyqtyń sharttaryn qarastyrý, ári oqýshynyń jan - jaqty damýyna jaǵdaı týdyrady.
8. Oqý - tárbıe prosesinde muǵalimderdi, oqýshylardy, ata - analardy psıhologıalyq ǵylymı - ádistemelik is - áreketpen qamtamasyz etedi.
9. Tanym belsendiligi men deńgeıleri jetkiliksiz oqýshylarmen qosymsha korreksıalyq jumystar júrgiziledi. j. t. s. s.
Beıindik baǵytta oqytylatyn mekteptegi psıhologıalyq qyzmettiń maqsaty bolyp:
1. Tutas pedagogıkalyq prosesti psıhologıalyq turǵydan qamtamasyz etý;
2. Mekteptegi oqýshylardyń jeke – bastyq, psıhologıalyq, áleýmettik damýyna jaǵdaı jasaýyn negizdeý;
3. Oqýshylardyń tanym belsendilikteri men psıhologıalyq prosesteriniń damý dınamıkasynyń ósýine jaǵdaı jasaýǵa yqpal etý;
4. Oqýshylardyń beıindik erekshelikterin anyqtaý men onyń damýyna jaǵdaı jasaý bolyp tabylady. Beıindik oqytý barysyndaǵy psıhologıalyq qyzmettiń is - áreketiniń negizgi baǵyttary:
▪ Psıhodıagnostıka – tulǵa týraly jan - jaqty psıhologıalyq aqparat jınaý.
▪ Psıhoprofılaktıka – dezadaptasıa, belgili bir jaǵdaıǵa beıimdelmeýdiń aldyn - alý nemese jaǵymdy psıhologıalyq jaǵdaıdy jasaý, balanyń psıhologıalyq jumysbastylyq deńgeıin tómendetý jáne aldyn - alý jumystaryn júzege asyrý.
▪ Psıhokorreksıa – balanyń psıhıkasyna maqsatty túrde áser etý, onyń negizgi deńgeıge, ári jastyq ereksheligine sáıkes teńestirýshilik jumystardy júzege asrý.
▪ Psıhologıalyq keńester - ustazdarǵa, ata - analarǵa, oqýshylarǵa qajetti psıhologıalyq aqparat bere otyryp, ómirinde kezdesetin qıynshylyqtardy, ótpeli kezeńderdi (jastyq daǵdarysty) jeńýge, ári sapaly nátıjege jetýine yqpal etý.
▪ Psıhoterapıa – tulǵany sapaly turǵyǵa ózgerýine baılanysty máselelerdi júzege asyrýǵa baǵyttalady. (Tek adamnyń psıhıkalyq aýytqýshylyǵy bolmaǵan jaǵdaıda).
Beıindik qabiletti damytý men shyńdaý barysynda psıhologıalyq qyzmettiń jumys baǵyttarynyń júzege asýyna qatysýshylar: barlyq synyp oqýshylary, mekteptegi muǵalimder ujymy men ákimshilik, oqýshylardyń ata - analary. Oqýshynyń beıindik qabiletin anyqtaýda qoldanylatyn psıhodıagnostıkalyq ádis - tásilder qataryna: suraqnama, saýalnama, test, is - áreket nátıjesine taldaý, suhbat, baıqaý jáne taǵy basqa da zertteý ádisterin jatqyzýǵa bolady. Psıhologıalyq turǵydan alǵanda 12 jyldyq mektepke ótý barysynda bilim berý uıymdarynda oqýshylardy beıindik synyptarda oqytý kelesideı kórsetkishterge qol jetkizýde múmkindik beredi: birinshiden, synyptaǵy oqýshynyń barlyǵy birdeı tereńdetilgen pándi oqýǵa buryn mindetti bolsa, endi belgili bloktyq júıeniń birin tańdap, bala qalaýymen oqýǵa múmkindik alady. Ekinshiden, beıindik pánderdi tańdaý boıynsha qabileti esepke alyna oqytylǵandyqtan, mundaǵy oqytý úrdisi de tıimdi, úılesimdi, sapaly bolyp shyǵady. Úshinshiden, tek jaqsy oqıtyn oqýshylar ǵana emes oqý qabileti orta oqýshylar da óz múmkindigine qaraı belgili bir mamandyqtyń birine beıimdele oqytylady. Tórtinshiden, mundaı qalaýymen birikken topty oqytý muǵalim eńbegine jeńildik beredi, ári oqýshynyń qyzyǵýshylyǵy eskerilip, onyń beıimdiligi arta túsedi. Sóıtip bolashaqta joǵary oqý ornynda oqýǵa múmkindigi bola bermeıtin shákirtterge suranysqa ıe alǵashqy kásiptik bilim berý qolǵa alynady.
Qoryta kelgende 12 jyldyq mektepke ótý barysynda oqýshynyń oqýdaǵy, shyǵarmashylyq, áleýmettik, kommýnıkatıvtik qyzmet salasyndaǵy quzirettiligin aıqyndaı otyryp, jeke jetistikteriniń negizinde óz beıinin aıqyndaý men shyńdaı túsýde oqytýdyń jańa formalary men psıhologıalyq qyzmetti qurý, ári onyń jan - jaqty jumys jasaýy kóptegen tıimdilikterdi beredi degen senimdemiz.
Aqtóbe oblysy,
Aqtóbe qalasy,№53 orta mektep pedagog - psıholog
Aınagýl Sadykova
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Shala túrlenip jáne tolyq túrlenip damıtyn býnaqdeneliler
-
Maqsaty: Zattardy sany boıynsha salystyrý daǵdylaryn qalyptastyrý.Bir - biriniń ústine qoıý jáne janyna qoıý tásilin qoldana otyryp, zattar tobyn sanyna qaraı salystyrý. Qarapaıym matematıkalyq uǵymda...
