InfoHub Logo

Bilim berý júıesin damytý problemasynyń ózektiligi qazirgi kezeńde, ásirese postkeńestik keńistikte daýsyz, onda jabyq qoǵamnan ashyq qoǵamǵa kóshý oqytýdyń eski, qalyptasqan ustanymdary synyqtarynyń sózsiz moıyndalýymen súıemeldendi. Ashyq qoǵam úshin áleýmettik qatynastar normasy men damý jáne ózgertý prosesiniń atrıbýty JOO-nyń barlyq júıeleri men qurylymdarynyń ózara árekettestiginde kelisý jáne ońtaılandyrý bolyp tabylady.

Tereń áleýmettik ózgeristerdi júzege asyrý kezeńinen ótetin qoǵam naryqtyq ekonomıkaǵa, demokratıalyq normalar men qatynastarǵa kóshýdi júzege asyrady, áleýmettik saralaý, áleýmettik aıyrmashylyqtardy tereńdetý prosesi júrip jatyr. Áleýmettik transformasıa kezeńderi áleýmettik ınstıtýttarda da shıelenisýdiń kezeńderi bolyp tabylady,olardyń birine bilim berý jatady. Eski áleýmettik ınstıtýttardyń ydyraýy, jańa áleýmettik ınstıtýttardyń qurylýy, olardyń ózara joıatyn formalardyń ýaqytsha qatar ómir súrý kezeńderi osynyń bári ótpeli kezeńniń mánin quraıdy.

Qazirgi kezeńde bizdiń ýnıversıtet Bolon deklarasıasyna qol qoıyp, birtutas bilim berý keńistigin qurýdy, bilim sapasyn, onyń básekege qabilettiligin arttyrýdy jáne joǵary bilimniń áleýmettik rólin júzege asyrýdy maqsat etip qoıady. Jahandaný prosesi bilim berý júıesiniń standarttaý jáne balamalylyǵy qajettiligine ákeledi. Búgingi tańda bul júıeler bakalavr dárejesin alý úshin qajetti kredıtter sanynda (Ulybrıtanıa-360, Ispanıa-400-500, Shvesıa-120), sondaı-aq ólshem birlikterinde da úlken aıyrmashylyqtarǵa ıe. Bizdiń bilim berý júıesine AQSH úlgisi tán, óıtkeni biz engizgen joǵary bilimniń úsh satyly júıesi (bakalavr-magıstratýra-doktorantýra) soltústik amerıkalyq bilim berý standarttaryna sáıkes keledi.

JOO-nyń qazirgi zamanǵy basqarý júıesin taldaý JOO-nyń qoǵamnyń ártúrli áleýmettik qabattarynyń aldynda áleýmettik jaýapkershiligi ósip kele jatqanyn kórsetedi, óıtkeni olardyń árqaısysynyń óz zańdylyqtary men qyzmet etý erekshelikteri bar (jeke, tulǵaaralyq jáne ulttyq deńgeıde). Joǵary oqý orny óziniń bilim berý qyzmetteriniń naryǵyn barynsha belsendi túrde baqylaýy tıis, óıtkeni naryqtyq qoǵam ózara kelisýdi jáne ózara qatynasty talap etetin ár túrli qurylymdardyń, áleýmettik jáne jeke aıyrmashylyqtardyń bolýyn kózdeıdi.     Bilim berý júıesiniń máselelerin retteý jáne sheshý máselelerindegi kásipqoılyq tereń Jalpy gýmanıtarlyq jáne praktıkalyq maǵynaǵa ıe. Bilim berý-adam ómirin turaqtandyrý men jaqsartý faktory. Bul bilim berýdiń fýnksıonaldyq, gnoseologıalyq mańyzy bilim berý qyzmeti salasynda (stýdentter, ata-analar, Tapsyrys berýshi uıymdar, bıznes-qurylymdar, qoǵamdyq uıymdar) júıeli túrde zertteý jumystaryn júrgizetin damyǵan shet memleketterde burynnan túsindi. Bizde osy problemalarǵa jetkilikti fragmenttik kózqaras qoldanylady jáne bul artta qalýdy eńserý úshin bilim berý salasy men bilim berý qyzmetteri naryǵyn ǵylymı, saraptamalyq-konsýltasıalyq jáne t.b. zertteý qajet. Tutynýshynyń múddelerin esepke alý ádistemesi men tehnologıasynyń aspektilerin jaryqtandyrýǵa eleýli nazar aýdarylýy tıis. Osyǵan baılanysty joǵary oqý ornyna memleket tarapynan eleýli qarjy resýrstary nemese osyndaı taldaý baǵdarlamalaryn qarjylandyrý máselelerin sheshý kezindegi derbestik berilýi tıis. Bilim berý qyzmetterin tutynýshylar naryǵy týraly máselede áleýmettik saýalnamalar, ekonomıkalyq, saıası, psıhologıalyq, adamtaný zertteýleriniń tehnıkasy qoldanylýy tıis. Mundaı Taldamalyq baǵdarlamalardyń jalpygýmanıstıkalyq, praktıkalyq jáne boljamdyq áleýetin atap ótken jón.

Ekonomıkalyq daǵdarystardy jeńildetý, qoǵamdaǵy ıntegratıvtik úderister jáne damýdyń órkenıettik arnasy – osynyń barlyǵy bilim berý salasyna jetýi múmkin.

Joǵary bilim berýdi jáne JOO-ny basqarýdyń negizgi fýnksıalaryn bólý qajet. Qalaı óz aktilik dáris 13 qazan 2009 j. - dedi prezıdentimiz N.A.Nazarbaev: "Qazaqstanǵa jasaıtyn ıntellektýaldy tóńkeris qajet, oıatýǵa jáne júzege asyrýǵa jaǵdaı bizdiń ultymyzdyń áleýetin... Bizge qajet ıadrosy ulttyq aqyl-oı, bizge bilimdi adamdar, qabiletti, halyqaralyq deńgeıde básekege".

Keńes dekanattarynyń júıesi, dekan orynbasarlary men ádiskerler ınstıtýty, ol áli kúnge deıin bar. Bilim berý júıesin damytýdyń qazirgi kezeńinde ıntellektýaldyq áleýetti ońtaılandyrý ǵana emes, basqarý apparatyn jańǵyrtý da qajet. Qazirgi qoǵamnyń tabıǵaty men suranystaryn barabar túsiný, biliksiz, kásibı emes, kásibı emes, ınerttilik boljanbaǵan qubylystarǵa jáne joǵary oqý ornynyń básekege qabiletsizdigine ákep soqtyrady.

Bolon prosesiniń qujattarynda ýnıversıtetterdiń avtonomıasy men akademıalyq erkindigi jáne bilim berý salasynyń qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligi qajettigi atap ótiledi. Bolon Hartıasynda: "qazirgi álem talaptaryna jaýap berer edi, óziniń zertteý jáne oqytýshylyq qyzmetinde ýnıversıtet moraldyq jáne ǵylymı táýelsizdigi bolýy tıis jáne bul joǵary mánge ıe, sebebi ýnıversıtetterdiń táýelsizdigi men avtonomıasy joǵary bilim berý jáne ǵylymı zertteýler júıesi ózgermeli qajettilikterge, qoǵamnyń suranystaryna jáne ǵylymı bilimdi damytý qajettiligine úzdiksiz beıimdele beretinine senim beredi".

Joǵary bilim berý júıesin basqarý problemalary boıynsha sońǵy taldamalyq jumystar joǵary oqý oryndaryn derbestendirýdiń kúsheıtý úrdisi baıqalatynyn dáleldeıdi. Reformalaý kelesi baǵyttarda bolýy tıis:

1. joǵary bilimdi basqarýdyń ártúrli deńgeıleri arasyndaǵy fýnksıalardyń naqty arajigin ajyratý;

2. bilim berý qyzmetin tutynýshynyń múddelerin esepke alýdy jáne tutynýshynyń ózi tarapynan baqylaýdy úılestirý;

3. JOO ishinde qarjylyq jáne kadrlyq resýrstardy naqty bólý esebinen bilim berý qyzmetterin sapaly usyný.

Joǵary oqý orny óziniń mısıasyn qoǵamnyń, onyń áleýmettik ınstıtýttarynyń biri retinde sezinýi tıis jáne dál osy ýnıversıtetterdiń qabyrǵasynda eldiń ıntellektýaldy jáne saıası bolashaǵy da qalyptasady.

t. ǵ. k., dosent Z. Maıdanalı QazUÝ. ál-Farabı atyndaǵy tarıh fakúlteti, arheologıa jáne etnologıa 2 kýrs magıstranty Sadyk Meırbek

---