InfoHub Logo

Din men dástúr...

Din de dástúr de adam ómiriń mańyzdy bir bólshegi. Adamǵa ár daıym sený jáne oǵan áreket jasaıtyn qajettiligi týyndap otyrady.

21 ǵasyr postsekýlárly qoǵamnyń kalyptasýymen erekshe. Din saıasattan aýlaq deımiz biraq sekýlárlylyqtyń beti áli de bolsa qaıtpaǵan sekildi. Qazirgi ýaqytta Fransıa saılaýynyń ózekti máselesiniń biri, musylman áıelderiniń oramal taǵýyna tyıym salýdy prezıdenttik josparǵa qosyp otyr. Adam ashyq túrde óziniń dástúrin, dinin ustaný barysynda kóptegen teris kózqarastarmen kezdesip jatady, árıne jergilikti halyqty dilin qarastyrý máselesi de jatyr. Osy jerde óte jińishke ári ótkir máselege kelip tirelemiz. Sýbmádınıettik belgileri bar "ustanýshylarǵa" qandaı kózqaras ustanýymyz qajet degen suraq týyndaıdy. Aldyn bógeý qajet pe? Bóget jasaý arqasynda eskishildiktiń" balshyǵyna" batpaımyz ba? Bolashaq báribir jastardiki dep oılaǵanyn iske asyratyndar da az emes. Bir jaǵynan óte qıyn bir fılosofıalyq suraqqa kelgendeımiz.

Biraq din ne, dástúr ne?

Jalpy  ál-Farabıdiń túsinigi boıynsha  "din - bári úshin alǵashqy basshy, aldyn ala aıqyndalǵan kózqaras jáne is-qımyl". Adam erkindigi. Bireýlerge erkindik maqsat bolsa bireýge ol qorqynysh. Qorqynyshtyń artynda jaýapkershilik jatyr. Eger óz ózińe basshy bola almasań jaýapkershilikti dinge nemese ıdeologıaǵa tastaı salǵan jón. Biraq soqyr erý de durys qadamǵa ákelmeıdi. Qazirgi adamdardyń dinde tereń máselelerge úńilip oılanyp jatyr ma? Gegel aıtpaqshy "men oılaımyn demek men tirimin"...

Erkin adam degenimiz kim? Dini joq at ústinde shaýyp júretin adam ba? Neotáńirshildik bir ıdeologıaǵa ákeledi.

Qazaq qoǵamyna keler bolsaq senýshilerdiń arasynda eki lager qurylyp jatqan sekildi olar neotáńirshilder men harafı musylmandary. Ekeýiniń de aıtary dástúr men dinge ákelip soǵady. Bireý arabıs dep bireý putshyl desip qyryq pyshaq bolady. Biraq júıelisi de, aqylǵa qonymdysy da ıslam dep kóretinderdiń sany kóp, áıtse de ol sannyń sapasy qanshalyqty? Obektıvti suraqqa obektıvti jaýap izdep tabý qıyn. Ár túrli faktorlardy qarastyrý jón. Dástúrdi joqqa shyǵarý eki toptyń da oıynda joq, biraq neotáńirshildik, fılosofıalyq beınede damı almasa dinı turǵyda damı almaıdy. Sebebi aldymen zańdy tirkeýden ótpegen, ótken kezde de jalpy qazaqı dildegi negizderge qarsy kelip jatady. "Arabsyńdar" dep tildik normalarmen qosa qarapaıym aýyzeki sózderdiń birazy arabtyq kirme sózderge toly, odan bólek parsızmder de barshylyq, ondaı bir maqsatty kózdeıtin damýdy emes eskirgen dúnıeni qaıtarý dep bilemin.

Qarapaıym dinge senbeıtin adam osy eki toptyń janjalyn kóre ateıs bolyp ketýi de máz emes. Jalpy dinge basty kerek nárse ol ǵylymılyq, jadıttik oqý júıesin engizý, ǵylym men din qatar júretin qoǵam qajet. Din tek senimnen turady biraq "ıslam altyn ǵasyry" qur senimmen otyryp qalmady. Batysta sekýlárly qoǵam qurylǵan soń ǵylym damysa, Islam áleminde din men ǵylym birge júrdi. Sekýlárly qoǵam qura rýhanıattan biraz artqa sheginip qaldyq, árıne ol óz qalaýyzdan bolǵan sekýlárlyq emes.

Qorytyndylaı kele, adamǵa din qajet al dinge ǵylym qajet. 3 komponent birge jumys isteı jetistikterge jetýge bolady.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ

Dintaný mamandyǵynyń stýdenti: Kýan A.

Jetekshisi: aǵa oqytýshy Týngatova U.A.

---