InfoHub Logo

Qyzylorda kópsalaly Ulaǵat Qyzylorda koleji
Bedenkýlova Moldır Nýrlanovna

Esepteýish tehnıka quraldarynyń evolúsıasy elektrondy esepteýish mashınasynyń qoldaný aımaǵynyń úzdiksiz keńeıýine sebepker bolady. Zamanaýı qoǵamda mıllıondaǵan analogty (úzdiksiz áreketti), sandyq (dıskretti áreketti) jáne gıbrıdti (analogty-sandyq) elektrondy esepteýish mashınalar (EEM) jumys isteıdi.

Analogty elektrondy esepteýish mashınalar toq, kerneý, faza, elektromagnıttik óris kerneýligi, mehanızmniń burylý buryshy jáne t.b. úzdiksiz shamalarynyń aınymaly mánderimen paıdalanylady.

Olar qajetti tez árekettikti qamtamasyz etedi, biraq esepteýdiń joǵary dáldigin jáne az ýnıversaldylyqty qamtamasyz etpeıdi.

Sandyq elektrondy esepteýish mashınalar ekilik kodpen berilgen aqparatty óńdeýge arnalǵan. Gıbrıdti elektrondy esepteýish mashınalar analogty jáne dıskretti aqparattardy óndirýge qabiletti jáne joǵary tezárekettik pen joǵary esepteý dáldigine ıe.

Analogty jáne gıbrıdti EEM-der shekteýli qoldanysqa ıe jáne negizinen ártúrli modeldeý stendteriniń quramynda jáne tehnıkanyń kúrdeli úlgilerin synaý kezinde ǵylymı-zertteý mekemelerinde qoldanylady.

EEM óziniń ámbebaptylyǵy úshin ǵylym men tehnıkanyń barlyq salalarynda keń taraǵan. Reseıdegi EEM teńdestirilgen parkiniń jasalýy kúrdeli ulttyq másele bolyp tabylady, onyń sheshimine ǵylym men tehnıka salalaryndaǵy jetistikter ósimi, zıatkerlik menshiktiń jınaqtalýy ǵana emes ekonomıkalyq táýelsizdik pen memleket qaýipsizdigi de táýeldi.

Aqparattyq júıeler men tehnologıalardyń damýyn kelesi belgiler jıyntyǵymen sıpattaýǵa bolady:

- sheshilip jatqan máselelerdiń kúrdeliliginiń turaqty jáne sekirmeli ósýimen;

- qoldanylatyn EEM júıeleriniń, jelileri men sanynyń aıtarlyqtaı ólshemdik ósýimen;

- júıelerdiń maqsatty baǵyttylyǵymen jáne ózgergishtigimen;

- júıelerdiń realdy obektilerge nemese adamdarǵa maksımaldy jaqyndaýymen;

- ámbebap ortaqjúıeli ónimderdiń, jelilik jáne operasıondy platformalardyń qoldanylýymen;

- qýatty úlestirilgen esepteýish jáne aqparattyq resýrstardy ujymdyq qoldanýmen;

- EEM-di kóp-kópten jáne derbes qoldanýmen.

Zamanaýı AKT óziniń qoldanbaly qoldanysyn avtomattandyrylǵan basqarý júıelerinde, ǵylymı zertteýlerde, jobalaýda, bilim berýde, krımınalısıkada, sondaı-aq geoaqparattyq, telekomýnıkasıalyq, saraptamalyq júıelerde jáne t.b. tabady. Aqparatty teksttik jáne grafıkalyq óńdeýde, tekstterdi bir tilden ekinshisine aýdarý kezinde; anımasıa men daýysy bar prezentasıalardy jasaýda; ekonomıkalyq esepteýlerdi, qarjy operasıalaryn júrgizýde

EEM úlesi únemi ósip otyrady. Esepteýish júıelerdiń kóptúrliligi olardyń málimetter bazasyn ıntegrasıalaýdy jáne kompúterli jeliler boıynsha aqparattardyń tasymaldaýyn qamtamasyz etetin komýnıkasıalyq orta negizinde biryńǵaı aqparattyq keńistikti jasaý qajet etedi.

Bundaı ıntegrasıanyń biriktirýshi tehnologıalyq negizi almasý úrdisin qaǵazsyz qujattarmen avtomattandyratyn elektrondy qujattar aınalymy bolyp tabylady. Elektrondy qujat aınalymy bar avtomattandyrylǵan basqarý júıeleri EEM qoldanysy prezıdent pen úkimet jaǵdaılyq ortalyqtarynan bastap kishigirim komersıalyq fırmaǵa deıin memlekettik, ákimshilik jáne jekeshe qyzmetterdiń barlyq salalaryna kiredi. Elektrondy qujat aınalymy kez-kelgen basqarý qyzmetiniń effektıvtiligin kóterýdiń negizine aınaldy. Elektrondy qujat aınalymy júıeleri qaǵaz qujatqa qolmen qoıylǵan qoltańbaǵa qaraǵanda elektrondy qujattarǵa elektrondy sandyq qoltańbany qoldanýdyń quqyqtyq sharttaryn qamtamasyz etetin 10.01.2000 bastap № 1-FZ «Elektrondy sandyq qoltańba» Federaldy zańnamasyna sáıkes jasap shyǵarylyp qyzmet jasaıdy.

Elektrondy sandyq qoltańba elektrondy qujatty onyń jalǵan túrin jasaýdan qorǵaıdy, jáne kýálandyratyn ortalyqtarda beriletin arnaıy avtorlyqty rastaýshy sertıfıkattardy qoldanýmen   aqparattyń krıptografıalyq túrlendirýi nátıjesinde jasalady. Kýálandyratyn ortalyqtar damyǵan telekomýnıkasıalyq ınfraqurylymdy jáne EEM-de málimetterdi qupıalaý quraldarymen qorǵalǵan esepteýish komplekster túrinde bolady.

Qazirgi kezde derbes EEM bazasyndaǵy qorǵalǵan elektrondy qujat aınalymy mınıstrlikter men vedomstvolardy, kásiporyndardy (materıaldyq jáne qarjy resýrstary, tehnologıalyq úrdister), bilim berýdi (biryńǵaı memlekettik emtıhan) jáne t.b. avtomatty basqarý kontýryna engizilgen.

Biryńǵaılanǵan apparatty-baǵdarlamalyq qajetti jáne jetkilikti quramymen jáne damyǵan kásibı emes qoldanýshylardyń effektıvti jumysyn qamtamasyz etetin ınteraktıvti grafıkalyq ınterfeısymen ındıvıdýaldy qoldaný kompúterleri DEEM-ǵa jatady. DEEM-nyń arhıtektýrasy.

Men baǵdarlamalyq jasaqtamasyn jetildirýine qaraı ujymdyq qoldanylatyn jumys stansıalaryn almastyra otyryp kásibı qyzmette jıirek qoldanylýda.

Joǵary senimdi EEM qaýiptiligi joǵary obektilerdi: atomstansıalaryn, ǵaryshtyq apparattardy (spýtnıkter, orbıtaldi jáne planetaaralyq stansıalar) jáne t.b. basqarýǵa qatystyrylǵan. EEM dástúrli túrde mashınalyq ýaqyttyń úlken shyǵynymen óte kúrdeli esepteýlerdi júrgizýdi qajet etetin ǵylym men tehnıkanyń barlyq salalardaǵy ǵylymı-tehnıkalyq zertteýlerdi avtomattandyrý úshin qoldanylady.

---