InfoHub Logo

Shymkent qalasy,
№103 jalpy orta mektebiniń
fızıka pániniń muǵalimi
Bekbosynova Bahyt

7 - synyp
Ashyq sabaqtyń taqyryby: «Qysym»

Sabaqtyń maqsaty: Bilimdiligi: oqýshylarǵa jalpy qysym týraly jáne onyń belgilenýi, ólshem birligi jóninde túsinik berý;
Damytýshylyǵy: kúndelikti ómirden túrli mysaldar ala otyryp, oqýshylardyń qysym týraly túsinigin arttyrý, túrli ádis - tásilderdi paıdalana otyryp, oqýshynyń oılaý qabiletterin damytý;
Tárbıelik: Oqýshylardy júıeli bilim alýǵa, tez oılaýǵa, tez esepteýge, shapshańdyqqa, izdenimpazdyqqa tárbıeleý;
Sabaqtyń ádisi: oqytýdyń jańa ınovasıalyq tehnologıalaryn paıdalaný
Sabaqtyń túri: jańa sabaqty túsiný
Pán aralyq baılanys: matematıka, ınformatıka, qazaq tili, eńbek, ádebıet
Paıdalanylǵan ádebıetter: «Fızıka jáne Astronomıa» 7 - synyp.
R. Basharuly, Ý. Toqbergenova, D. Qazaqbaeva; Esepter jınaǵy
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıd, oqýlyq, taratpa materıaldar, ınternet málimetteri

Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi: (2 mın) amandasý, oryndaryna otyrǵyzý, oqýshylardy túgendeý, synyp tazalyǵyn tekserý, synyp oqýshylaryn topqa bólý

II. Úı jumysyn tekserý: (10 mın) a) berilgen esepti teksere otyryp, suraq – jaýap alý (slaıd)
á) Sáıkestendirý kestesi (slaıd)

III. Jańa sabaq: (20 mın) a) muǵalim sózi, №433 esep mysaly (slaıd)
á) «Oılan tap» sebebin túsindirý (slaıd)
b) aýyzsha esepte (slaıd)
v) esepter shyǵarý (oqýlyqtaǵy 15 - jattyǵý №1, 2;
esepter jınaǵy №432, 434, 435, 436, 437; ár toptan
bir oqýshydan shyǵyp taqtaǵa jazady) (slaıd)
IV. Sergitý sáti (3 mın) «Jańbyr týraly» (vıdeorolık)
V. Qorytyndy: (6 mın) Deńgeılik jarys «Kim birinshi?»
(ár oqýshy óz deńgeıi boıynsha berilgen tapsyrmalarǵa jaýap beredi:
I. deńgeı kartochka - sıtýasıalyq suraqtar
II. deńgeı kartochka - suraq – jaýaptar
III. deńgeı testtik jumys)
Úıge tapsyrma (2 mın) (slaıd)
Baǵalaý (2 mın) (slaıd)

I. Uıymdastyrý kezeńi: amandasý, oryndaryna otyrǵyzý, oqýshylardy túgendeý, synyp tazalyǵyn
tekserý, synyp oqýshylaryn topqa bólý
II. Úı jumysyn tekserý:
Teorıalyq jáne praktıkalyq bilimderin, esep shyǵarýlaryn tekserý
ÚI JUMYSYN PYSYQTAÝ SURAQTARY:
1. Qandaı kúshti úıkelis kúshi dep ataımyz?
2. Úıkelis ne sebepten paıda bolady?
3. Sender úıkelistiń qandaı túrlerin bilesińder?
4. Úıkelisti qalaı azaıtýǵa bolady?
5. Úıkelis kúshin qalaı ólsheýge bolady?
6. Úıkelis kúshi degenimiz ne?
7. Kúndelikti ómirde ózderińe úıkelistiń qandaı túrleri jıi kezdesedi?
8. Nege tiri balyqty qolda ustap turý qıyn?
9. Úıkelistiń paıdasymen zıany qandaı?
Esep: Massasy 50 kg dene 200 N kúshtiń áserinen jazyq jerde birqalypty qozǵalyp keledi. Úıkelis koefısıenti nege teń?
Ótken taqyrypty qaıtalaý.
Fızıkalyq shamalardy ólshem birlikterimen sáıkestendirińder:
ÚIKELİS KOEFISIENTİ -------- t -------------- m
ERKİN TÚSÝ ÚDEÝİ ------------------- ϑ ------------- kg/m^3
JYLDAMDYQ -------------------------- F
DENE KÓLEMİ -------------------------- g -------------- N
TYǴYZDYQ ----------------------------- V -------------- N/kg
MASSA ----------------------------------- ρ -------------- m^3
ÝAQYT ------------------------------------ S -------------- m/s
JOL --------------------------------------- m -------------- kg
KÚSH --------------------------------------- μ -------------- s
III. Jańa sabaq: Jańa sabaqty túsiný úshin «Oqytýdyń jańa ınovasıalyq tehnologıalary» ádisin qoldanǵaly otyrmyn. Bul ádis arqyly jańa sabaqty túsinip, taldaý jasap, esep shyǵarý barysynda formýla qoldaný, túrlendirý, qorytyndy jasaı alamyz.

a) Muǵalim sózi: Búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby «Qysym».
Olaı bolsa sabaǵymyzdy mynadaı óleń shýmaǵynan bastaıyq.

«Qansonarda búrkitshi shyǵady ańǵa»
Segiz naıza qolynda, kóz aýdarmaı,
Batyr da aıal qylmaı erte tańǵa.
Qanat quıryq sýyldap, ysqyrady,
Kókten qyran sorǵalap quıylǵanda. A. Qunanbaev

Osy jerde segiz naıza dep otyrǵanymyz búrkittiń tyrnaqtary. Bul jyrtqysh qustyń tyrnaqtary men tumsyqtary qatty ótkir jyltyr bolyp keledi. Aýdandary kishkentaı bolǵandyqtan, tipti bolymsyz ǵana kúshpen zor qysym jasap, ań aýlaýǵa shamasy keledi.

Kúndelikti turmysta biz pyshaq, qaıshy, ıne sıaqty alýan túrli quraldardy paıdalanamyz.
Mysaly: bir deneni ótkir pyshaqqa qaraǵanda, ótpeıtin pyshaqpen kesý qıyn, sol sebepti quraldardyń júziniń aýdanyn kishireıtip, muqıat qaıraýǵa tyrysamyz. Matany doǵal ınege qaraǵanda, úshkir ınemen tesý ońaı, nemese uldar jaǵy bilemiz qalyń shegege qaraǵanda jińishke shegeni aǵashqa qaqsaq tezirek, ári jeńil qaǵylatynyn, sol sebepti quraldardyń kesetin júziniń aýdanyn kishireıtýge tyrysatynbyz.

Alaıda olardyń áseri osy kúsh túsken bettiń aýdanyna táýeldi bolatynyn baıqaı bermeımiz. Sondyqtan, quraldardyń áserin eseptegende bir deneniń basqa bir denege túsiretin kúshiniń mánin ǵana emes, kúsh túsiriletin bettiń aýdanyn da bilý qajet.

Endi oqýshylar mynadaı tájirıbelik sýretti qarastyraıyq. Ol úshin nazarymyzdy bárimiz slaıdqa aýdaraıyq. Kórip otyrǵanymyzdaı bizge birinshi qumnyń ústine jińishke tórt aıaǵy bar ústelshe tóńkerilip ústine, 5kg gir taspen bastyrylǵan, batpady, sebebi nede? Ekinshi, qumnyń ústine ústelsheni joǵary qaratyp, ústine sondaı gir tas qoıǵan, batyp ketti, sebebi nede?

Kelesi slaıdqa nazar aýdaryp qaraımyz, sol sıaqty adamnyń qarmen júrýi qıyn, sebebi ol qadam basqan saıyn qarǵa ombylaıdy. Al aıaǵyna shańǵy baılaǵan adam qar ústimen jeńil júre alady. Munyń sebebi ne? Shańǵymen de, shańǵysyz da adam qardy óziniń salmaǵyna teń birdeı kúshpen basady. Biraq ol kúshtiń bul eki jaǵdaıdaǵy áreketi birdeı emes. Sebebi shańǵy betiniń aýdany adamnyń tabanynyń aýdanynan jıyrma esedeı úlken. Sondyqtan ol shańǵymen turǵanda qar betiniń árbir sharshy santımetr aýdanyn shańǵysyz turǵandaǵydan góri jıyrma esedeı az kúshpen basady.

Qysym dep belgili bir betke túsetin kúsh áreketiniń nátıjesin sıpattaıtyn shamany aıtamyz.
Qysym betke perpendıkýlár baǵytta áreket etetin kúshtiń osy bettiń aýdanyna qatynasymen anyqtalady: