InfoHub Logo

Qazirgi tańda árbir ata-ana óz balasyna qýanysh syılaý úshin eshteńeden aıanbaıdy. Al balanyń serigi de, ermegi de oıynshyq bolǵandyqtan, balasyna onyń túr-túrin áperýden ata-ana jalyqpaıdy. Ókinishke qaraı, kózdiń jaýyn alatyn oıynshyqtyń barlyǵy da kórshiles jatqan Qytaıdan ákelinedi. Alaıda keıbir ata-ana osy oıynshyqtardyń qanshalyqty bala aǵzasyna qaýipti ekeninen habarsyz bolǵandyqtan, osy jansyz zattyń balaǵa qanshalyqty qaterli ekendigin bile bermeıdi  nemese bilse de nemquraılyq tanytady. Sonyń saldarynan bala azap shegedi.

Oıyn bala úshin — naǵyz ómir.Oıyn arqyly bala ómirge ázirlenedi. Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaev: Oıyn oınap, án salmaı, óser bala bola ma? dep aıtqandaı balanyń ómirinde oıyn erekshe oryn alady. Al oıynshyqtar balany jan-jaqty tárbıeleý quraly. Bala  oıynshyqpen oınaı  otyryp, dúnıetanymy qalyptasady. Qımyly damıdy. Qoldarymen, saýsaqtarymen jumys isteý barysynda balanyń  mıy da damıdy. Oıynshyq balanyń oılaý qabiletin damytyp, onyń sheberligin, daǵdysyn qalyptastyrýǵa kómektesedi.

Erterekte, zamannyń qysyltaıań kezeńinde atalarymyz  aǵashtan jasalǵan ár túrli janýarlarmen,  al ájelerimiz sabannan jasalǵan oıynshyqtarmen oınaǵan. Qazirde táýelsizdigin alǵan Qazaqstan  urpaqtary úshin oıynshyq qol jetimdi dúnıe. Qazirgi tańda, bazarlar men dúkenderde bala kóńilin aýlaıtyn sanalýan oıynshyqtar bar. Ádemi qýyrshaqtary túrli-tústi jumsaq materıaldan tigilgen, qabyrǵasyn bassańyz, ándetetin qýyrshaqtar men úlken mashınalar, tipti, atys-shabys qarýlarynan turatyn oıynshyqtar jıyntyǵyn da kezdestirýge bolady. Degenmen búginde saýda aınalymynda oıynshyqtardyń sany kóp bolǵanymen, sapasy syn kótermeıdi. Qyrýar qarjyǵa satyp alynǵan oıynshyq bala oıynyna shydas bermeı, áp-sátte «isten» shyǵady. Sondaı-aq Qytaıdan jetkizilgen qaýipti oıynshyqtardyń qaýip-qaterge toly, quramynda adam aǵzasyna zıandy ýly hımıalyq zattardyń bar ekenin aıtyp,  búkil álem dabyl qaǵýda. Dabyl qaǵyp qana qoıǵan joq, oǵan qarsy sharalar qoldanylyp jatyr. Máselen, búginde aspan asty elinde shyǵarylǵan oıynshyqtardyń Soltústik Amerıka men Avstralıanyń dúkenderinde satylýyna tyıym salynǵan. Sol sıaqty, Reseı  Qytaı oıynshyqtaryn zertteý nátıjesinde onyń quramynda ýly hımıalyq zattardyń kóptigin anyqtaǵan soń, daıyn ónimderdi keri qaıtaryp, tipti osyǵan baılanysty arnaıy zań qabyldaǵan. Ókinishke qaraı, basqalarǵa kereksiz bolyp qalǵan osy oıynshyqtar bizdiń elimizge esh kedergisiz, tekserýsiz aǵylyp jatyr. Qolda bar derekterge súıensek, saýda núktelerine shyǵatyn oıynshyqtardyń 80-90 paıyzy qytaıdiki kórinedi.

Qazir elimizdegi bazar, dúken sórelerin qytaı taýarlarynyń jaýlap alǵanyna biraz ýaqyt boldy. Ol tek oıynshyqqa ǵana qatysty emes. Bul eldiń azyq-túligi, jemis-jıdegi, kıim-keshegi de memleketimizge esh kedergisiz, tekserýsiz aǵylyp jatyr. Otandyq mamandar qytaıdyń tek oıynshyǵy ǵana emes, tamaǵy, tipti balalardyń kıim-keshegine deıin qaýip-qaterge toly, quramynda adam aǵzasyna keri áserin tıgizetin ýly hımıalyq zattardyń bar ekenin aıtyp keledi. Álemdik brendterdiń ónimderin «kóshirýmen» belsendi túrde aınalysyp otyrǵan qytaı kásiporyndary aqshaǵa qunyqqandyqtan, sapaǵa emes, sanǵa mán beredi. Syrt kózge súp-súıkimdi kórinetin ónimderge aldanyp, onda qandaı qater buǵyp jatqanyna mán bere bermeımiz.

Eresekter balalarǵa jyltyraǵan qytaı oıynshyqtaryn áperýge qushtar. Biraq ta onyń negizi hımıalyq óndiristiń qaldyqtarynan jasalynatyndyqtan balanyń mıyn zaqymdap, kórý qabiletin tómendetip, kemtarlyqqa ushyratatynynan kóp jaǵdaıda habarsyz.

Endi belgili derekterge súıensek, osydan eki jyl buryn amerıkalyq «Mattel» kompanıasy ózderiniń Qytaıda jasatqan 18 mıllıonǵa jýyq oıynshyǵyn dúken sórelerinen sypyryp alyp tastady. Sebebine kelsek, amerıkalyq kásiporynnyń tapsyrysyn oryndaǵan qytaılyq «Dong Lian» jáne «Yip Sing» kompanıalary oıynshyqtar óndirisinde quramyna belgilengen mólsherden birneshe ese kóp myrysh bar boıaýlardy qosyp, paıdalanǵany anyqtaldy. Mine sondyqtan da «Mattel» kompanıasy álemdik deńgeıdegi shýǵa qalyp, Taıaý Shyǵys pen Afrıkaǵa jóneltilgen taýarlaryn keri qaıtaryp, tutynýshylarǵa ótemaqy tólep, qutylǵan. Al myrysh ásirese náresteler úshin asa qaýipti. Iaǵnı, aǵzaǵa túsken myrysh mıdy zaqymdap, sábıdi múgedek qylady. Al kishkentaı búldirshinderdiń kez kelgen zatty aýyzǵa salyp, ıiskeýge qushtar ekendigi eshkimge de jasyryn emes. Osylaı zıandy, ýly zattar bala aǵzasyna túsip, túrli aýrýǵa ushyratady. Qytaıdan kelgen oıynshyqtar quramyndaǵy formaldegıd ádettegiden 10-15 ese kóp eken. Sonymen qatar qytaılyq oıynshyqtar quramynda asá zıandy ýly zat — fenoldyń kórsetkishi de birneshe ese kóp ekendigi jáne shyǵatyn dybystardyń talaptan asyp túsetini de belgili boldy. Tipti nárestelerge arnalǵan syńǵyrlaqtardyń keleshekte balany kereń, sańyraý qylatyny da anyqtalyp otyr. Jumsaq rezeńke oıynshyqtaryn boıaıtyn zattar quramyndaǵy kadmıı men qorǵasyn mólsheri de qalypty deńgeıden áldeqaıda asyp túsken. Mundaı ýly oıynshyqtar balany tek qana alergıalyq aýrýǵa ushyratyp qoımaıdy, onymen qosa asqazan, ishek dertterine de ushyratady eken.

Elimizdegi bazarlar men dúken sórelerin arzan ári sapasyz oıynshyqtardyń jaýlap alýynyń nátıjesinde omyrtqasy qısyq, kereń, ıis sezý múshesi álsiz aýrý býyn ósip keledi. Árıne, jas balǵyn sábı myna álemdi oıynshyq arqyly tanıdy. Osy jansyz beınemen syrlasady. Qazirgi ýaqytta elimizdiń naryǵyndaǵy kıetin kıim-keshek te, kúndelikti tutynatyn taǵam, sýsyndarymyzdyń, tipti balalar oınaıtyn oıynshyqtardyń ózi shetelden ákelinedi. Mamandardyń aıtýynsha, Qazaqstanda oıynshyq óndiretin otandyq zaýyt ashqannyń ózinde kóp uzamaı ol ózin aqtaı almaı jabylyp qalady. Qytaıdan aǵylǵan arzan oıynshyqtar otandyq ónimdi damytýǵa múmkindik bermeıdi. Al balalardyń kúndelikti qushaqtap, tipti birge uıyqtaıtyn serigi — oıynshyqtyń berer tárbıesi de zor. Balalardyń ertegilerdi uıyp tyńdaıtyny belgili. Ondaı bolsa, qazaq ertegileriniń jelisimen Aldar kóse, Tazsha bala, batyrlar tárizdi ulttyq keıipkerler beınesinde oıynshyqtar jasalsa, bul bala úshin baǵa jetpes syı bolar edi. Árıne, bul — otandyq kásipkerlerge qatysty másele. Tek qaltasyn toltyrýmen ǵana aınalyspaı, jas urpaqtyń deni saý da, aqyldy, óz eliniń patrıot azamaty bolyp ósýi úshin qamqorlyq kórsetip, oıynshyqtar óndirisin qolǵa alýǵa bolady emes pe?

Osy kúni qazaq balasy oınap júrgen qytaı oıynshyqtarynyń qaýip-qaterge toly ekeni aqıqat. Kóbinde ata-ana balasyna bir sáttik qýanysh syılaý úshin onyń sapasynyń syn kótermeıtinin bile tura, mán bermeıdi. Árıne, dúkenderdegi baǵasy sharyqtaǵan oıynshyqtardy sábıine alyp berýge báriniń qaltasy kótere bermeıdi. Degenmen de balanyń qaýipsizdigi úshin qara bazardaǵy qaptaǵan arzan oıynshyqtardan góri, dúkenderden sertıfıkaty bar oıynshyqtardy alǵan jón. Osy máselelerdi qolǵa alyp, syrttan keletin oıynshyqtyń sapasyna tıisti oryndar aı– qatań qadaǵalanatyn másele. Óıtkeni oıynshyq – ulttyq qaýipsizdiktiń basty máselesi. Oıynshyq máselesine jeńil-jelpi qaraýǵa bolmaıdy. Oıynshyq arqyly balanyń oılaý qabileti artady, sol arqyly ómirge beıimdeledi. Sondyqtan ult bolamyn degen, urpaǵyn oılaǵan el balalar oıynshyǵyna, ásirese, syrttan ákelinetin oıynshyqtyń sapasyna, zıansyzdyǵyna erekshe kóńil bólýge, qaterdiń aldyn alýǵa mindetti.

Qazaqtyń balasy tamyrynan qol úzip qalmasyn desek, ulttyq naqyshtaǵy, búldirshinderdi qyzyqtyra biletin, bir kórgende elitip áketetin oıynshyqtardy, múltfılmderdi túsirý kerek. Óskeleń urpaqtyń qoǵamnyń tolyqqandy, parasatty tulǵa bolyp qalyptasýyna onyń qolyndaǵy oıynshyqtary men kógildir ekrannyń tıgizetin áseri mol.

---