InfoHub Logo

Jospary:

1.Kirispe

Dárilik ósimdikterdiń mańyzy

2.Zertteý bólimi

Qyzylmıa-dárilik mańyzy zor shıpaly ósimdik

 A\Qyzylmıa ósimdigine jalpy sıpattama

  B\Quramy

  V\Emdik qasıetteri

  G\Emdeý tásilderi

  D\Qyzylmıa ósimdigin qorǵaý

3.Qorytyndy

Dárilik ósimdikterdiń túrlerin kóbeıtip, qorǵaý

Kirispe

Taqyryby: «Adamdardyń tabıǵatsyz kúni joq

                     Tabıǵattyń muny aıtýǵa tili joq»

Tabıǵat –kúlli tirshilik ataýlynyń qutty qonys mekeni,altyn uıa besigi,qut –berekesi.Al adam úshin tabıǵat eń qasterli de qasıetti uǵym.Óıtkeni adamnyń ózin dúnıege keltiretin aıaýly anasy,sondyqtan da adamnyń tabıǵatty Ana dep qurmetteýinde úlken uǵym jatyr. Adamnyń ózi sol tabıǵatpen etene baılanysqan tirshilik ıesi,Jer Ananyń perzenti.

Qazaq halqynyń bar ómir tirshiligi tabıǵatpen tikeleı baılanysty. San ǵasyrlar boıy qazaq halqy sol ózi aıalaǵan tabıǵat aıasynda tirshilik ete júrip onyń san alýan qupıa syrlaryna kóńil bóldi. Tabıǵat alýan túrli ósimdikke baı. Ósimdiksiz jer betinde tirshiliktiń bolýy múmkin emes, sebebi búkil tirshilikke qajetti organıkalyq zattar ósimdikten túziledi. Ósimdik-ómir ózegi dep beker aıtpaǵan.

 «Densaýlyq –zor baılyq» demekshi, densaýlyqty saqtaýdyń basy emdik dári-dármekti paıdalaný. Al dári dármekter dárilik shópterden jasalady.

 Ýly degen shóptiń ózi paıdaly,odan túrli aýrýlarǵa shıpa bolatyn dáriler jasalady.Al, dárilik ósimdikterdiń sany qanshama. Dárilik ,emdik qasıeti bar ósimdikterdi tabıǵattyń «jasyl dárihanasy» dep te aıtýǵa bolady. Dárilik ósimdiktermen emdeý sonaý ata-babamyzdyń kezinen kele jatqan salty. Dárilik qasıeti bar ósimdikterdiń quramyna hımıalyq zattardyń kirýine baılanysty ol syrqat adamnyń boıyndaǵy aýrýdy jazady. Alǵashqy adamdar ósimdikterdi tamaqqa paıdalana júrip,olardyń jaraqatty jazý,ter shyǵarý,uıyqtatý,qustyrý,tábet ashý t.b qasıetteriniń bolatynyn bilgen. Ósimdikterdiń emdik qasıetteri óte erteden- aq belgili boldy. Ony dáleldeıtin qazba qaldyqtar tabylǵan buıymdardan kóne Gresıa, Egıpet, Indıa, Qytaı, Arab t.b elderdiń zertteýlerinen qaldyrǵan eńbekterinen bilýge bolady. Ósimdikter álemine baı ólke Qazaqstan aldyńǵy qatarly memleketterdiń biri bolyp sanalady. Mal baǵýmen erte zamannan aınalysqan qazaq halqy shópterdiń, jalpy ósimdikterdiń emdik,dárilik qasıetin erteden-aq bilgen.

Ertede ómir súrgen Ábý Nasyr Ál-Farabı , Ábý Álı Ibn-Sına, Berýnı, Ál-Djýrjanı  orta ǵasyrda ómir súrgen t.b da shyǵys ǵalymdarnyń qazaq medısınasynyń damýyna, ásirese dárilik shópterdi tanyp, paıdalanýyna etken yqpaldary zor boldy. Buǵan  qosa qazaqtyń halyq medısınasynyń dárilik ósimdikter jóninde uǵym kórshiles Reseı, Iran, Qytaı, Monǵolıa, Tıbet sıaqty halyqtardyń medısınasyndaǵy derektkrmen baıytylyp, odan ári damydy. Jer júzindegi dárilerdiń 50% ósimdikterden daıyndalady. Qazaqstanda ósetin 6000-ǵa jýyq ósimdikter túriniń 500-i dárilik ósimdikterge jatady. Sonyń ishindegi 20-dan astam túri ózimizdiń turǵan ólkemiz Keńdala  aýylynda ósedi. Mysaly: kókemaral, adyraspan, ermen, ıtoshaǵan,  sháıshóp, altyntamyr, ógeıshóp, qalaıqaı, baq-baq  t.b dárilik ósimdikterdiń quramynda alkoloıdtar, glıkozıtter, efır maıy, túri dárýmender bolady.

Dárilik ósimdikterdiń quramy:

1. Alkoloıdtar - arabsha «alkam» silti degen sóz. Siltilik qasıeti bar azotty kúrdeli organıkalyq zat, ásirese ortalyq júıke júıelerine áser etedi.
2. Vıtamınder -latynsha  «vıt» tirshilik «amın» azoty qosylys nemese aqýyz degen sóz.
3. Glıkozıtter – quramynda glúkoza bar kúrdeli zat.
4. Ilik zattar- teri ıleýge paıdalanatyn hımıalyq zat.
5. Karotın nemese N provıtamıni sary-qyzyl boıaý zat.

Ibn Sına bylaı dep jazdy: «Dárigerde úsh qarý bar. Olar: jyly sóz, ósimdik jáne pyshaq». Bul qaǵıda osy kúnge deıin qoldanylyp keledi.

Qytaı dárigeri Shın-Jon: «Seniń deneniń quramy ósimdik shyrynynda» -dep óte oryndy aıtqan. Sonymen birge «ár aýrýdyń óz shóbi bar»-deıdi.Kóptegen dári-dármekterdiń de dárilik ósimdikterden jasalatyny sondyqtan. Al dárilik ósimdikter kóptegen aýrýlardyń dertine daýa, janyna shıpa bolary sózsiz.

2.Zertteý bólimi

2.1Qyzylmıa-dárilik mańyzy zor shıpaly ósimdik

A\Qyzylmıa ósimdigine jalpy sıpattama

Halyq medısınasynda paıdalanylyp júrgen ólkemizde ósetin ósimdikterdiń biri-qyzylmıa. Qyzylmıa-Mıa (Glycyrrhiza, Solodka, Lakrıchnık) – burshaq tuqymdasyna jatatyn kópjyldyq shóptesin ósimdikter. Qazaqstannyń shól, shóleıtti, dalaly aımaqtarynda ósetin 5 túri bar. Qyzylorda oblysynyń barlyq aımaqtarynda kezdesedi. Bıiktigi 10 – 80 sm-deı, tamyry jýan. Sabaǵy tik ósedi, japyraqtar qandaýyr tárizdi, qarama-qarsy ornalasady. Gúlderi kók, kúlgin tústi, seldir shashaq gúlshoǵyryna toptasqan. Tuqymy arqyly nemese vegetatıvti jolmen kóbeıedi. Maýsym – shildede gúldep, shilde – tamyz aılarynda jemis salady. Jemisi – qabyqty burshaq. Bul ósimdik jylyna birneshe júzdegen uryq salady. Tuqymy topyraqta 2 – 3 jylǵa deıin tirshiligin joımaıdy. Qyzyl mıa jáne mıatamyr degen túrleriniń tamyrynda glıkozıd, saharoza, efır maıy, organık. qyshqyldar, mıneral tuzdary bar. Sondyqtan olardy medısınada, temeki jáne tamaq ónerkásibinde qoldanady. Japyraǵy, sabaǵy mal azyǵy retinde paıdalanylady.

Taralý aımaqtary:Jabaıy túrleri Fransıada, Italıada, Ońtústik Shyǵys Eýropada (Ýkraına men Moldavıada), Soltústik  Afrıkada (negizinen Lıvıada), Batys jáne Ortalyq Azıada ósedi. Qazaqstan terıtorıasynda  dalaly jáne shóleıtti aımaqtarda,Jaıyq, İle ózenderiniń ańǵary, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń dalaly aımaqtarynda kóp kezdesedi. Respýblıkamyzdaǵy eń iri ózenderiniń boıyndaǵy Oral, Qyzylorda, Ońtústik Qazaqstan oblysynda qyzyl mıanyń qory zerttelgen. Jalpy, bul ósimdik qońyrjaı klımatty aımaqtardyń barlyǵynda kezdesedi deýge bolady.Jazyq jáne shóleıtti aımaqtardyń ózen ańǵarlarynda,teńiz jaǵasyndaǵy qumdy tastaq jerlerde,shalǵyndar men butaly aımaqtarda,jol jaǵasy men aryqtardyń,kanaldardyń jaǵasynan kóptep kezdestirýge bolady. Qumdy,tuzdy topyraqta jaqsy ósedi,sondaı aq qara topyraqta jáne batpaqty jerlerde de jaqsy ósedi.

Jınaý jáne óńdeý ádisteri: ádette kúz aılarynda jemisi pisken kezde jınap alyp keptiredi. Emdik maqsatta tamyryn kóbirek paıdalanady. Gúlinen de dári jasaýǵa bolady.

Hımıalyq quramy: Glısırrızın qyshqylynyń kalıı kálsı tuzdary bolyp tabylatyn glısırrızın glúkozıdy,glısırızzın qyshqyly glısırrızın qyshqyly (trıterpendi saponın),flavanoıdtar(27túrli),lıkvırıtın,lıkvırıtozıd, lıkýrozıd,glısıret qyshqyly,dıoksıstıgmasterın,betasıtosterın, sırrızın,asparagın, sary pıgment,efır maıy, steroıd, kamed,qaramaı.

Ǵylymı toptastyrylýy

Dúnıesi:     Ósimdikter

(unranked)  Qos jarnaqtylar

Tuqymdasy:        Burshaq tuqymdasy

Tegi:  Mıa (Glycyrrhiza)

Túri: Qyzylmıa

Eki-esimdi ataýy

Glycyrrhiza glabra

 

Ósimdik aty	Bıiktigi	Tirshilik formasy	Ósetin orny	Paıdalanatyn bóligi	Jınaý merzimi	Qandaı aýrýǵa em	Mól sheri
Qyzylmıa	3 m	Kóp jyldyq shóptesin	Jazyqta Shóleıtte Dalaly shalǵynda Qońyrjaı klımatta	Tamyry Jemisi Gúli	Qyrkúıek qazan	Asqazan, ót joldary	5-10g Jemisi Tamyry 15-30g

 

Zerttelýi: Oral qyzylmıa ósimdiginiń bıologıalyq jáne ekologıalyq erekshelikteri.Saýrambaev Batyrǵalı Rústembekuly Habarshy. QazmemQyzPI 2010.Qyzylmıany jan-jaqty zertteý jumystaryn I.A. Mýravev,K.K. Zakırov,V.I. Lıtvınenko sıaqty ǵalymdar júrgizdi. 1964 jyly Búkilodaqtyq Dárilik Ósimdikter ınstıtýtynda (VILR) zertteýler barysynda qyzylmıanyń kortızonnyń áserine uqsaıtyn qabynýǵa qarsy qasıeti bar ekendigi dáleldendi. Máskeý memlekettik taǵam óndirisi ınstıtýtynda qyzymıanyń usaqtalǵan tamyrynyń jáne qyzylmıa ekstraktysynyń  nan,un, kondıter ónimderinde(bıskvıtti jartylaı fabrıkattar,kreker,halva) qoldaný múmkindigi zertteldi. Bul zertteýler qyzylmıa tamyrynyń untaǵy men ekstraktisin unǵa qosqanda unnyń kleıkovına nárýyzynyń sapasy arta túsetinin kórsetti.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda golandıalyq dáriger F.E. Rıvers asqazan jarasymen aýyratyn naýqastarynyń aýrýynan tez arada aıyǵyp jatqandaryn baıqaıdy.Bul qubylysty ári qaraı zertteý barysynda ol jergilikti farmasevttiń naýqastarǵa  40% qyzylmıa tamyrynyń untaǵy qosylǵan qospany bergenin biledi. Osydan soń Rıvers asqazan jarasyna shaldyqqan naýqastaryna qyzylmıa tamyrynyń untaǵyn taǵaıyndap,nátıjesin kútedi. Qyzylmıa tamyry asqazan jarasyn emdeýge kómekteskenimen, aǵzadaǵy natrııdiń  shamadan tys jınalýyn týǵyzady, sol sebepti naýqastardyń qan qysymy kóterilip,júrek demikpesine shaldyqtyrady. Rıvers bul jaǵymsyz áserlerdi qyzylmıanyń mólsherin azaıta otyryp joıady. Osyndaı birqatar zertteýlerdiń nátıjesinde Rıvers qyzylmıanyń kortızon gormonyna uqsas qasıetteri bar ekendigin jáne sondyqtan da asqazan jarasyn emdeýge kómektesetinin dáleldep shyqty.

The New England Journal of Medicine  jýrnalynyń 1951 jyly 29 naýryzda jaryq kórgen sanynda qyzylmıanyń emdik qasıetiniń tek qana asqazan jarasyn emdeýmen shektelmeıtini jaıly ǵylymı maqala jaryq kórdi. Maqalanyń aty: "Qyzylmıa ekstraktisin Addıson aýrýyn emdeýde qoldaný"("Extract of Licorice for the Treatment of Addison's Disease"). Addıson aýrýy degenimiz búırekústi bezderiniń qyzmetiniń nasharlaýy,oǵan sebepshi faktor retinde búırekústi beziniń týberkýlezin aıtýǵa bolady.

Osydan júzdegen jyldar buryn grek ǵalymy Teofrast mıany balmen aralastyryp túrli jaralardy emdeýge qoldanǵany jaıly derekkózder bar. Ýılám A. R. Tomson(Dr. Wm. A. R. Thomson) sıaqty ǵalymdar mıanyń kortızondyq áseri týraly talastar basylǵannan  keıin ǵalymdar qyzylmıanyń psorıaz sıaqty teri aýrýlaryn emdeýde áseriniń joǵary ekendigine kóz jetkizedi deıdi.

Shól jáne tábetti basatyn qasıetimen qatar qyzylmıa temeki men akogolde degen qumarlyqty da basady. Kóptegen dárigerler muny baıaǵyda bilgen. Bir dáriger naýbaıhananyń birneshe jumyskerin emdegen. Olar temekini tastaı almaǵandyqtan dáriger olarǵa qyzylmıanyń tamyryn shaınaýǵa keńes beredi. Naýbaıhana qojaıyny olarǵa jumys ornynda temeki shegýge tyıym salady, sondyqtan olar jumys kezinde temekini tartqyzbaıtyn ádis retinde mıanyń tamyryn paıdalanady. Nátıjesinde jumyskerlerdiń barlyǵy temekiden bas tartyp, jaman ádetterinen múlde arylady.

Qyzylmıa ósimdiginde 27 flavonoıd ,askorbın qyshqyly, steroıdtar,estrıol,kamed,qaramaı,efır maılary men asparagınniń bar ekeni anyqtalǵan.Flavanoıdtar adam aǵzasyna túrlishe áser etedi. Byrystyrǵysh,jarany jazatyn,qabynýǵa qarsy qasıetterin halyq emshileri kóp ǵasyrdan beri qoldanylyp keledi.Tamyryndaǵy glısırrızın joǵarǵy tynys joldarynyń sekretorlyq qyzmetin arttyryp,traheıa men bronhylardaǵy kirpiksheli epıtelııdiń belsendiligin arttyrady,sol sebepti qyzylmıa tunbasyn qaqyryq túsiretin dári retinde de qoldanady. Ósimdik quramyndaǵy saponınder tek qana tynys joldary ǵana emes,basqa múshelerdiń de silemeıli epıtelııin titirkendirip, sól bóliný qyzmetin jaqsartady,sondyqtan mıany qaqyryq túsiretin,zár aıdaıtyn, ish júrgizetin dárilerdiń quramyna qosady. Flavonoıdty qosylystardyń arqasynda qyzylmıa bronhylardyń biryńǵaı salaly bulshyqetteriniń jıyrylýyna áser etedi.Qyzylmıada sondaı aq quramy jaǵynan da,qasıetteri jaǵynan da búırekústi beziniń qyrtysty qabatynan bólinetin steroıdty gormondarǵa uqsas zattar bar. Bul zattar qabynýǵa qarsy óte kúshti emdik qasıetterge ıe.Qyzylmıadan qandaǵy holesterınniń deńgeıin azaıtyp,qantamyrlardyń qabyrǵalaryna jınalyp qalǵan holesterınniń qaldyqtaryn eritetin bıologıalyq belsendi zattar bólinip alyndy.

Orta ǵasyrlarda ómir súrgen ensıklopedıst dáriger Amırdovlaı Amasıası mıanyń shyryny « ashshy dárilerdiń ashshylyǵyn azaıtyp, olardyń jaǵymsyz áserin joıady» dep jazǵan. Ol qyzylmıany bal tárizdi ámbebap ý qaıtarǵysh dárilerdiń qataryna qosqan. Bezgek aýrýy kezindegi qaltyrap dirildeý kezinde,dáriler qabyldaǵan kezde jáne qoıanshyq aýrýy kezinde ol kelesideı em túrin usynady:

-qyzylmıa tamyry

-shegirgúl gúlderi

-kepken júzim jemisteri

(quramyndaǵy barlyq zattar teńdeı mólsherde bolýy qajet. Bul jınaqtaǵy shópterdiń barlyǵy qabynýǵa qarsy jáne qaqyryq túsiretin quraldar bolyp tabylady.

Tynys joldarynyń qabynýy

G\Emdeý tásilderi

Qandaı aýrýlarǵa em

Asqazan jarasy

Zárshyǵarý Júıesiniń  aýrýlary

Gıpertonıa

İsh júrgizý

              

Baýyr aýrýlaryn emdeýge

Qyzylmıany dástúrli medısına da moıyndaǵan,sonyń nátıjesinde qyzylmıanyń negizinde kóptegen dári dármekter jasalyp shyǵaryldy. Qyzylmıa tamyryn qan qysymy joǵary adamdarǵa jáne júrektiń ıshemıalyq aýrýymen aýyraty naýqastarǵa qosymsha em retinde usynady.

Sondaı aq leıkemıa,agranýlosıtoz,trombosıtopenıa,lımfogranýlematoz,

Sáýlelik aýrý kezinde,rentgen jáne hımıoterapıa kezinde emdik maqsattarǵa qoldanady. Hımıo jáne rentgenoterapıany kótere almaıtyn naýqastardyń aǵzasynyń qorǵanystyq qyzmetiniń arta túskeni jáne zıandy sáýlelerdiń áserine qarsylyq kórsetý qabileti artqandyǵy baıqalǵan.

Trombosıtopenıaǵa shaldyqqan naýqas balalardyń trombosıtteriniń kórsetkishi 20 dan 200 000 ǵa deıin kóterilgen.

Qyzylmıa ishki sekresıa  bezderiniń qyzmetin jaqsarta túsedi, adam

Aǵzasynyń bıohımıalyq gomeostazyn retteıdi. Ateroskleroz jáne qan qysymynyń joǵarylaýy kezinde qyzylmıa tamyryn bir aı boıy qoldaný aterogendiń lıpoproteıdterdiń deńgeıiniń tómendegenin kórsetedi. Biraq,qyzylmıa tamyryn qabyldaýdy toqtatqannan keıin  lıpoproteıdterdiń deńgeıiniń bir aptadan keıin qaıtadan artqandyǵy baıqalady.Qytaı medısınasynda qyzylmıany baýyr sırrozy kezinde,jedel jáne sozylmaly gepatıttterdi emdeýge qoldanady.

Halyqtyq medısınada qoldanylatyn emdik tásilder

1. Lımfany tazalaý úshin: Qyzylmıa tamyrynyń shárbatynan 1 as qasyqtaı mólsherin ystyq sýmen aralastyryp,ash qarynǵa ishedi.Bul tásildi lımfotoksıkoz kezinde qoldanady.Lımfotoksıkoz adam aǵzasyndaǵy asa mańyzdy músheler búırek,baýyr,ishekteri zaqymdaıdy.Nátıjesinde metabalıttik ónimderdiń aǵzadan shyǵarylýy tejelip,ót jınalady,ish qatýy men qýyqtyń qabynýy baıqalady.Teride ártúrli bórtkender paıda bolyp,neırodermıtter,psorıaz damıdy.
2. Gastrıt jáne asqazan jarasy kezinde:Qyzylmıa shyrynynń 1gramyn jarty staqan qaınaǵan sýmen aralastyryp,jyly kúıinde kúnine 2-3ret

qabyldaý qajet.

     3.Artrıt jáne búırekústi beziniń aýrýlarynda: 2as qasyq qyzylmıa

         Tamyryn eki staqan qaınaǵan sý quıyp 6–8 saǵat tundyrady.Kúnine 30-

         40 tamshydan qabyldaıdy.

    4.Sýyq tıgende jáne jótelgende:10gram ósimdik tamyryna 200ml     

        Qaınaǵan sý quıyp bý monshasynda 20 mın qyzdyrady.Daıyn bolǵan

        tunbany súzip alyp,qaınaǵan sýmen   200ml ge jetkizedi. Bir as qasyqtan

        kúnine úsh ret qabyldaıdy.

    5.kókjóteldi emdeý úshin: 10gram –ósimdik tamyryn sútke qaınatý qajet

    6. Larıngıt,farıngıt aýrýlaryn emdeý úshin qyzylmıa tamyryn shıkideı

       Shaınaý qajet.

Ǵalymdar qyzylmıa tamyrynyń transmınaza fermentiniń qandaǵy

Konsentrasıasyn tómendetetinin anyqtady. Bul fermentterdiń qanda kóp mólsherde bolýy baýyrdyń zaqymdanǵanyn bildiredi.Iaǵnı qyzylmıa tamyry sırroz,baýyrdyń qaterli isigi sıaqty aýrýlardyń

paıda bolý qaýpin tómendetedi dep aıtýǵa bolady.

Qyzylmıa tamyry óte erteden belgili dárilik ósimdik. Bul ósimdik ertedegi shýmerlerge,úndisterge,qytaı jáne tıbet emshilerine belgili bolǵan. Ol týraly Gıppokrat,Feofrast sıaqty ǵalymdar « Skıftik tamyr» dep jazǵan.Qyzylmıanyń tátti tamyryn kámpıttiń ornyna Amerıkaǵa qonys aýdarǵan eýropalyqtar shaınaǵan. Qyzylmıa tamyry olarǵa jańa qurlyqqa beıimdelip ,kóptegen aýralarǵa qarsy turýǵa kómektesti.

Olar qyzylmıa tamyrynyń alergıaǵa qarsy kúresip, tipti JITS  juqtyrǵan naýqastardyń da aýrýlarǵaıqarsy turý qabiletin arttyratynyn jáne ókpeniń qabynýyn emdeıtinin anyqtady.

Aıýrveda ilimi boıynsha qyzylmıa aldyńǵy qatarda turatyn ósimdikterdiń biri, sebebi ol aǵzanyń barlyq júıelerine áser etedi. Estrogendik quramy jaralarǵa qarsy áser etedi,saponınder qaqyryq túsirýge kómektesedi.Quramynda lıkvırıtın glıkozıdiniń bolýyna baılanysty ish aıdaıtyn, ót aıdaıtyn, byrystyrǵysh áserge ıe.Beta-cıtostearın prostata beziniń adenomasynyń aldyn alyp,zár bólinýin retteıdi. Glısırıızın men glısırızın qyshqylynyń áserinen  ımmýnomodýlásıalyq jáne qabynýǵa qarsy,aǵzanyń qarsy turý qabiletin arttyrady. Aıýrveda qyzylmıany «kilt ósimdik» retinde kóptegen fıtoreseptterinde paıdalanady. Degenmen de  qyzylmıany barlyq jaǵdaıda qoldana berýge bolmaıdy,óıtkeni adam aǵzasynyń jekeleı qasıetterine baılanysty keıbir dárilerdiń jaǵa bermeıtinin bilemiz. Qyzylmıanyń kelesideı qarsy kórsetilimderi bar. QARSY KÓRSETİLİMDERİ

Sozylmaly gepatıtter,baýyr holestazy,baýyr sırrozy, búırektiń jetispeýshiligi, qant dıabeti,júrek soǵysynyń buzylýy,arterıalyq gıpertenzıa,gıpokalıemıa,júktilik, qyzylmıaǵa alergıalyq reaksıalar.

Qyzylmıa ósimdigiń negizinde jasalǵan dárilik preparattar

Qyzylmıa farmasıada,kosmetologıada keńinen qoldanylatyn ósimdik. Ol kóptegen dárilik preparattardyń, kosmetıkalyq quraldardyń quramyna kiredi.Mysaly,qyzylmıanyń negizinde gerpesti emdeıtin kóptegen preparattar jasalǵan, atap aıtsaq,Epıgenıntım,Gerpıgenın kremderi gerpeske,papıllomavırýstyq ınfeksıaǵa, nesep joldarynyń ınfeksıalaryna, jáne kolpıt pen vagınozy emdeýge qoldanylady.Vırýsıd gerpes pen sıtomegalovırýstyq ınfeksıany,sozylmaly sharshańqylyqty, papıllomavırýstyq ınfeksıany emdeýge qoldanylady.Reseıde osy dárilik preparattardyń balamasy retinde Lakrınat dárisi shyǵarylady.

Halyqaralyq ataýy: Qyzylmıa tamyry (Glycyrrhizae radises)

Dárilik túri: shárbat, untaqtalǵan ósimdik shıkizaty, syre brıketter,untaq.

Farmakologıalyq áseri: byrystyrǵysh,qabynýǵa qarsy

Kórsetilim: Joǵarǵy tynys alý joldarynyń ınfeksıalyq aýrýlary,sozylmaly bronhıt, traheıt,gıperasıdti gastrıt,asqazan jáne oneki eli ishek jarasy.

Qyzylmıa tamyry untaǵy qospa

Halyqaralyq ataýy: Senna japyraǵy+Kúkirt+Qyzylmıa tamyry+Fenhel jemisteri ekstrakt (Sennae folia+Sulfur+Glycyrrhizae radises+Foeniculi fructuum extract)

Dárilik túri: eritindi daıarlaýǵa arnalǵan sýspenzıa

Farmakologıalyq áseri:  - Ósimdiktekti kópquramdy preparat,  ish júrgizýge paıdalanady.

Kórsetilim: İsh qatý, gemoroı.

Jótelge arnalǵan tabletkalar

Halyqaralyq ataýy: Kodeın+Natrıı gıdrokarbonat+Qyzylmıa tamyry+Termopsıs shóbi (Codeine+Sodium hydrocarbonate+Glycyrrhizae radises+Thermopsidis herba)

Dárilik túri: tabletkalar

Farmakologıalyq áseri: Jótelge arnalǵan tabletkalar – qaqyryq túsiretin, jóteldi basatyn dári

Kórsetilim: 2 jastan asqan balalar men eresekterdiń jótel aýrýlary

Tynyshtandyratyn jınaq N2

Halyqaralyq ataýy: Valerıana tamyrsabaqtary+Burysh jalbyz japyraǵy +Sasyqshóp shóbi+Qyzylmıa tamyry+Qulmaq búri (Valerianae rhizomata+Meliloti herba+Leonuri herba+Glycyrrhizae radises+Humuli lupuli cones)

Dárilik formasy: untaqtalǵan ósimdik shıkizaty,

Farmakologıalyq áseri: Ósimdiktekti tynyshtandyratyn qural. Álsiz byrystyrǵysh jáne tynyshtandyratyn áseri bar.

Kórsetilim: Kompleksti em sharada – júıke júıesiniń qozǵyshtyǵy, Uıqynyń buzylýy, arterıalyq gıpertenzıa .

Elekasol

Halyqaralyq ataýy Qyrmyzygúl gúlderi+Túımedaq+Qyzylmıa tamyry kornı+Alatiken +Shalfeı japyraǵy+Evkalıpta japyraǵy(Calendulae flores+Chamomillae flores+Glycyrrhizae radises+Bidentis herba+Salviae folia+Eucalypti viminalis folia)

Dárilik formasy : İshýge arnalǵan brıketter, sbor untaqtalǵan ósimdik shıkizaty

Farmakologıalyq áseri: Elekasol –ósimdiktekti kópquramdy preparat, mıkrobqa jáne qabynýǵa qarsy áseri bar. Stafılokokktardy, ishek taıaqshasyn, proteıdi joıýǵa qabiletti.

Kórsetilim: Joǵary tynys joldarynyń ınfeksıalyq jáne qabyný aýrýlary.(sozylmaly tonzılıt,jedel tonzılıt  jedel  larıngofarıngıt,jedel jáne sozylmaly farıngıt, ...

Qaqyryq túsiretin jınaq

Halyqaralyq ataýy: Aıýqulaq+Qyrmyzygúl gúlderi+Ógeıshóp japyraqtary lıstá+Buryshjalbyz japyraǵy+Joljelken japyraǵy+Túımedaq gúlderi+Qyzylmıa tamyry(Ledi palustris cormus+Inulae rhizomata+Calendulae flores+Farfarae folia+Menthae piperitae folia+Plantaginis folia+Chamomillae flores+Glycyrrhizae radi)

Dárilik formasy: untaqtalǵan ósimdik shıkizaty nemese ishýge arnalǵan brıketter

Farmakologıalyq áseri: Jótelge qarsy, bronholıtıkalyq jáne qabynýǵa qarsy; ishektiń biryńǵaı salaly bulshyqetin byrystyrǵysh.ish júrgizetin, tynyshtandyratyn qasıeti bar

Kórsetilim: Bronghospazm,jótel, joǵary tynys joldarynyń qabynýy(bronhıt, traheıt, traheobronhıt, pnevmonıa).

Prostanorm

Halyqaralyq ataýy: Shaıshóp shóbi+Kanadalyq zolotarnık shóbi+Qyzylmıa tamyry+Alqyzyl ehınaseıa (Hyperici herba+Solidaginis canadensis herba+Glycyrrhizae radises+Echinaceae purpurea rhisomata)

Dárilik formasy: ishýge arnalǵan úlbirli qaptamalary bar dárilik preparattar

Farmakologıalyq áseri: kópquramdy jınaq, qabynýǵa qarsy, dıýretıkalyq áseri bar.

Kórsetilim: Sozylmaly prostatıt, prostata beziniń gıperplazıasy.

Gemoroıǵa qarsy jınaq

Halyqaralyq ataýy: Korıandr jemisteri++Senna japyraǵy+Qyzylmıa tamyry+Myńjapyraq shóbi (Coriandri fructus+Frangulae cortex+Sennae folia+Glycyrrhizae radises+Millefolii herba)

Dárilik túri: ósimdik untaǵy jınaq,

Farmakologıalyq áseri, gemostatıkalyq, byrystyrǵysh,bosańsysatyn,ish júrgizetin,qabynýǵa qarsy preparat

Pokazanıa: Gemoroı (ish júrgizgish), atonıalyq ish qatý.

Roglıdıs

Halyqaralyq ataýy: +Qyzylmıa tamyry+Itmuryn jemisteri (Hedysari herba+Glycyrrhizae radises+Rozae fructus)

Dárilik formasy: ishýge arnalǵae brıketter

Farmakologıalyq áseri: Aǵzanyń qarsy turý qabiletin arttyrady; qantamyrlar qabyrǵasyn bekitedi, Qaqyryq túsirgish áseri bar.

Kórsetilim: kúz, kóktem aılaryndaǵy respıratorlyq aýrýlardyń aldyn alý Uzaqqa sozylatyn sozylmaly aýrýlarda, rekonvalesensıa, álsiregen naýqastarǵa,  egde jastaǵy adamdarǵa.

Bronhofıt

Halyqaralyq ataýy: Anıs jemisteri+Batpaqtyq aıýqulaq órkenderi+Úlken joljelken japyraǵy+Qyzylmıa tamyry+shegirgúl gúlderi+Shalfeıa  japyraǵy(Anisi vulgaris fructus+Ledi palustris cormus+Plantaginis majoris folia+Glycyrrhizae radises+Violae herba+Thymi serpylli herba+Salviae folia)

Dárilik formasy: elıksır

Farmakologıalyq áseri: Bronhofıt – qaqyryq túsiretin,joǵarǵy tynys alý joldarynyń aýrýlaryn emdeıtin dári

Kórsetilim: Qaqyryq jáne jótelmen birge júretin tyny salý joldarynyń aýrýlary

Keýdege arnal5an jınaq N2

Halyqaralyq ataýy: Ógeıshóp japyraqtary +Joljelken japyraqtary+Qyzylmıa tamyry (Farfarae folia+Plantaginis folia+Glycyrrhizae radises)

Dárilik túri: untaqtalǵan ósimdik shıkizaty

Farmakologıalyq áseri: Keýdege arnalǵan jınaq N2 –ósimdiktekti untaqtalǵan shıkizat, qaqyryq túsiretin jáne qabynýǵa qarsy áseri bar..

Kórsetilim: Tynys alý joldarynyń qabynýy men ınfeksıalyq aýrýlary,  (v t.ch. traheıt, bronhıt, traheobronhıt, pnevmonıa, JRVI).

Kodelak

Halyqaralyq ataýy: Kodeın+Natrııı gıdrokarbonaty+Qyzylmıa tamyry +Termopsıs shóbi (Codeine+Sodium hydrocarbonate+Glycyrrhizae radises+Thermopsidis herba)

Dárilik túri: tabletka

Farmakologıalyq áseri: Kodelak – jótelge qarsy áser etetin dárilik preparat

Kórsetilim: Balalar men eresekterdiń tynys alý joldarynyń qabyný aýrýlarynda. qoldanylady.

Kórip, turǵanymyzdaı qyzylmıa ósimdiginiń qoldanylý aıasy bul jazylǵandarmen shektelmeıdi. Sondyqtan da hımıalyq jolmen alynǵan dárilik ónimderdi qoldanýdan góri tabıǵattyń ózi bergen dárilik shópterdi paıdalaný áldeqaıdy zıansyz bolar edi dep oılaımyz.

Qyzylmıa ósimdigin qorǵaý

Qyzyl kitapqa engen bul dárilik ósimdik İle,Shý, Syrdarıa, Qaratal ózenderiniń alqaptarynda ósedi. Onyń ishinde qyzylmıa Qyzylordanyń barlyq aımaqtarynda da kezdesedi.Bul ósimdiktiń adam aǵzasyna tıgizer paıdasyna joǵaryda barynsha toqtaldyq. Alaıda sońǵy jyldarda «saqtyń altyn tamyry» atalǵan ósimdiktiń elimizde kúrt azaıyp bara jatqandyǵyn bireý bilse,bireý bilmeıdi. Qyzylmıaǵa sheteldikterdiń, ásirese kórshiles Qytaı Halyq Respýblıkasynyń asa qyzyǵýshylyq tanytýy kontrabandalyq áreketterdiń beleń alýyna ákep soqtyrýda. Bul týraly biraz aqparat kózderi jazyp, dabyl qaǵyp jatqandyǵy taǵy belgili.Bul úderis elimizde «Batys Eýropa-Batys Qytaı» halyqaralyq dáliziniń qurylysy bastalǵan tusta beleń alyp,áli de tolastamaı keledi.Iesiz jatqan en dalany qurylys alańyna aınaldyrǵan tehnıkalar Syr óńirindegi aǵashtardy tamyrymen qoparyp tastady. Onyń ishinde, ózi asa qundy,ózi az qyzylmıa ósimdigi de kelmeske ketti.Sonymen qatar qyzylmıaǵa qyrǵıdaı tıýshiler jergilikti jurtshylyq arasynan da boı kórsetti.Syrdarıa ózenin jaǵalaı qonystanǵan halyq júk kóliktermen óyzylmıany tamyrymen qoparyp áketip jatqandyǵyn aıtyp,óńir jurtshylyǵy dabyl qaqqan bolatyn.Olardyń sózine qulaq túrsek,bul ósimdik medısınasy joǵary damyǵan Qytaı elinde zor suranysqa ıe eken. Baǵasy da qymbat kórinedi. Sondyqtan ońaı oljaǵa kenelýdi kózdegen keıbireýler esh aıaýshylyq tanytpastan baǵa jetpes baılyqty tamyrymen qoparyp,kózin qurtyp jatyr.Bulaı jalǵasa berse ,tabıǵat ana bergen baılyǵymyzdy shet el asyryp,erteńgi kúni barmaq tistep qalmasymyzǵa eshkim de kepildik bere almaıdy.Elimizde qyzylmıany óńdeıtin zaýyttar bar bolǵanymen saýsaqpen sanarlyq qana eken. Endeshe, qyzylmıany óńdep,odan dári dármek alýdy óz elimizde jolǵa qoıýǵa bolmas pa edi degen suraq mazalaıdy. Osy maqsatta biraz aqparat alý úshin aqparat kózderinen qyzylmıaǵa qatysty derekter izdep kórdik. «Alash aınasy» gazetindegi derekke súıensek  2014 jyly Qyzylorda oblysy Jalaǵash aýdanynda qyzylmıany óńdeıtin zaýyttyń irgetasy qalanypty. «Mıa ósimdigin ósirý jáne mıa tamyryn óńdeıtin zaýyt salý» jobasyn «BIS-GRÝPP» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi usynǵan. Joba jetekshisi «BIS GRÝPP» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory Dildahan Ahmetov bylaı deıdi: «Jobany usynbas buryn qyzymıa tamyryn tereńdeı zerttep saraptama jasadyq.Osy  ónimdi shyǵarýmen aınalysyp jatqan elderde boldyq.Qalaı jumys istep jatqandarymen tanystyq. Sóıtip,táýekel etip,osy isti qolǵa aldyq.(Alash Aınasy,20.09.2014). Iaǵnı,túrli aqparat kózderinen biz qyzylmıa ósimdiginiń qazirgi jaǵdaıy kózi ashyq,kókiregi oıaý azamattardy beıjaı qaldyrmaǵanyn bildik. Endeshe,jerimizdiń baılyǵyn durys paıdalana bilý úshin tek qyzyl mıa ǵana emes,basqa da emdik shópterdiń qasıetin baǵalap, olardy zertteýdi qolǵa alsaq, ózimizge de,ózgege de,onyń ishinde Qazaqstan ǵylymynyń damýyna da dańǵyl jol ashylar edi dep oılaımyz.

Qorytyndy bólim.

Dárilik ósimdikterdiń túrlerin kóbeıtip,qorǵaý

Ósimdikter bıosferadaǵy zattar men energıa almasýynda basty ról atqarady. Basqa tiri organızmderdiń tirshilik áreketteri ósimdikterde túziletin organıkalyq zattarǵa tikeleı baılanysty. Bıosferadaǵy zattardyń bıologıalyq aınalymy ósimdikter arqyly ǵana júrip otyrady. Jer atmosferasyndaǵy ottektiń qazirgi mólsheri de jasyl ósimdikter tirshiliginiń jemisi. Sondyqtan da jasyl ósimdikterdi beıneli túrde Jer ǵalamsharynyń "ókpesi" dep ataıdy. Sonymen birge ósimdikterdiń adam ómirinde de alatyn orny erekshe. Ásirese adam densaýlyǵy úshin qajetti taza aýanyń bolýy da jasyl ósimdikterde júretin fotosıntez prosesine táýeldi. Adam kúndelikti ózine qajetti tamaǵyn, kıimin jáne turmysyna qajetti buıymdar men zattardy da ósimdikterden alady.

Árbir halyqtyń ósimdikterdi aıalaýǵa jáne korǵaı bilýge qatysty tarıhı dáýirlerde qalyptasqan salt-dástúrleri, danalyq qaǵıdalary bar. Mysaly, naýryz meıramynyń negizgi qaǵıdasy tabıǵattyń tepe-teńdigin saqtaýǵa arnalǵan. "Atańnan mal qalǵansha tal qalsyn", "bir aǵash kesseń on aǵash otyrǵyz" jáne t.b. naqyl sózder naýryz meıramynyń basty erejesi. Naýryz meıramy kezinde bulaqtardyń kózi ashylyp, jaǵalaýyna jasyl kóshetter egiledi. Bul myńdaǵan jyldar jalǵasyp kele jatqan halyqtyq ekologıa úlgi-ónegelik dástúr. Tipti halyqtyq ekologıalyq tyıym sózderdiń kópshiligi ósimdikterdi aıalaı bilýge arnalǵan. Mysaly, "jalǵyz aǵashty kespe", "ormandy otama", "ormandy órteme", "qurakka oraq salma" "kókti taptama", "kókti júlma", "butaqty syndyrma", "gúldi julma" jáne t.b. bulardan basqa ósimdikterdi qorǵaı bilýge arnalǵan qanshama maqal-mátelder, ańyz-áńgimeler, danalyq naqyl sózder bar. "Babalar ekken shynardy balalary saıalaıdy", "baǵban bolsań baq ósir, balama dep taǵy ósir" jáne t.b. kóptegen ósıetti sózderdiń ári tanymdyq, ári tárbıelik máni zor.

Qazaq emshileriniń aýrý - syrqaýlarymen uzaq jyldar kúresý barysynda qoldanyp kele jatqan alýan túrli dári - dármekterdiń qaınar kózi – uly tabıǵatty ósimdikter dúnıesi. Qazaq emshileriniń qoldanatyn dárileriniń basym kópshiligi - ósimdikter. Ósimdikterdiń árbir bóliginiń, máselen, tamyr, sabaq, japyraq, gúl, jemis tuqymdarynyń dárilik qýaty ártúrli bolyp keledi. Sondyqtan olardy emdik qýaty eń kúshti bolatyn mezgilde jınaǵanda ǵana sapaly dári - dármek alýǵa bolady.

Dárilik ósimdikter jınalyp alǵannan keıin, jas kúıinde birden paıdalanýdan qalǵandaryn keptirip, jaqsy saqtaı bilý onyń emdik qasıeti men sapasynyń joǵalmaýynyń basty kepili bolyp tabylady.

Qazirgi kezdiń ózinde otandyq ǵylymı medısınada 216-dan astam dárilik ósimdik túrleri qoldanylady. Olardy qalaı bolsa solaı ysyrapsyz jınap, tuqymyn qurtyp alýdan árqashanda saq bolǵanymyz abzal.

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. Sátimbekov R. Bıologıa: Jalpy bilim beretin mekteptiń qoǵamdyq gýmanıtarlyq baǵytyndaǵy 11 synybyna arnalǵan oqýlyq. Almaty «Mektep baspasy,2007
2. P.E.Rozensveıg «Tehnologıa lekarstv ı Farmakologıa»M:Agropromızdat 1985
3. Alash Aınasy gazeti, 2014 jyl, №4
4. Oral qyzylmıa ósimdiginiń bıologıalyq jáne ekologıalyq erekshelikteri. Saýrambaev Batyrǵalı Rústembekuly Habarshy. QazmemQyzPI 2010
5. «Joǵary satydaǵy ósimdikter sıstematıkasy» (Á.Á. Ámetov, P.M. Myrzaqulov) «Qazaq ýnıversıteti »Almaty 2000 j
6. «Botanıka ı sıstematıka rastenıı. Moskva «Prosveshenıe »1975 g ((N.A. Komarnıskıı, L.V. Kýdráshov, A.M. Ýranov)

Anotasıa

Zertteýdiń maqsaty: Emdik qasıeti jaǵynan alǵanda jenshenmen parapar, «skıftik tamyr» atalǵan qyzylmıa ósimdiginiń emdik qasıetterin jáne qurylysyn,taralýyn zertteý,qorǵalýyna basa nazar aýdarý

Jumystyń kezeńderi:

Kirispe bólimi: Jalpy dárilik ósimdikterdiń adam ómirindegi mańyzyna sholý jasalady

Negizi bólimde

A)Qyzylmıa ósimdigine jalpy sıpattama beriledi

B) Qyzylmıa ósimdiginiń quramy sıpattalady

V)Emdik qasıetteri,halyq medısınasynda em bolatyn aýrýlary týraly aıtylady

G)  Qyzylmıa tamyrynyń paıdalanylýy,emdeý tásilderi qarastyrylady

D)Sońǵy kezdegi elimizde oryn alyp jatqan qyzylmıany jappaı jınaý derekterine baılanysty aqparat kózderine sholý jasalyp,qorǵaý sharalarynyń qajettiligi aıtylady

Zertteý ádisteri: taldaý,suryptaý,saralaý,jınaqtaý,qorytyndylaý

Zertteý nátıjeleri:

1.Jumysta qyzylmıa ósimdiginiń emdik qasıetteri qarastyryldy.

2.Qyzylmıa ósimdiginiń asa baǵaly shıkizat ekendigi ǵylymı ádebıetter negizinde  túıindeldi

3.Bul ǵylymı jumys barysynda jurtshylyq óz jerimizde ósetin shıpaly shópter jaıly bilsin degen maqsatty kózdedim.

Zertteýdiń praktıkalyq mańyzy

Qyzylmıa ósimdigin dárilik shıkizat retinde paıdalanatyn jáne óńdeıtin ónerkásip oryndarynyń ashylýy,qyzylmıanyń bizge belgisiz basqa da qasıetteriniń ashylýy úshin bolashaqta osy jumys jalǵasyn tabady.

Anotasıa

Sel ıssledovanıa:Raskryt lechebnye svoıstva solodkı

Etapy raboty:

Vvedenıe: Obshıı obzor  lekrastvennyh rastenıı,kotorye rastýt v nasheı strane

Osnovnaıa chast

A) Obshaıa harakterıstıka lekarstvennogo rastenıa,areal rasprostranenıa

B) Hımıcheskıı sostav

V) Raskryt lechebnye svoıstva,ı oblastprımenenıa rastenıa

G)Rassmatrıvaetsá sposoby lechenıa prımenámye v narodnoı ı tradısıonnoı medısıne

D) V svázı s massovym ýnıchtojenıem solodkı,nablúdaemye v poslednıe gody v strane,predlagaetá pýtı sohranenıa etogo senneıshego syrá.

Metody ıssledovanıa: analız,otbor,obobshenıe

Rezýltaty ıssledovanıa:

1.V etoı rabote bylı rassmotreny  lechebnye svoıstva solodkı(lakrıchnıka)

2.Opıraıas na opyty naroda,s ıspokon vekov ıspolzovavshıh eto rastenıe v narodnoı medısıne ı na ıslledovatelskıe rabotý ýchenyh,byla raskryta sennostsolodkı kak farmakologıcheskoe  ı promyshlennoe syre.

3.Byla postavlena zadacha zashıtıt rastenıe,massovo ýnıchtojaemoe v poslednee vremá

Annotation

The purpose of the study:to Reveal the healing properties of licorice

Stages of work:

Introduction: overview lekarstvennyh plants that grow in our country

The main part:

A) General characteristics of medicinal plants,area of distribution

B) Chemical composition

B) to Reveal the therapeutic properties and application of plants

G)Considers the methods of treatment used in folk and traditional medicine

D) In connection with the mass destruction of licorice,observed in recent years in the country,offered ways to preserve this valuable material.

Research methods: analysis,selection,compilation

The results of the study:

1.In this work there were considered medicinal properties of licorice(licorice)

2.Based on the experience of people from time immemorial have used this plant in folk medicine and in research and education for scientists,reveal the value of licorice as a pharmaceutical and industrial raw materials.

3.The task was to protect the plant,massively destroying lately

Bektýrsynova Arýjannyń «Qyzylmıa ósimdiginiń emdik qasıetteri» atty  ǵylymı jobasyna jazylǵan pikir.

Bul jumysta Qazaqstannyń kóp aımaqtarynda ósetin dárilik qasıeti mol ósimdik –qyzylmıa týraly derekter jınaqtalǵan.Aldymen avtor dárilik ósimdikterdiń emdik qasıetterine,olardyń baǵzy zamannan beri praktıkada keńinen qoldanylyp kele jatqandyǵyna,olardy saqtap,qorǵaý qajettigine toqtalady. Negizgi bólimde qyzylmıa ósimdiginiń jalpy anatomıalyq-morfologıalyq sıpattamasy,taralýy,ǵylymı toptastyrylýy jazylǵan. Qyzylmıa ósimdigiń halyq emshilerine baǵzydan beri tanys ekendigi jaıly tarıhtan da biraz maǵlumattar berilgen. Qyzylmıa ósimdiginiń hımıalyq quramy barynsha ashylyp jazylǵan jáne avtor osyndaı quramyndaǵy túrli hımıalyq zattardyń moldyǵyna baılanysty qyzylmıanyń kóptegen aýrýlarǵa shıpa bolatyndyǵyna toqtalyp ótken.Qazirgi kezde farmakologıa óndirisinde qyzylmıadan jasalatyn bıologıalyq belsendi qospalar men dári dármekterge sıpattama berilgen. Aıta keterlik bir jaıt,bul jumystyń avtory qyzylmıany jappaı jınaýǵa baılanysty keıingi kezde beleń alǵan birqatar jaǵdaılardy aıta kelip,bul úrdiske jýyq arada tyıym salynbasa,shıpaly,baǵaly ósimdiktiń jerimizden múlde joıylyp ketý qaýpi baryna qoǵam nazaryn aýdartýǵa tyrysqan. Qazaqstannyń biraz aımaqtarynda bolyp jatqan osyndaı keleńsizdikke Úkimet tarapynan qoldaý kórsetilip,qyzylmıany joıylyp bara jatqan ósimdikterdiń qataryna qosý kerektigi de nazardan tys qalmaǵan.

Jalpy, jumystyń ıegeri ádebıetpen tyńǵylyqty jumys istep,qajetti málimetterdi jınaǵan.Osy oraıda Dúısenbaev Nurbol bolashaqta osy jumysyn ári qaraı jalǵastyryp,jetistikterge jetedi dep senemin.

---