InfoHub Logo

Bul ne?.. Oý, bul suraqtyń jaýabyn bilse sizdiń basyńyzdy aýyrtpaı, bolǵan oqıǵanyń aýa - jaıyn Aqbergenniń ózi-aq bastan - aıaq baıandap bermes pe edi. Túgine túsinse buıyrmasyn. Ústi astyna, asty ústine shyǵyp, óńsheń battasqan birdemeler. Kózin jumsa áldekimderdiń qarańdaǵan beıneleri qazdaı tizilip, qarsy aldynda sostıyp - sostıyp tura qalady. Bir jaqsysy olar Aqbergenge tıispeıdi, uryspaıdy, «Sen ońbaǵan mundaı opasyzdyqqa qalaı bardyń?!» dep te kinálamaıdy. Biraq bir túrli... Qan — sólsiz kireýki janarlarymen Aqbergenniń tula boıyn armansyz tintkileıdi; kómeıleri búlkildep birnárselerdi byldyrlap aıtqysy keledi, qoldaryn erbeńdetip, birnárselerdi ymdap suraǵysy keledi. Ne suramaq, ne aıtpaq?..

Al kózin ashsa birden ana dúnıeden myna dúnıeniń adamyna aınalyp shyǵa keledi. Eki kisilik kereýet ústinde emin-erkin keriledi, jutqynshaǵy jybyrlap shóldep jatqandyǵyn da anyq sezedi, tamaǵy kebirsip qurǵaq jutynady. Aýyz úıdegi krannyń salqyn sýyn saryldatyp, bir kesesin ákep beretin tiri jan tabylsa ol jaqsylyǵyn ómir boıy umytpas ! Eh, dúnıe-aı! Terezeniń jaqtaýyna jańbyr tamshylary syrt-syrt tamady. Túnimen tópelegen aq jaýyndy mana úıge kirerde neǵyp ańǵarmaǵan. Ańǵarǵanda ne isteıdi? Tuıyq kósheniń bergi tusynan oqys burylyp, bıik úıdiń aldyna dik etip toqtaǵan sarǵysh taksıdiń artqy esiginen atyp shyqqan Aqbergenniń «óldim» deıtin adamǵa qaraılaıtyndaı múmkindigi boldy ma! Urlyq jasaǵan kisishe bireý-mireýdiń kózine túspeıinshi dep, sement basqyshpen altynshy qabatqa kóterilgenshe oqtaı zýlaǵan. Birdemeden qur qalatyndaı, tań azannan oıanyp, odan taltańdap tómen túsip, ózinshe tyrtyń-tyrtyń jattyǵýlar jasaıtyn tórtinshi qabattaǵy qartań kisini de jolaı qaǵyp kete jazdady. Ólmese búgin - erteń júzdeser. «Aǵa, siz de jas bolǵan shyǵarsyz, ar jaǵy belgili ǵoı» dep yrjyń-yrjyń kúlgeni jón be; álde túk bolmaǵandaı sazaryp, úlkendigin syılasa bas ızep qana amandasyp, janynan yzdıyp óte shyqqany jón be. Bul ne sandyraq?! Ózgesin túgendep alyp, tek sol kisimen qalaı túsinisýi qalǵan eken ǵoı, á?!

Tisteri qyshyrlap, jaǵy jybyrlady. Aıtqandaı, júregi aýzyna tyǵylyp, alqynyp kelgende esikti qalaı ashty deseńshi?! Ákki urydaı kilttiń syldyryn bildirse ne deısiz! Álde sáttiliktiń bári demderin ishinen jutyp, Aqbergenniń jolyn tosyp turdy ma. Túni boıy kirpik ilmesten jaýyn tópelegen terezege bir qarap, esikke telmirip eki qarap ábden silesi quryp, týra Aqbergen kelerde ǵana kóz ilgen Kúmisjannyń ishki álemimen eseptesken kim bar. Ulyn uıyqtatyp bolysymen Aqbergendi biledi - aý degen erkek kindiktilerge túgel telefon soqqan. Bir jaǵynan uıat qysqandyǵyn da jasyra almaıdy. Mundaıda áıeldik qyzyǵýshylyqtyń oraıyn taýyp, óre túregeletin ádeti ǵoı qashannan. Solardyń ishinde bálkim ózi de bar shyǵar. «Jeti qarańǵy túnde adamnyń záresin alǵan bul qaı júrek jutqan urǵashy?!»

«Aqbergenniń áıeli ǵoı» dese, ne kórinipti biraz sýretshiniń zaıyby sabasynan túsip, janshyrlyq tanytar. Al keıbireýi keri keter: «E, anaý ma, anaý ǵoı... Máskeýdiń Sýrıkov akademıasyn bitirgenmin dep kúıeýi tumsyǵymen aspan tireýshi edi. Erkekke senim bar ma búginde. Jáne ózi eldi aýzyna qaratqan sýretshi bolsa... Bir ystyq ushaq tabylǵan da...» Árıne, olardyń odan ári ne dep ósek gýletetindigin Kúmisjan qaıdan bilsin. «Ómiri búıtip keshikpeýshi edi» dep shyn nıetimen shyryldaǵan. Aqyry «aman bolsa jarar» dep, kereýettiń aıaq jaǵyna kep tize búkkeni sol edi.

Aqbergenniń úıge aman kelgendigine shúkirshilik aıtty ma, álde jeke menshik fırmanyń túgesilmeıtin topan qaǵazdaryn retke keltireıinshi dep oılady ma, basy qaqyrap synyp bara jatsa da amalsyz súıretilip ornynan turǵan. Ulyn kıindirdi. Balabaqshaǵa aparatyn kúıeýdiń jatysy mynaý. Bala neme: «búgin meni papam aparsa qaıtedi» degendeı, bolar -bolmas nemeýrin tatytyp edi, sheshesi jyly qabaq tanytpaǵan soń jym boldy. Artynsha emen esik solq etip qatty jabyldy.

Shirkin, bostandyq - aı! Aqbergenniń jalǵyzdyqtan jalyǵatyndarǵa tańy bar. Ásili, ondaılardan aýlaq júrgeni durys. Túbinde ondaılardan jaqsylyq, ne raqym kútýge bolmaıdy. Negizinde olar myna ólsheýli ǵumyrdyń mán-maǵynasyn túsinbeıtinder, ne qudaıdyń bar ekendigine kúmán keltirip jáne erteń óletindigin qaperge almastan, qamsyz -muńsyz óstip tompańdap júre beremin dep oılaıtyndar. Odan ári tereńdese bul taqyryptyń túbin túsirer edi-aý! Oǵan shama qaıda. Parket edendi jalań aıaǵymen syqyrlatyp bardy da, kranyń tastaı sýynan urtyn toltyryp bir jutty, eki jutty. Shekesi shyńyldady. Mine, qarańyzshy, jalǵyzdyqtyń kól-kósir shapaǵatyna kúmp berip tústi de ketti! Adam - aý, Kúmisjannyń aqy-pulsyz aqtarylatyn da jatatyn myń-mıllıon suraǵyna jaýap berýden qutylǵandyǵynyń ózi nege turady?!

Terezeniń aldyna kelip taltaıyp turdy da altynshy qabattan tómenge kóz tikti. Ulyn jetektegen Kúmisjannyń myna qylyǵyna qaıran qalmasqa sharań qaısy?! Jumystan keshigetin bolǵan soń Sermaǵambettiń tartqynshaqtaǵandyǵyna qaramaı, ishki renishin jáne jasyra almaı julqynyp, aıaǵy - aıaǵyna juqpaı dedektep barady - aý dep paıymdaǵan. Má, bezgeldek! Dereý terezeniń kirsheńdeý perdesimen betin kólegeıledi. Kúmisjannyń ádeıi artyna burylyp, Aqbergenniń kókjelkeden tesile qarap turǵandyǵyn bir ǵajaıyp túısikpen sezingendeı, onyń da altynshy qabatqa dereý nazar jyqqany. «Burylma, baǵytyń durys, tarta ber alǵa! Sirá, bir nárseden ýáıim jeısiz - aý! Álde... meniń túngi joryǵymnyń qupıa - syryn bilemisiz? Bireýler symsyz telefon arqyly zyń etkizbese netti. Jo-joq, ol urlyǵymdy tiri jan sezgen joq, ózim ǵana bilemin. Jáne kúnderdiń kúninde ózim ǵana jerleımin. Bitti… Al sizdiki de qur dalbasa. Aqbergendi aqymaq kóresiz, á?! Sýretshilerdiń, jalpy óner adamdarynyń júıkeleri juqa keledi degendi oqyǵansyz ǵoı bir jerden, bálkim estidińiz... So sekildi Aqbergen de altynshy qabattan sekirip ketpeı me deısiz ǵoı. Ólmeımin, altynshy qabattan da sekirmeımin. Durys, bári durys. Alańdama! Sizdi jaqsy kóremin! Sizdeı áıel qaıda?!..»

* * *

Qaıbir jetisken tirlik. Kúni keshege deıingi tartqan azabyn oılasa, tóbe shashy tik turady. Sýretshi, kásibı sýretshi jáne birneshe syldyrmaqty óńirine qadaǵan osy zamanǵa beıimdelgen sýretshi. Salvador Dalıge elikteıdi, uly sýretshiniń súrrealızm ádisi degende ishken asyn jerge qoıady. Jeter... ómirbaıanǵa qatysty derekterdi osymen doǵarǵany abzal. Máskeýdiń Sýrıkov akademıasyn bitirgen. Já, aıtty ǵoı ony. Maqtaý sózge bir búıiriniń burylyp turatyndyǵyn qarańyz.

Kúnkóristiń aýyr qamyty moıyndy qajaǵanda qańǵalaqtap qaıda barmady. Qaıda barsyn! «Almatynyń Arbaty» bir sıqyrly kúshimen ózine qaraı qol bulǵap, shaqyratyn da turatyn. Jasyratyny joq, Aqbergenniń ózge áriptesteri de bul mańaıdy talaı shıyrlaǵan. Nesi bar, adal eńbekteri, mańdaı terleri. Satylsa bárekeldi, buıyrǵan bes-on tıyndy qattap qaltaǵa basady da úılerine qaıtady. Ótpese de ókinbeıdi. Eski «Moskvıchtiń» tóbesine ornatylǵan temir setkige ramalardy atyp uryp, túk bolmaǵandaı ándetip keri burylady. Ózgelerde sharýasy ne, buıyrǵan nesibelerin terip jesin de, tympıyp júre bersin. Árkez aldarynan jarylqasyn! Al Aqbergen úshin «Arbatqa» barý azap. Azap bolǵanda da túrmege bara jatqandaı tula boıy titirkenip, ilgeri basqan aıaǵy keıin ketip, ábden júnjip bitedi. Endigi kórmegenim «Arbat» bolsyn dep ishinen myń márte qaıtalasa da, jeme-jemge kelgende ol ýádesin umytyp, «Moskvıchtiń» tor setkisine tórt-bes kartınasyn salyp jatqandyǵyn ańǵarmaıdy. Netken álsizdik! Sózge turmaǵandyǵy úshin atyp tastaý azdyq eter Aqbergendi! Aıdyń - kúnniń amanynda áldenege jipsiz baılanyp, shyrmalady da qalady. Sirá, áıel zalym degeni ras bolar. Kúmisjan kúıeýiniń keýdesine suq saýsaǵyn qadap, ne aýzyna kelgendi kókip, erkektiń basyn tórden kórge súıreıtin aqylsyz áıel emes. Sypaıy. Tekti. Kórgeni kóp. Aqbergendi syılaıdy, aldynan kese ótpeıtin edi dep asylyq aıtýdyń keregi ne. Yńǵaıy kelgende óz pikirin de qysylyp -qymtyrylmaı ashyq aıtady. Jáne oǵan bola Aqbergenniń kóńilin qaldyrdym - aý dep kishireıip, elpeń qaqpaıdy. Bir qalypty, ustamdy.

Túbiń túskir osy ustamdy minezi qurtty ǵoı Aqbergendi! Uzaqty kún ıt pen mysyqtaı yryldasyp jatsa, buǵan da áıeldiń kezekti sandyraǵy ǵoı dep súlesoqtaý ǵana qoly bir silter edi, týrasyna kóshkende ony bıt shaqqan qurly kórmes edi. Odan qulaǵynyń tynyshtyǵyn oılap, qala ortalyǵyndaǵy «Sýretshiler úıine» tartyp ketpes pe. Qansha degenmen ol jer kóńildi. Shyǵarmashylyq orta. Kóptegen aqparattar aǵyl-tegil ortaǵa quıylady. Árkim qolyna ilingenin ákep aǵash ústóldiń ústine úıedi. Sheriń tarqaıdy. Azdap kaıf ustaısyń. Qýyqtaı sheberhana shala baıytyp jiberedi aqyr sońynda.

Úıdegi jaǵdaı belgili. Mundaıda ózge sýretshilerdiń áıelderi jaldamaly páterge, balabaqshaǵa tóleıtin aqsha joqtyǵyn aıtyp zar ıler; qara aspandy tóndirip, typ -tynysh dúnıeniń qapelimde astań - kesteńin shyǵarar. Al Kúmisjan úlken kózderine jasandylaý bolsa da kúlki júgirtip, kúıeýine degen ıneniń jasýyndaı renishin sezdirmeı, esikti ózi ashyp, Aqbergendi ylǵı ystyq ısharamen qabyldaıdy. Shaıy qaınaýly, tósegi salýly. Oý, áıelge budan artyq ne iste deısiń. Óle me?! Ári «ishken - jegeni bir ózinen aýyspaıtyn» qýaıaq sýretshiniń áıeli bolsa. Aıtyp-aıtpaı ne kerek, óner adamdary ókimettiń ákelik qamqorlyǵynan jurdaı aıyryldy ǵoı áldeqashan. Soǵan oraı abyroı-bedeli de tómendegen. Árıne, bul jaıdan Kúmisjan da habardar.

Degenmen... osy «degenmen» sharshatady kisini! Ózgelerdiń túsiniginshe qylqalam sheberleriniń ishkenderi — aldynda, ishpegenderi — artynda. Shirigen baı. Sheteldik máshıne minedi kópshiligi. Ózderiniń mingenin qoıshy, áıelderiniń astaryndaǵysy da kózdiń jaýyn alady, jutynyp tur. Al buǵan ne deısiz? Kúmisjan ádettegishe tilin tisteıdi. «Bizdiń jaǵdaıymyzdy bilgińiz kelse, qonaq bolyńyz!» Muny da kekesindi túrde ishine jutady. Tysqa shyǵarmaıdy. Al shyǵaratyny, kúni buryn kirdiń tasyna salyp ólshengen. Júrekke tımeıdi. Dalanyń qońyr salqyn samalyndaı ántek qana bet syıpaıdy. Maıda, aq maqtadaı úlbireıdi: «Keler apta, keler apta Sermaǵambetjannyń týǵan kúni ǵoı. Bireýler qańǵalaqtap kelip qala ma? Osyny qaperińizge salaıyn degenim...» Budan artyq sóz aıtylmaıdy. Arǵysy jazýly hattaı kókireginde saırap tur. Eski «Moskvıchtiń» tor setkisi dúńk-dúńk. Tanys alańqaıdyń tór jaǵyna suǵyna kirip, bir-aq toqtaıdy. «Assalaýmaáleıkúm, «Almatynyń arbaty»! «Álıkúmsálem» qaıda?.. Aldymen aptyǵyńyzdy basyńyz, jan-jaǵyńa qarańyz, «Arbattyń» kúńgirtteý tirshiligine beıimdelińiz. Sirkeleri sý kótermeıtin jáne tiri janmen tildesýge qulyqsyz, kúzdiń qara sýyǵyna qalqan bola ma dep ıyqtaryna ile shyqqan kónetoz paltonyń jaǵasyna moıyndaryn tyǵyp, arzan shylymdy ústi-ústine sorǵyshtaǵannan basqa qoldarynan keler qaırany joq, qabaqtary qatyńqy, kózderi kirtıip turǵan myna jaısańdardan sálem dámetkenińiz qaı sasqanyńyz, a?! Bulardan sizdiń qaı jerińiz artyq?.. Álde Sýrıkovty bitirgenińizdi araǵa taǵy tyqpalaısyz ba?.. Já-já, adamnyń jandy jerine ıne suqqylaǵandy qashan doǵarasyzdar, a?!.. Ómirbaıandy ıt jyrtqan qara terideı tartqylamaıyq degenimiz qaıda?! Kelisken sekildi edińiz ǵoı…

Kún tas tóbege tyrmysqansha «Arbattyń» sharýasy shynymen shatqaıaqtaıdy. Qala halqy jalqaý. Demalysty syltaý etip, túske deıin uıyqtaıdy. Almasa da, bermese de adamdardyń tóńirekte topyrlap júrgeni jaqsy ǵoı. Tegin kórmeden nesine sheginshekteıdi sorlylar! Tegin, bári tegin. Kartınany qolyńa alyp, olaı-bylaı aýdaryp-tóńkerýge, kúnge qaraýyńyzǵa, al túpnusqalyǵyna kúmándansańyz áldekimnen aqyl suraýǵa da erkińiz bar. Qasqaldaqtyń qany emes, baǵasyna nege kelispeske?! Biraq tym jer jastandyrýǵa Aqbergenniń de ary jibermeıdi. Tars etip jarylmasa da sýretti qolynan julyp alýǵa júzi janbaıdy. Almasańyz, atamnan ármen!

Túske taqaý ybyr - jybyr molaıa túsedi. Baǵy janyp, bir - eki sýretshiniń kartınasy ótip ketedi. Sol, sol-aq ekken, álgilerdiń júzderine jyly shyraı júgiredi. Kúlmeıtinge kúlip, kádimgideı jelkelerin kújireıtedi: «Oý, Sýrıkovtyń túlegi, sizdiń halyńyz neshik?!» degendeı bir jaǵynan tabalap, ekinshi jaǵynan qyr kórsetkendeı kózin qysyp, ıegin kóteredi. Aqbergen keıin sheginshekteıdi. Tamaǵyna tas turyp qalǵandaı qurǵaq jutynady. Nazary asfáltqa qulaıdy. Basy zil, kóterilýi muń. Kópten ustara kórmegen túk - túk samaıy shyp - shyp terleıdi. Sýretteriniń mańyna jaqyndamaıdy. Anaý shetkeri temir sákilerdiń ústinde ermek úshin anaý - mynaý, kákir - shúkirler satyp otyratyn kempir-sampyrlardyń ájik - kújik áńgimelerine qulaǵyn tosady. Sonda baryp, bolar -bolmas boıy sergıdi. Pendeshiligińdi túsinesiń. Bireýge kóleńkeńdi túsirmeı, typ - tynysh ózińmen - óziń jer basyp aman júrgenińniń ózi ájeptáýir olja eken búginde. Kartınalary qazir ótpese erteń óter. Áldekimderdiń menmensıtindeı olardykiniń bári shedevr, Aqbergendikiniń bári haltýra emes. Árıne, taqyryby aýyrlaý. Birden jaryq etip, baryn lezde aldyńa jaıyp salmaıdy. Úńilip, o jaǵyna bir, bu jaǵyna eki shyǵyp, muqıat qaraýdy talap etedi. Sonda baryp bolmashy sańalaý paıda bolsa, káni?! Alýshysy tabylmasa kimge ókpeleıdi. Aqbergenniń sýretteri tobyr túsinikke arnalmaǵan. Odan bıik, odan góri joǵary. Keýdesinde kózi barlar kezdeser túptiń túbinde. Kún qyzýymen shirip ketetin maı shabaq emes qoı, azar bolsa Aqbergenniń myń-san azabynyń biri bolar. Nesine ókpeleıdi…

Eski «Moskvıch» ornynan oqys qozǵalady.

* * *

Qalta telefony sóndirýli. Týrasyna kóshkende eshkimdi kórgisi joq. Sylq túsip jata berý tańǵy yńǵaısyz. «Sýretshiler úıiniń» kúzetshisimen arakidik shahmat oınaıtyny bar-dy. Oń aıaǵyn syltyp basatyn jarymjan jigit shahmat taqtasyna kelgende menen myqty kimderiń bar degendeı, tóńiregine tákápparlana qaraıtyn. Sebebi, «Sýretshiler úıiniń» jasy men jasamysy onyń aldynda kádimgideı kishireıedi. Ótirik — rasyn kim bilsin, bala kezimde Smyslovpen de kúsh synasqanym bar dep, maqtaý sózdi kóbirek estise óstip bósińkirep ketetini bar-dy. Aqbergenmen ámpáı-jámpáı. Eki-úsh partıany jumystan qalyp, jurt aıaǵy saıabyrsyǵan soń asyqpaı oınaǵandy jaqsy kóredi.

Al Aqbergenge unamaıtyn bir minezi, kishkene kóziń taısa - aq boldy: — Qaıdasyń, tirimisiń?! Sirá, bir jyly-jumsaqqa tap boldyń bilem. «Arbattan» da tóbe kórsetpeısiń. Tapqan - taıanǵanyńdy jasyryp jeseń, kúpti bolasyń. Ara - tura bizben de bólisip tur, — dep qulaqtyń qurt etin jeıdi…

Túndegi mán-jaıdy soǵan túsindirip, azdap ish bosatyp alsa ma eken, a?! Oý, ádildik qaıda? Tań aldynda súlelenip úıine ázer jetken Aqbergenniń myltyq atsa oıanbaı, tas búrkenip shyrt uıqyǵa ketetin qaıran ýaqytynyń ıt jemi shyǵyp, qor bolǵan túri mynaý.

Telefon shyldyrady. Kúmisjannan basqa kim bolýshy edi.

— Tekserip jatyrmysyz, tekser, tekser! Ázirge tirimin. Óletin túrim baıqalmaıdy!

— Ólik jóneltýge de qyrýar qarjy kerek. Ońaı deımisiń?! — Ol da óz upaıyn túgendep jatty: — Tyńda, qasaryspa! Adam óltirgendeı bet-aýzyń sup-sur bop ketipti ǵoı. Sonsha ne kórindi? Sen keledi dep túnimen sorpa daıyndaǵam. Tońazytqyshta. Gaz jaǵýǵa shamań keletin shyǵar. Ysytyp ish. Sekirip ketip júrersiń, balkonnyń esigin myqtap bekit!..

* * *

Kimnen estigen qaıdam, uzyn boıly sylyńǵyrdaı sary jigit Aqbergendi «Sýretshiler úıindegi» qýyqtaı sheberhanasyna ádeıilep izdep keldi. Sylyńǵyrdaı jigitińiz basqasyn aıtpaǵanda, aqsúıekter úshin qurylǵan osy qaladaǵy «Gólf» klýbynyń beldi múshesi edi.

— Temirjan.

— Aqbergen. Otyryńyz qulaǵym sizde.

— Otyratyn ýaqyt joq, syrtyńyzdan tynyspyn.

— Bálı.

Nege ekendigin qaıdam, bizdiń sýretshilerdiń deni teńiz taqyrybyna

qalam siltemeıdi. Durys aıttym ba, jazbaıdy degenim oryndy bolar ma edi.

— Aıvozovskııden asa almaǵan soń aramter bolýdyń qajeti ne?

— Uqsap baǵýdyń ózi nege turady.

— Eger uqsata alsa...

— Sharýaǵa kósheıin, teńizdiń syryn túsinetin sizden basqa deni durys sýretshi taba almadym.

— İzdeýińiz shala bolǵan ǵoı.

— Múmkin. Sizdiń janashyrlaryńyz da jyrtylyp aıyrylady eken. Aldymen solar sebepshi boldy.

— «Senbe jurtqa tursa da qansha maqtap...»

— Menen zakaz qabyldaısyz.

— Tapsyrys deńiz. Bul ne, buıryq pa?!

— Qalaı túsinseńiz, olaı túsinińiz.

— Kúıip bara jatqan ol qandaı tyǵyz sharýa? Aldyn - ala mán-maǵynasyn, túr - sıpatyn bilýge bola ma? Meni adam óltirýge jumsamaıtyn shyǵarsyz.

— Qudaı saqtasyn! Kelisesiz ǵoı...

— Kelistim dep kim aıtty sizge. Shamamyzǵa qaraıyq. Eger qoldan kelse...

— Keledi, tek nıet bolsyn deńiz. Kartınalaryńyzdy kórgem talaılardyń qolynan.

— Tý...ý, bir túrli qulaqqa túrpideı estiledi eken.

— Nege?

— Sizdiń oıyńyzsha men tek tapsyryspen ǵana jumys isteıtin sýretshi boldym ǵoı.

— Onyń nesi jaman. Jáne kez - kelgenge senim artyla bere me. Sonymen qazir bizdiń úıge baramyz. Qalǵany sol jerde sheshiledi. Kóńilińizge kelmesin, eski kóligińizdi bizdiń aýlaǵa súırelemeı-aq qoıyńyzshy. Qarsy bolmasańyz, erteń dúkenge soǵyp, jańasyna aıyrbastaıyq. Alǵashqy avans deseńiz de ózińiz bilińiz.

Temirjan úlken qalanyń ákimshilik ortalyǵyndaǵy eńseli úıge kelgenshe jaq ashpady. «Qaı oblystansyz?», «Bul qalada kópten turasyz ba!», «Áıelińiz, bala-shaǵańyz?..», «Páterińiz qansha bólmeli?» degen sekildi eki jaqqa da kók tıyn paıdasy joq, tek ish pystyrǵannan basqa bereri shamaly jáne aıtyla - aıtyla ábden aq jemi shyqqan sholaq suraqtar da shorshymady. Aqbergenniń de kútkeni osy edi. Baıybyna barmaı «jańa qazaqtar» dep áldekimderdiń osyndaı azamattardy mysqyldap, syrttarynan kúńkildeıtinderine sýretshiniń de qaradaı - qarap jyny keldi. Sirá, bar kiltıpan mynada: kúndelikti shaı-puly tabylsa tórt qubylasy túgeldengendeı sol tirshiligine shúkirshilik jasap, shyrt-shyrt túkirip, aıaǵyn aýyrlaý basatyn aýyl qazaǵy dúnıeni aýdaryp -tóńkerip, sát saıyn myń - mıllıondarmen esep aıyrysyp, aýzyn ashsa bir mıllıondy ishke kirgizip, bir mıllıondy syrtqa shyǵaryp tastaıtyndardyń alas - qapas tirshiligin unatpaıdy. Durysy, kóre almaıdy. Sonan keledi de jartykesh pikir týyndaıdy.

Al Aqbergen Temirjannyń iri týraıtyn aýqymy keń, tynysy mol jigit ekendigin alǵash kórgende - aq ańǵarǵan. Qudaıdan tilegeni de sol edi. Arqalanyp «Arbatqa» barǵanda da múıiz shyqqany belgili. Bes bólmeli úıdiń jasaý-jabdyǵy kóz qarıdy. Sheteldik jıhazdan ınedeı kinárat tabýyń ekitalaı. Jalt-jult. Parket edenge túsken kún sáýlesiniń ózi taıǵanaqtap, bir orynda tura almaıdy. Shashy ıyǵyn japqan sulý kelinshek Aqbergendi jańa kórip turǵandyǵyna qaramaı erkin qımyldap, qysylyp-qymtyrylmastan ózin Eleonora dep tanystyrdy. Sýretshi oń jaq betiniń ushynda bolar-bolmas kózdiń qarashyǵyndaı meńi baryn baıqap qaldy. «Dál soǵan suqtanýdyń qajeti ne. Bireýge kiriptar bop kelip turyp...»

— Kelinshegim, — dedi Temirjan, — shaı, álde kofe ishesiz ba?

— Raqmet. İske kiriseıik, — Aqbergen de istiń adamy ekendigin ańǵartyp úlgerdi.

— Eki balam bar. Mynaý solardyń bólmesi. Úlkeni - úshinshi, kishisi - birinshi synypta. — Temirjan shetkeri bólmeniń esigin ashty. — Osy bólmeni bezendiresiz.

— Qalaı, qaıtip?

— Mine, áńgime osynda. Biz jyl saıyn jazda semámyzben Ispanıa shıpajaıynda demalamyz. Dálirek aıtqanda, ataqty Maıorkada. Maıorka jaǵalaýynda bolyp pa edińiz?

— Qaıdaǵy, Maıorka túgili, myna turǵan Aralǵa da sırek baramyz.

— Maıorkada kimderdiń demalǵandyǵyn gazetten bolsa da oqyǵan shyǵarsyz. Ispanıa karoli Hýan Karlos, Maıkl Dýglas, Klaýdıa Shıffer, Dıana burynǵy kúıeýi Charlzben...

— Jeter, kimderdiń demalǵandyǵynyń qajeti ne?

— Qajet. Jaýapkershiliktiń jeńil emestigin sezingen shyǵarsyz. Jáne sizdiń Araldan bolǵandyǵyńyz qandaı keremet!

— Aral siz oılaǵandaı deńgeıge jetken joq ázirge.

— Degenmen balalyq shaǵyńyz teńiz jaǵalaýynda ótti ǵoı.

— Oǵan sóz bar ma?!

— Minekeı, á degennen másele bizdiń paıdamyzǵa sheshilip kele jatyr. Toqeteri — osy bólme ishinde balalarym teńiz jaǵalaýynda jatqandaı jaǵdaıdy sezinýi kerek. Qalǵany sizdiń sheberligińizge, oılaý qabiletińizdiń júıriktigine, qıalyńyzdyń ushqyrlyǵyna baılanysty. Shtrıhtardy olaı salyńyz, bylaı salyńyz dep, bıznesmen basymyzben sizge aqyl úıretip jatqandyǵymyz uıat bolar. Shaǵala, teńiz, tolqyndar... alystan kóringen aq keme. Ara-tura ózim kelip, kórip-ketip turamyn. Unamaıtyn ustary bolsa qaıta salasyz, qaıta jumys isteısiz... Tapsyrys berýshi - patsha. O jaǵyn siz de túsinetin shyǵarsyz. Al avansty Eleonoradan alyp turasyz. Erteń máshıneńizdi jańalaısyz... Al iske sát!

— Merzimi?

— Asyǵys joq. Shamańyzǵa qarańyz...

Temirjan Aqbergendi úıine deıin shyǵaryp saldy.

* * *

Ystyq sorpa jan shaqyrýǵa jarady. Kúmisjanǵa aıtar alǵysy sheksiz. Osyndaı áıelge opasyzdyq jasaýǵa bola ma, ońbaǵan?!.. Anaý qonaqúıdiń 23-shi bólmesindegi túngi oqıǵany munan basqa nege teńeýge deýge bolady?!.. Siz ne aıtyp tursyz, qaıdaǵy opasyzdyq?!.. Kúmisjannyń kózine shóp salyp óle almaı júr me?!.. Ondaı áıelge túsińizde jolyǵarsyz! Kúmisjandaı áıel qaıda?!.. Qudaı-aı, mıy solqyldaǵanda aıtpańyz!.. Bireý urlap áketken be uıqysyn?! Tynysh... Aqbergen de adam ǵoı, kishkene demalsyn... Tynysh...

* * *

Jumysqa ynta — shyntasymen kirisken. Ispanıadaǵy atyshýly Maıorkaǵa qatysty materıaldardy ınternetten taýyp, túgel súzip shyqty. Adam janyna ne qajettiniń bárin aıtary joq, tek Maıorka shıpajaıynan ǵana tabasyz. Jaǵajaıy qandaı, sýynyń tazalyǵy qandaı! Aınalań alaqandaı - alaqandaı araldar. Daýyl, shań-tozań, qapyryq... atamańyz! Maıorkada máńgi kóktem. Tóńiregiń jap-jasyl. Mine, tabıǵattyń osy bir mamyrajaı qudiretin aıadaı bólmege syıǵyzýǵa tıistisiń. Jáne el tańǵalarlyq sán-saltanatymen. Aqbergenniń de shybyn jany tyrnaq ushynda. Aral jaǵalaýy bolsa áldeqashan bitirip, «Sýretshiler úıiniń» aqsaq kúzetshisimen salqyn syrany syzdyqtatyp otyryp, birneshe partıany shıyryp tastamas pa?! Maıorka degeni pále bop jabyspasa netsin! Jáne ómiri kórmegen, kóz aldynan ótkizbegen beıtanys óńir. Aıanyp jatqan joq. Japadan jalǵyz tórt qabyrǵamen alysqanyna mine, tórt aı. Júdedi, jýan moıyn jeńishkerdi, qozy qaryndy yrsıǵan qabyrǵa jutyp qoıdy. Erteletip keledi de shetkeri bólme ishine shym batady. Ár qabyrǵaǵa túsken beınelerge ár tustan úńiledi. Eńkeıip qaraıdy, tóbege shyǵyp, qıǵash qaraıdy, syǵalap buryshtan qaraıdy. Durys… Durys emes. Ylǵı ıtjyǵys. Jazǵan qul da sharshaý bar ma, osy qalaı - aý degen tusty óshirip, qaıta salady. Qaıtadan shuqshıady. Beti beri qaraǵan sekildi. Ispanıanyń kýrortty aımaǵyn bir bólmege syıǵyzý... Ózin de óltiretin adam joq. Jigit basymen kelisimin berip alyp, endi nesine kótkenshekteıdi. Ól - tiril, tapsyrmany orynda!

Ara-tura Temirjan tóbe kórsetedi. Birer apta joǵalyp ketedi de, jerdiń jiginen shyqqandaı oıda joq ta sap ete qalady. Temirjan — tajal. Urmaı-soqpaı qanyńdy sorady, jon arqańnyń bir qabat terisin sydyrady, aramterińdi syǵyp alady.

—...Sizdiń shaǵalańyz nemene... Mine, qazir-aq ıt-qusqa jem bolǵaly tur ǵoı.

—...Maıorkadan mynadaı tolqyndy kórsek kózimiz shyqsyn.

—...Alystan aq kemeniń aq jelkeni kórinsin degenim qaıda?!

—... Siz ózi, bylaı azdap shekpeısiz be? Apıyn ishpeısiz be degenim ǵoı. El-jurt teńiz taqyrybyn jazatyn munan asqan sýretshi joq degenge... — Júıkege shı júgirtedi, — Myna túrińizben bıyl bitire almassyz.

— Bitiremin! — deıdi Aqbergen, — Bitiremin, sen úshin emes, ózim úshin! Búıtip qarjy tólegenińiz de quryp ketsin! Ashtan ólip, kóshten qalsam da budan bylaı tapsyrys qabyldamaımyn! Munyń bári meniń bir kúndik bostandyǵyma tatymaıdy!

Kelesi joly da Temirjandiki sol baıaǵy kekesin. Kisiniń saǵyn syndyrýǵa kelgende munan ótken sumpaıy tabylmas. Aqbergenniń de kóńili sýyǵan, bet-júzin kórgisi kelmeıdi. Salǵan sýretteriniń tym iske alǵysyz emestigin ishi sezedi. Jáne bul taqyryp janyna jaqyn. Árkim shamasyna qaraı Aıvozovskıı! Aqbas tolqynnyń qum jaǵany tepkilep jatatyny tabıǵı túrde Aqbergenniń keskindemesine aýysqan. Al qudaıshylyǵyna baqqanda, teńiz tolqyny men qum jaǵa kórinisin bitistirýge kelgende bul qalada Aqbergenniń aldyna túsetinder sırek. Meıli, myń jerden Maıorka bolsyn, Aralǵa jetpeıdi báribir. Álde birjaqty ketkennen saý ma? Aral sýretteri andaǵaılap, aldyńǵy planǵa shyǵyp ketpese! Syrt kóz - synshyl. Jetiqat jer astyndaǵyny sezetin Temirjan sumpaıy osy tusty tap basyp...

— Mynaý ne? — deıdi ash búıirin taıanyp.

— Bul ma, bul — bult.

— Sizdiń bulttaryńyz qalaı-qalaı jóńkiledi?! Qasqyr kórgen qoıdan jaman ǵoı, táıiri! Biz baryp júrgen Maıorkada jel soqpaıtyn sekildi edi.

— Baıqamaǵansyz ǵoı, Maıorkanyń tóńiregi qaptaǵan jeldıirmen. Olar qýat kózine jeldıirmendi paıdalanady. Aýaǵa tútin taramaıdy, ýly gaz atymen maqurym. Maıorkada jel turmaıdy deısiz.

— Siz Maıorkany Port - Alkaýdıa jaǵynan qaraǵan boldyńyz ǵoı. Já, buǵan da keliseıik... Saǵyzdaı sozylyp barady. Jańa oqý jyly bastalǵansha bitiresiz be? Siz sýretshisiz, ashyǵyn aıtyńyzshy, balalarym mynadan jaǵajaıda jatqandaı kúı keshe ala ma, solaı sezine ala ma? Maǵan eń basty keregi sol! Shaǵalańyzdyń qanaty sholaq bolar, bulttaryńyz qorqynyshty, tolqyndaryńyz kisi óltiretindeı túıeórkeshtenip aıbat sheger... Munyń bárine keshirimmen qaraıyq. Álgi suraǵyma jaýap berińizshi?

— Sezinedi, sezingende qandaı! Oǵan kúmánińiz bolmasyn! Senbeseńiz balalardy shaqyrtaıyq. Aqyrǵy baılamdy solar aıtsyn. — Aqbergenniń shydamy da osyǵan ázer jetti.

— Kúmánim bar. Qarajatty balalar emes, meniń tóleıtinim qaperińizde bolsyn. Áıteýir, bir nárse jetpeıdi, ras aıtamyn, bir nárse jetpeıdi. Balalardy emes, aldymen sizdiń sýretshi áriptesterińizdi shaqyrtsaq. Baǵasyn bersin, tıisti gonorary tólenedi. Qur aıaqqa bata júre me. Sóıtip komısıamen qabyldaıyq jumysyńyzdy. Sózim sóz, bir nárse jetispeıdi. Áli de oılanyńyz!

— Oılanbaımyn! Oılanyp bolǵam. Jetpeıtin jerin ózińiz jóndep alyńyz!

Bálı, taban astynan Aqbergenniń búıtip tars jarylǵany múldem túsiniksiz edi. Bitip turǵan sharýanyń sońǵy núktesine kelgende... Aljapqyshyn sheship, atshaptyrym bólmeniń adymdap ana basyna bir, myna basyna eki shyqty. Jamandyqqa da, jaýyzdyqqa da barǵysy keldi. Myna polotnony qara boıaýmen aıǵush - uıǵysh syzǵylap, iske alǵysyz ǵyp tastasa… Arydan kóterilgen dúleı ashýdy sabyrǵa jeńdirdi. Tisteri qyshyrlap, jon arqasy jipsidi.

Temirjannyń úıinen súlelenip kóńilsiz shyqty.

* * *

Bir aı shamasynda, tipti oılamaǵan jerden Temirjannyń áıeli Eleonora habarlasty.

— Sizdiń minezińiz de bultsyz kúni naızaǵaı sekildi eken. Baryńyzdy salyp, tıanaqty jumys istegenińizdi basqa túsinbese de, óz basym jaqsy túsinemin. Al túsinbeıtinim — Temirjan ekeýińizdiń tıtteı nársege kerildesip, bala qusap urysyp qala beretinderińiz! Taǵy da qaıtalap aıtaıyn, sýretterińiz maǵan keremet unaıdy! Keıbir tustaryna áli de qalam tıgizesiz be, álde osy kúıinde qaldyramyn deısiz be, qalaýyńyz bilsin!.. Sizben jekeshe sóılesetin áńgime bar. Temirjan issaparda. Búgin keshkilik «Danıar» qonaqúıiniń 23-shi bólmesinde kútemin...

Qulyn músindi, tyǵynshyqtaı deneli jas kelinshekpen 23-shi bólmede tańǵa deıin birge boldy... Aǵyl-tegil syrlasty... Sharap ishti, Eleonora azdap án saldy. Súıisti. Qushaqtasty... Aqyry aıaq - jolyn ázer alyp, súrine-qabyna úıine jetti. Bul ne? Mahabbat pa? Jo-joq, oǵan uqsamaıdy. Esep aıyrysý ma? Jo-joq, oǵan da... Qalǵan qarajatty basy bútin Aqbergenniń qaltasyna salyp bergen. Sonda bul ne, oý, sonda munyń ne bolǵany?! Túgine túsinse buıyrmasyn.

Qonaúıdiń 23-shi bólmesindegi tosyn oqıǵany kópke deıin umyta almady. Bul ne?.. Bul suraqqa jaýap taba almaı shermende…

---