InfoHub Logo

Qyzyq, qyzyq bolǵanda suramańyz! Haıýanattar baǵynyń zoolog-mamany Nesibeli Júginisovanyń myna tirligine tańdanbaıtyn pende tabylsa. Oý, bul kisige shynymen ne kóringen, a?! Anda-sanda aqyl-esiniń aýytqyp ketetini joq pa eken deýge, tipti aýzyń barmaıdy. Aýzyń barmaǵannan buryn álgi kúpirlik oıymdy bireý-mireý sezip qalmady ma dep, qaradaı-qarap mazań ketedi. Jan-jaǵyńa alaq-julaq kóz júgirtesiń de, záýdesin baryp táýbeńe túsesiń. Oı, nesin aıtasyz, Nesibeli sekildiler sırek qoı, sırek. Oqyǵan-toqyǵanyn jipke tizseńiz basyńyz aınalady. Já, ózimizdikin qoıshy, ana bir jyldary zamannyń bet-alys baǵdary kúrt ózgerip, jurt túkke túsine almaı ári-sári kúı keshken tusta Nesibelińiz esh qınalmastan shetel asyp, ǵylymı eńbegin so jaqtan qorǵap kelgen. Árıne, ózine salsańyz muny bir eleýli oqıǵa dep elemeıdi. Al haıýanattar baǵynyń dırektory árbir jınalys, árbir otyrys saıyn «bizderde mynadaı bar, mynadaı bardyń» kebin kıip, ájim torlaǵan qyldyryqtaı keńirdegin arly-berli sozǵylap, Nesibelini qalaı maqtaýdyń retin tappaı qınalady. Pensıaǵa birer jylym qalǵanda ornymdy basyp alar dep qaýiptene me, álde sondaılyq bilim-biligimen jan-janýarlardyń qolańsa ıisi sasyǵan myna baqta Nesibeliniń tóbe kórsetip júrgendigin arqa tuta ma, áıteýir kózáınegi dymqyldanǵansha biraz jaıdan habar berip úlgeredi. Kerisinshe Nesibelige mundaı áńgimeniń birde-biri áser etpeıdi. Ondaıda artqy oryndyqtyń birine jaıǵasyp alady da túk bolmaǵandaı, balmuzdaǵyn jep, qaltasynan tastamaıtyn qalaqtaı kitabyn aspaı-saspaı paraqtaýǵa kóshedi.

Mine, sóıtken Nesibelige baqtyń ózge qyzmetshileri men kúzetshiler qaýymynyń qaradaı-qarap ıt-jyndary tyrysady-aı! Durysy, syrtynan aıtylatyn jybyr-jybyr, kúbir-kúbir kúńkil ǵoı baıaǵy. Eger biz Nesibeli bolsaq... «Eger biz Nesibeli bolsaq, tań atar-atpasta bir nársesi umyt qalǵandaı, myna ádire jegir baqqa kelip ne jynymyz bar. Jatpaımyz ba, esik pen tórdeı kereýette kerilip-sozylyp». Basyńnyń sál saqınasy ustady ma, qabyldaý bólimindegi jas qyzǵa habarlaı sal. Ol bul jaıdy dereý dırektordyń qulaǵyna jetkizedi. Dırektordan ne suraısyz, ártis qoı ánsheıin. Álginiń kózinshe qaraýyndaǵy qyzmetkerdiń anaý-mynaýdy syltaýratyp, jumystan keshigýin jaqtyrmaǵandaı qabaǵyn túıip, keıistik bildirgenimen, emen esik syrt etip jabylǵan boıda jalma-jan qalta telefonyna jarmasady.

— Nesibeli?!

— Oý.

— Qap, aı-a?! Syrqattanyp qalǵanbysyz. Jeńil júresiz, jumysqa da elden buryn erte kelesiz... Bul áńgime ekeýmizdiń aramyzda qalsyn. Maǵan dese zooparktegi ań bitken bir-aq kúnde qyrylyp qalsyn. Oǵan basym aýyrmaıdy. Al sizdiń amandyǵyńyz bárinen qymbat. Ásirese, maǵan, ózińizge qamqor bolyp júretin myna jaman aǵańa!

— Ne, ne deısiz, qoı, olaı demeńiz!— Nesibeliniń ardyń-gúrdiń minezi belgili ǵoı. Ol sol sátte aýzyn dóńgeletip, aspaı-saspaı artyq-kemi joq bylaı der edi:— Siz nemene, bir-aq kúnde jan-janýarlardy qyryp salmaqpysyz, ondaı pravany kim berdi sizge?! Onyń beti aýlaq, eger ondaı atty kún týsa aldymen siz qamalasyz túrmege!

— Túrme! Qaıdaǵy túrme?! — Dırektordyń kózáınegi ádettegideı dymqyldanyp, qulaq shekesiniń túbi tership, salaly saýsaqtary ústi-ústine dirildeıdi. Jatqan jylannyń quıryǵyn basqan ózi, ózi kináli bárine. Búıtip qamqorsyǵany bar bolsyn! Kóz aldynan san túrli oqıǵalar kerýeni tizilip ótedi. Bir aıdan soń Ońtústik Afrıkadan artynyp-tartynyp arnaıy delegasıa kele jatyr osy jaqqa. Anada memleketaralyq kelisimshartpen onshaqty totyqus pen onshaqty túıequsty tý...ý sonaý jer túbinen alǵyzǵan. Memlekettik múdde turǵysynan sheshiletin máseleniń ózi kúlki shaqyrady keı-keıde. So bar bolǵyr on túrli totyqus pen sıraqtary sıdıǵan onshaqty túıequsqa shyǵyndalǵan qarjyny esepteseńiz, kózińiz sharasynan shyǵady. Oý, sondaı túıequsty Pavlodardyń Baıanaýylynda bir fermer-qazaq baǵyp-qaǵyp, sharýasyn dóńgeletip otyrǵan kórinedi, ánekeı! Ózimizdiń Baıanaýylda. Jáne tabıǵatymyzǵa tózimdi, artyq kútimdi qajetsinbeıdi. Túıequstyń aty— túıequs, mańdaıynda tańbasy, moıynynda qarǵybaýy joq. Endeshe olardy mindetti túrde muhıttyń arǵy jaǵynan alǵyzý kerek pe. Maqul, ákelýin ákeldi ǵoı, endi solardyń artynan bir top adam jáne kele jatyr salpaqtap. Eki el arasyndaǵy «dostyq dánekerdiń» Qazaqstanǵa qalaı jersingendigin, keleshektegi ómir súrý daǵdysyn, tuqym órbitýge qaýqarly ma, qaýqarsyz ba... solardyń bárin óz kózderimen kórmekshi, tájirıbe almasyp, bizdiń mamandarmen halyqaralyq dárejede «dóńgelek stol» uıymdastyrmaqshy. Oı, sonsha gúmpildetkenimen onyń aıaǵy aqyry qarjyǵa kelip tireler. Haıýanattar baǵynyń shashetek qarjysy bolsa ońdy-soldy shasha bermeı me, búıtip qudaıdyń zaryn qylmaı. Joq, bulardyki — «shyqpa janym, shyqpa». Álgilerdi aıtam da, totyqus pen túıequstyń jaǵdaılary jaqsy eken dep, birer kún aıaldap, eldiń tarıhymen tanysyp, salt-dástúrlerine qyzyǵýshylyq tanytyp, kelgen izderimen keri qaıtsa sóz bar ma?! Áp, bárekeldi, áne qonaq qoıdan jýas. Biraq ne istersiń, jeme-jemge kelgende oıdaǵynyń bári keri aınalady. Olardyń tórt mezgil tamaǵy, jatar orny, olaı-bylaı boı jazýy, júris-turysy... shyǵyn ǵoı turǵanymen, shyǵyn. Jyl aıaǵynda eseptiń qorytyndysyn tapsyrasyń joǵarǵy jaqqa. «İzdenińder, óz betterińshe áreket jasańdar, qarjy kózin tabyńdar!» Búginginiń kópke belgili urany osyndaı. Kózge kórinip turǵan múmkindik bolsa bular da aıanyp qalmas qoı. Onsyzda kúnderin ázer kórip júrgen kúzetshilerdiń bolmashy jalaqysyn qalaı qysqartarsyń, oǵan qalaı dátiń barady. Sóıtedi de arystannyń aýzynan jyryp, tarazydaǵy shıki ettiń bir shıregi shegeriledi, aq aıý teńizdiń dáý bas sazandaryn jemese ólmes, toǵandaǵy torta-tobyrdy mise tutsyn ázirge, maımyldarǵa jemis-jıdektiń óńsheń táttisin terip bergennen múıiz shyǵa ma. Bir jaqsysy, jan-janýarda til joq, ne berseń soǵan rıza. Al jumyr bastylar... sonyń biri álgi Nesibeli. Sen óstip kúıip-janyp, ana jyrtyqty bir jamap, myna jyrtyqty eki jamap, shybyn janyń kózińe kórinip, shala búlinip júresiń. Soǵan qaramaı syrqattanyp qalǵan qyzmetkerińniń qal-jaǵdaıyn surap, jyly-jyly sóıleskiń keledi. Al onyńyz salǵan jerden tuldanyp, bir nársesin ótkizip qoıǵadaı, ózińe qaraı qarsy shabýyldaıdy. Jáne istiń baıybyna barmaı birden túrmege toǵytpaqshy. «Meni túrmege japqysy keletinder sensiz de jetip-artylady, qalqam!»

Dırektor dymqyldanǵan kózáınegin súrtkilep, qońqaq muryn ústine qaıta qondyrady. Kreslodan tik kóterilip, atshaptyrym kabınet ishin olaı-bylaı kezgileıdi, ystyǵym kóterilgen joq pa dep mańdaıyn ustaıdy. «Óstip júrip ınfarkt bolmasaq kóreǵal!» Áldekimge keıistik bildirgendeı qabaǵyn túıip, ornyna qaıta kelip jaıǵasady. Oń jaq búıirdegi aq knopkany ústi-ústine myjǵylaıdy. Artynsha qabyldaý bólmesindegi óńsizdeý qyzdyń bir jaq shekesi kórinedi. «Shaı, sút qosylǵan ystyq shaı!» Daýysyn ádeıi ústemeleıdi. Jel shyǵarý kerek qalaıda. Tynyshtyq, óli tynyshtyq. Sút qosylǵan qoıý shaı altyn patnos ústinde óńsiz qyzdyń myqynsyz qypsha belimen qosa bılep, býy burqyrap, beri qaraı jaqyndap kele jatady.

— Toq-ta! — deıdi dırektor,— Nesibeli Júginisovanyń sońǵy ret qashan búleten alǵany esińde joq pa?

— Nesibeli Júginisova men kelgeli birde-bir ret búleten almaǵan! — Osy suraqtyń jaýabyn ómir boıy jattan júrgendeı, hatshy qyz lezde sart etkizedi

— A...a, solaı... solaı deńiz! — Dırektor «bossyz, shyǵa berińiz» dep ilmıgen saýsaqtarymen aýa qarmaıdy. Qoıý shaı mıdyń ólip qalǵan talshyqtaryn quıryqtan túrtip, qaıta oıatady bilem. Alystan kelgen átibirli kisilermen shettilinde aýyzba-aýyz sóılesetin de, «dóńgelek stol» uıymdastyratyn da, haıýanattar baǵy týaly málimetter beretin de, kerek bolsa, árıne, ózderiniń ótinishterine oraı, qala ákiminiń qabyldaýyna alyp kiretin de Nesibeli! Tek qana Nesibeli! Odan basqa ondaı aýqymdy sharalarǵa tisi batatyndar joqtyń qasy bu mańda.

Telefonǵa qaıta jarmasady.

— Nesibeli aınalaıyn, mazalaǵanyma ǵafý etińiz. Mynany qaperińizge salaıyn dep. Asyqaı emdelip shyǵyńyz, aýrýhanaǵa jatsańyz da erkińiz. Al sanatorııge joldama kerek bolsa...

— Jo-joq, o ne degenińiz, erteń ertemen jumysta bolamyn. Oǵan qam jemeńiz. Bolmashy, bolmashy ǵana bastyń saqınasy.

Haıýanattar baǵynyń qyzmetshilerine árıne, bu sekildi áńgimelerdiń qajeti shamaly. Biraq qaıtesiz, bireýdi ósektemesek, bireýdi jazǵyrmasaq, bireýdi jamandamasaq ózegimizden as júre me. Nesibeliniń tań biliner-bilinbeste baqty bireý órtke oraǵandaı, jan-janýarlardyń tus-tusqa tura qashyp, ot-jalynǵa oranǵan túrlerine tek sonyń ǵana jany ashyp, sondaı sumdyqtan qutqaryp qalý tek sonyń ǵana qolynan keletindeı, áli de óń men tústi ajyrata almaı, alaý-dalaýy shyǵyp, óz kiltimen qaqpany aıqara ashyp tastap, alqyna júgirip kele jatatyn áreketine ábden kózderi úırengen soń áńgime aýany solaı qaraı eriksiz aýa beredi-daǵy ıt jegir!

HHH

Nesibeliniń qolynan túspeıtin qońyr kitap belgili aqynnyń sońǵy jyr jınaǵy bolatyn. Eki aýyz sózdiń basyn quraı almasa da aqynǵa elikteıdi, aına aldyna baryp, qoldaryn arly-berli sermep, shabyt býǵan shaqtaǵy sonyń keıpine enip, ásirese, mahabbat jyrlaryn jatqa oqyǵanda úıdiń tóbesin tesip shyǵyp, aqsha bulttardyń arasynda júrgendeı sezinedi. Qandaı raqat! Ne qudiretiniń baryn kim bilsin, osy kitaptyń aqjemi shyǵyp eskirgen, jyrym-jyrym paraqtaryna úńilse-aq bitti, myna dúnıeniń kir-qoqysynan tazaryp, jany men táni asa bir jaılylyqty sezinip, haıýanattar baǵyndaǵy erteńgi qym-qýyt sharýany, tipti qyldyryqtaı keńirdegin sozǵylap, qarjy tapshylyǵy jaıyndaǵy jarapazandy tizbeleı jóneletin dırektordyń shińkildegen daýysyn da basy bútin umytyp, bir keremet qupıa álemniń qushaǵyna kiredi de ketedi. Aqyn jyrlary júregine naýalap quıylyp jatatyn rahman nurynan aýmaıdy. Árıne, Nesibeli de et pen súıekten jaralǵan pende. Endeshe, jan-jaǵyndaǵy qaýmalaǵan tirshiliktiń jazylmaǵan qatal zańynan qaıda qashyp qutylady. Qatal bolǵanda suramańyz, seniń erkińnen tys ekpini qatty sel-aǵys sál qalǵyp, sál maýjyraı bastasań — túıe órkesh tolqyndar aǵash jańqasyndaı qaqpaqyldap, ashyq aıdynǵa qaraı julqı ala jóneledi.

Iá, erteńdi-kesh osyndasyń, osy jerdesiń, kóretiniń, júzdesip amandasatynyń tanys-bilis nıettes adamdar. Anaý aıtqandaı, asa bir kúrdeli tapsyrmalardy mezgilinen buryn oryndap, dýyldatyp, kerneıletip aı saıyn «raport tapsyryp» jatpasa da, qala ortasyndaǵy haıýanattar baǵynyń da ózindik ishki tártibi bar, ózindik erejeleri bar. Osy ujymmen tústik ishesiń. Áldekimniń áıeli bosanady, áldekimniń qyzy turmysqa shyǵady, áldekimniń uly úılenedi. Jalt-jult etken záýlim meıramhanada eki júz, úsh júz adam shaqyryp, asta-tók toı jasamasa da árkim kórpesine qaraı kósiledi. Barymen bazar. Ujymnan bólinip, oqtaý jutqandaı siresip qashanǵy júresiń. Nesibeli de jumystan soń osyndaı shaǵyn dastarhannan dám tatady. Biraq úıinde balasy jylap, ne kúıeýine as ázirleıtindeı typyrshyp, uzaq otyra almaıdy. Otyrǵysy da kelmeıdi. Sebebi... tus-tustan: «bar ómirimizdi zooparktiń sasyq ıisine tunshyqtyryp ótkizemiz be? Biz de el qatarly bastańǵy jasap, el qatarly kóńil kóteretindigimizdi dáleldeıik ózgelerge!» deıtin... ózeýregen, gújildegen daýystar barǵan saıyn kúsh alyp, barǵan saıyn dańǵyr-gúńgir kóbeıe túsedi. Al áıelder ishterinde tolyq qalǵan tosyn «jańalyqtardy» syrtqa shyǵarǵansha jandary qalmaıdy. Aldymen bularmen ınedeı baılanystary bolmasa da, bılik basyndaǵylar jaıly «shejire» shertiledi. Ananyń áıeli, ananyń kúıeýi... olardyń qalaı kıinip, qalaı turatyny... sheteldegi baılyqtary... balalarynyń minetin máshıneleri... kóńildesteriniń kimder ekendigi, qoıshy áıteýir, búginginiń mundaı «ertegisi» jýyq mańda túgesile me?! Taqyryp aýqymdy bolǵanymen, qolǵa ustaıtyn naqty dálelder kemshin túsedi de, birden start alǵan sypsyń kele-kele biltesi túgesilgen sham sekildi kómeskilene beredi. Al zooparkti qalaı jatqyzyp, qalaı turǵyzamyz dese de qoldarynda ǵoı. Máselen, arystannyń kúshiktegeni, túıeniń botalaǵany, dala búrkitiniń qorshaýdan syńalaý taýyp, belgisiz jaqqa ushyp ketkeni qyzyq emes jáne ony mynadaı ortada talqyǵa salý jáne uıat. «... Býhalterıadaǵy ana kelinshekke ne kóringen shyraǵym-aý, jyny basylmaǵan bul etken naısap! Er-azamattardy aınaldyrǵany az edi, endi bozbalalarǵa aýyz sala bastapty...»

Nesibeliniń kóz aldy tumandanady, tamaǵy qurǵap ashqaraqtana ázer jutynady. Qulaqtyń ishine myn-mıllıon qurt-qumyrysqa kirip ketkendeı, túk estimeıdi. Odan buryn boıynan jan ketip qalǵandaı, býyn-býyny bosap, aıaǵy ilderi qaraı basqyzbaıdy... Sodan súrine-qabyna páterine jetedi. Dýsh qabyldaıdy, ystyq kofe ishedi. Mýzyka tyńdaıdy. Bári, bári durys-aý, biraq ózi kýáger bolǵan álgi «dramanyń» teris áserlerin jýyq mańda umyta almaıdy, jýyq mańda ashshy ter sekildi boıynan shyǵaryp tastaı almaıdy. Kishkene kóz ilindirse kánekeı! Ári tóńbekshıdi, beri dóńbekshıdi. Seks fılmderdiń kasetasyn qosady. Anaıy, baıaǵy ólip-óshken ótirik yńqyl, eń bolmasa júrekti bir dir etkizýge shamasy jetpeıdi. Tósek qatynasynan jurt túńilgen. Ashyq-shashyq, sezimi joq kóz boıaý. Ornynan súıretilip túregeledi. Shashyn jóndeıdi. Tamaqqa tábeti shamaly. Álde birer bokal vıno iship, sonyń áserimen tas búrkenip uıqyǵa ketse. Bireýlerge telefon soǵyp, bireýlermen ázildesip, ýaqyt ótkizse qalaı bolar edi. Biraq tún jarymynda kimdi mazalaısyń, Nesibeliniń shekten shyqqan mundaı «tártipsizdigi» kimge kerek. Zoobaqtyń birdi-ekili jigitterimen qaljyńdary túzý. Kópshiligi úılengen, balaly-shaǵaly. Jazataıym telefonnyń ekinshi qulaǵyn áıelderi kóterse jaǵdaı tuıyqqa tireldi deı berińiz. Erteńinde álgi batyryńnyń júni jyǵylyp, Nesibelini kórse anadaıdan tura qashady. Túsinikti, al túsinikti bolsa bireýdi nege beker jazǵyrasyń. Terezeden tómen qaraıdy. Tómendegi tirliktiń de ońǵany shamaly. İship alǵandarǵa ne daýa, aınalamyzda emizýli sábıler uıyqtap jatyr-aý, syrqattanǵan qart kisiler mazasyzdanady-aý, erteń el japatarmaǵaı jumystaryna júgiredi-aý, túngi demalystaryna kesirimizdi tıgizbeıik deıtin aqylǵa júginse búıte me. Záýlim úıdiń ár buryshynan álgilerdi balaǵattaǵan, jer-jebirlerine jetken, óktem raıdaǵy eskertpeler de úzdik-sozdyq estilip jatady: «Polısıaǵa habarladym, kózderińe kók shybyn úımeletemin qazir!»

Nesibeli denesi tońazyǵan soń dereý terezeni jaba qoıady. Ne isteıdi. Jo-joq, arylý kerek boıdaǵy aram qannan. Mıyǵynan kúledi, oılamaǵan jerden aqyldy bop ketetini bar óstip. Oı, danyshpanym! Aıtyla-aıtyla ábden yǵyry shyǵyp, jaýyr bolǵan tirkesterdi quddy óz janynan jańa shyǵaryp aıtyp turǵandaı, ásire áserge bólenbese ne qylsyn! Óz-ózin óstip aldarqatady, a?! Bálkim, osyndaı uıqysyz, mazasyz túnderdiń sal aýrýyna sebepshi bolatyndyǵyn da jańadan bilip turǵan shyǵar. Endeshe ne turys, ózińe-óziń jaýlyq tileımisiń, óz-ózińnen ala almaı júrgen óshiń bar ma?! Dereý qam jasap, aýyrmaýdyń amalyn izde, dári ish, kóńil kóter. Túk tappasań, ishińnen yńyldap óleń aıt. Eger oǵan kónbese...

Júreginiń atsha týlap, keýdeden atyp shyǵatyndaı, sonsha suqqylaǵany. Toq-ta, toqtańyz! Samaıynan burq ete qalǵan ashshy terdi suq saýsaǵymen sylyp tastaıdy. Bálı, júıkesiniń toz-tozy shyǵatyndaı Nesibelige ne kórindi, a?! Tereze jaqtaýynan bireý bar kúshimen ıterip jibergendeı, keri serpildi. Tósegine baryp shalqalaı qulady. Jańa ázirde sekirip ketýi kerek pe edi joǵary jaqtan! Al sekirdi, munymen kimge qyr kórsetpekshisiń?! Túkke túsine almady. Iá, janynan bezip, ana jaqta jumaq kútip turǵandaı boıǵa jabysqan psıhıkalyq ahýaldan aıyǵa almaı, qas-qaǵymdy ómirine núkte qoıatyndardy, dáliregi, óz-ózine qol jumsaǵandardy sanap taýysa alsa... Aıtqandaı, turmysqa shyǵa almaǵany kináli me eken bárine? Kári qyzdar óstip sekirip óle berse...

A...a, ne, ne?! Nesibelini shynymen bir nárse ıektegennen saý ma?! Denesi túrshigip, ıegi-ıegine tımeı qalshyldady. Aq tútek boranmen aıqasyp júrgendeı. Aq tútek boran. Myna aınalańdaǵy eki aıaqty pendelerdiń bir-birine degen ashkózdigi, qaraýlyǵy, bir-birin kóre almaýy, qyzǵanysh... alaı-dúleı aq tútek boranyńnan bir mysqal kem bolsa. Jáne sen de qulap-súrinip, sonyń ishinde júresiń. Solardyń jýyq mańda bitpeıtin de qoımaıtyn «soıqan soǵystaryna» qatysasyń, ózińshe bireýlerdi jaqyn tartqansyp, ájik-gújik birdemelerine qulaq qoıasyń, maquldaısyń, bas ızeısiń. Áne, seniń de batpaqqa batpaǵan túriń qaısy?!

Bir, ne jarty saǵat. Kózi ilinisip ketipti. Tyń. Boı-soıy jep-jeńil. Jalma-jan áldeneni joǵaltqandaı, jan-jaǵyn qarmanyp, qolǵa ilingen kıimderin olaı laqtyryp, bylaı laqtyryp, bólmeniń de oıran-botqasyn shyǵardy. Áne, bireý aıtsa senbes edi, tegin emes, sirá, juqarǵan júıkeni emdegeni jón bolar. Oý, mana... erteńgi alas-qapasta umytyp ketermin dep, aqyl-esi búp-bútin kisishe aqyn kitabynyń jyrtylǵan betterin jóndep, keıbir tustaryn jelimdep, jumys kostúminiń tós qaltasyna salyp qoıǵany qaıda. Aýyzǵy bólmege júgirdi. Tur. Muqabasy tútelengen qońyr kitapqa jaý tımepti. Eki ıyǵyn julyp jep, bylaıǵy kezde mop-momaqan kóringenimen jurt aldyna shyqsa jyny qozyp, eki qolyn arly-berli sermep, jópeldemede basqa álemniń qushaǵyna qalaı kirip ketkendigin ańǵarmaı, kóz aldy saǵymdanyp, ne tumandanyp, tyńdaýshysynyń unatqan-unatpaǵandyǵyn da mise tutpaı, kúlli jyryn jatqa oqıtyn ǵajaıyp aqynyń sońǵy jınaǵy. Aqyn jyrlaryna ǵashyq adamnyń biri — myna Nesibeli. Qońyr kitaptaǵy jutyp qoıatyndaı «bas-aıaǵy jumyr kelgen» jaqut jyrlardy útir-núktesine deıin jatqa biletin eki adam bolsa, sonyń biri, eger jalǵyz bolsa, sol jalǵyzdyń ózi — Nesibeli. Qońyr kitaptyń qımasyna, qymbat qazynasyna aınalǵaly qash-shan! Kishkene kóńiline kirbiń tústi me, dereý kitaptyń kez-kelgen betin ashyp jiberedi de basyn bastap, arǵy jaǵyn kózin jumyp alyp, júdemelete oqı jóneledi. Qınalmaıdy, ózi suranyp, til ushyna ońaı orala salatyn jyr shýmaqtary birimen-biri úndestik taýyp, qapelimde jan-jaǵynan qara daýyl turǵyzyp, qapelimde jaıma shýaq jazdyń jadyraǵan shýaqty kúnine tap kelgizip, alaı-dúleı sezim qaqpaqylyna túsedi de, darıa aǵysymen birge júıtkip aǵa jóneledi. Kúlkisi keledi, eldi dúrliktirip bar daýysymen aıqaıǵa basýǵa da shaq qalady. Tańǵal, tańǵalma, osy qudiret — betteri julym-julym myna kitaptyń ón boıyna syıyp tur. Syıǵanda qandaı, ataqty ekstrasens alaqanyn mańdaıyńyzǵa tıgizgendeı, boıdaǵy aram qan ataýlydan bútindeı aıyǵyp, arǵymaqtaı shıyrshyq atyp shyǵa kelgenińdi de baıqamaı qalasyń. Jurt qaıdan bilsin, al Nesibeliniń paıymdaýynsha osy zamannyń naǵyz ekstrasensi — myna jyrlardy jazǵan aqyn aǵasy. Jáne bireýdiń qaltasyna kózin satpaı, óz júrek qalaýymen qansha adamǵa kúni-tún seans júrgizedi deseńshi! Ásirese, mahabbat jyrlaryndaǵy bıotok tolqyny aýzy-murnynan shyǵa shúpildep tolyp tur. Adal nıetpen yńǵaı tanytsańyz, suńǵyla jyrlar tańdaıǵa jabysyp, tura-tura qalady. Bal jutqandaı tamsanasyz, keıde keńirdegińe ashshy óksik kepteledi... Já, jeter, aqyn jyrlarynan alǵan áserin budan artyq qaıtip jetkizedi, osyǵan da shúkirlik. Taǵy bir ańǵarǵany, aqyn jyrlaryn kórpeniń astynda tunshyǵyp jatyp, ne terlep-tepship shaı iship otyryp oqýǵa bolmaıdy eken. Munysy tipti keshirilmes kúná. Aqyn jyrlaryn dál ózi sekildi aına aldyna baryp, ara-tura ókshesin jerden kóterip-kóterip qoıyp, eki qolyn ońdy-soldy sermep, myna jalǵanda ózinen basqa pende baryn qaperden shyǵaryp, emin-erkin, alańsyz oqyǵany abzal.

Nesibeli de sóıtedi, qazir de talaı jyrdy júdemeletip tókti de tastady. Tynysy ashylyp, oqyǵan ústine oqı berýge qaıly. Tún jarymynan aýdy-aý, erteń de ómir bar-aý, sharshap-shaldyǵyp erteńgi «pátı mınýtkide» qalǵyp-múlgip otyrmaıyn degen oı basyna kirip shyqsa, káni! Aqyn jyryna ólerdeı ǵashyq urǵashy, al aqynnyń jeke basyna qalaı qaraıdy?! Týh, osyndaı da jıirkenishti, osyndaı da turpaıy suraq bolady, á?! Buǵan jaýap berýge Nesibeli áli daıyn emes-ti!

Kenet aınanyń arǵy betinen aqyn beınesiniń jylt etip kórine qalǵany.

— Amansyz ba, qalqam, meniń óleńderimdi múdirmesten jatqa oqıdy ekensiz. Aı aralatyp pa, jyl aralatyp pa, oraıy kelgende oqyrmandarmen júzdesip turamyn ǵoı. Sondaı keshke kelseńizshi.

— Oı, aǵaı, siz de aıtasyz-aý! Men sizdiń osy qalada ótetin keshterińiz túgili, Shymkentegi, Qyzylordadaǵy, Tarazdaǵy keshterińizge de shaqyrýsyz baryp, bastan-aıaq qatysyp júrgen joqpyn ba?! Qulaǵym shalsa bitti, keshińizdiń qaı jerde ótetini sóz emes, jumystyń bárin jıyp tastaımyn da Qıyr Shyǵysta bolsa da jetip baramyn. Biraq siz meni baıqamaısyz. Qoldy-aıaqqa turmaı mazasyzdaý kúıge túsemin sonan soń, júgirip baryp shúmektep aqqan mańdaı terińizdi súrtkim keledi; óz qolymmen shólirkegen, qarlyqqan tamaǵyńyzǵa sý tamyzǵym keledi.

— Bálı, mynadaı zamanda sizdeı ápendini kórip turǵanym osy. Atyńyz kim?

— Onyń qajeti qansha?

— Qajet, eń bolmasa bir kitabyma qoltańba jazyp bereıin.

— Sosyn?..

— Odan basqa, odan basqa aqynnyń qolynan ne keledi.

— Kelistik, qashan?

— Kez-kelgen ýaqytta...

Aına betindegi aqyn beınesi tystan túsken tańǵy sáýle áserimen kómeskilene bastaıdy. Nesibeli jumysqa barmas buryn asúıge kirip, bir shyny shaı ishýge oqtaldy.

HHH

Bul aǵaıynnyń ańqaýlyǵyna ne berersiz?! Nesibeliniń qolynan túspeıtin qońyr kitapty olar zoolog-mamannyń jan-janýarlar álemindegi ózgeristerdi jazyp júretin kúndelik-jýrnaly dep túsinedi eken ǵoı. Ǵylymı jumysyn jalǵastyrǵysy keletin Nesibelige, árıne kúndelik júrgizý jarasyp-aq tur. Al Nesibeliniń ár kletkanyń tusyna kelip, aqyn jyrlaryn náshine keltirip oqyp turatyndyǵyn qaıdan bilsin qaıran qazaq! Jan-janýardyń jaratylysy solaı, dáp bir ataqty aqyn jyrlaryna shólirkep júrgendeı, qulaq qaqpastan múlgip tura beredi. Bireýi betińe kelip, qarsy suraq ta qoımaıdy: «Bar qyzyqty kitaptan izdegen qıalı sorly!..», «osy zamanda kitaptyń sózi azyq bolsa kóre ǵal!», «qolynan kitaby túspeıtin gúlzar baqtaǵy hor qyzy qusap...» Oý, qalaı degende de mundaı sózderge kisi keıistik bildire me? Kerisinshe tula boıyn tosyn kúsh bılep, jigerlene túsedi. Tóńiregi sulýlyq qushaǵynda. Sulýlyq. Haıýanattar baǵy bútindeı aqyn jyryna uıyǵan. Tynyshtyq. Jaıma shýaq tynyshtyqta aqyn jyrlary ǵana óz ústemdigin júrgizip jatyr. Nesibeli «klıetterine» jyr oqýdan sharshamaıdy.

Jyn soqqandaı tús aýa eshkimge bildirmesten jumystan ketti de qaldy. Taksıletip úıine jetti. Sándi kóılekteriniń birin kıip, birin sheship, shala búlindi. Aına aldyna myń márte baryp, boı-soıyn túzedi. Shashyn berde tóbesine úıip, birde moınyna tógildirip bos jiberdi. Ózi de ádemi ǵoı, ádemi. Búgin «Stýdentter saraıynda» aqyn ádettegideı oqyrmandarymen júzdespekshi. Nesibeli munan bir apta buryn aldyńǵy qatardan oryn saılap qoıǵan. Aqyndy jaqyn mańnan kórip otyrmaqshy. Odan buryn... kezdesý aıaqtalǵan soń qaýmalaǵan jurt aqyndy sahnadan jibermeı, biri kitabyna qoltańba jazǵyzyp, biri áldeneni surap, biri qonaqqa shaqyryp degendeı birazǵa deıin jibermeı turyp alady ǵoı. Mine, sondaı da Nesibeli de qaırattanyp, qalyń nópirdiń arasynan syńalaý taýyp, ábden aqjemi shyǵyp jyrtylǵan, tútelengen eski kitapty aqynnyń qolyna tabystaıdy. Eshqandaı jaýap ta kútpeıdi. Aqyn shyǵarmashylyǵyna degen qarapaıym oqyrmannyń ǵashyq júregin solaı túsinsin.

HHH

Keler aıdyń basynda haıýanattar baǵynyń dırektory qatparlanǵan qyldyryqtaı keńirdegin arly-berli sozǵylap, tildeı qaǵazǵa qaıta-qaıta úńilip, ózimen-ózi shala búlinip, urysyp jatty.

— Bul ne masqara, bul ne masqara! Ataqty... el syılaıtyn aqyndy haıýanattar baǵyna kezdesýge shaqyrǵan bul qaı júrek jutqan?!.. Kimdi jınaımyz bul araǵa?!.. Shaqyrdyń ba, syı-sıapatyńdy ázirle... Kúnimizdi ázer kórip otyrǵanda...

Uzyn dáliz boıymen óz bólmesine buryla bergen Nesibeli dırektordyń yshqynǵan daýysyn estip, eriksiz kúlip jiberdi.

---