InfoHub Logo

— Siz osy... shynymen maǵan ǵashyq bop qalǵannan saýsyz ba? Asaı-múseılerińizdi arqalap, kúnde kelesiz sonsha jerden salpaqtap. Kelesiz de, meniń tula boıymdy kózben tintkilep, óstip súmireıip turasyz da qoıasyz. Jáne jóni túzý áńgime de aıtpaısyz. Bir túrli qyzyqsyz ǵoı ózińiz... — Zıbagúl taqtaı sákide júrelep otyrǵan kúıi myrs etip kúlip jiberdi. Kúldi de, artynsha áldenege qabaǵyn shytty. Kádimgideı renjidi. Ózgege emes, ózine. Taramys saýsaqtarymen oń ıyǵyna qulaǵan oqtaýdaı burymyn arqasyna qaraı silkip laqtyrdy. Ashýly. Oı-hoı, urtyn tompaıtyp, álgi tirkesterdi taýyp aıttym dep tur-aý, á?! Aıt joq, toı joq aıdalaǵa laqqanyna jol bolsyn. Jón biletin adamnyń tirligi me munysy?! «Já, meni jaqtyrmasańyz jónimdi tabaıyn endeshe» dep kelgen jaǵyna qaraı taıyp tursa, myna jigitti qaıdan tabady. Ekeýiniń arasynda kózge kórinbeıtin ıbalyq pa, syılastyq pa, sondaılyq jyly-jyly sezim ushqyny ańǵarylsa eken-aý eń qurysa...

Jumamurattyń áldeneden qur qalǵandaı, uıqydan turysymen aýyldyń teńiz jaq betkeıine qonystanǵan Zıbagúlderdiń úıine salyp uryp jetip keletindigine qýanbaı ma odan da. Oý, ádildigine júgingende Zıbagúldi munan basqa bireýler izdep, oıǵa-qyrǵa suraý salyp jatsa sóz bar ma. Durysy, qamystan turǵyzylǵan shartaqtyń syqyrlaýyq esigi erteli-kesh bir-aq márte ashylyp-jabylady. Sheshesi bıyl altynshy synypqa barǵan sińlisin ertip, tań azannan mekteptegi jumysyna ketedi; sodan sharshap-shaldyǵyp qas qaraıa bir-aq oralady. Sol aralyqtaǵy adam tózgisiz uzaq-uzaq ýaqytty japadan-jalǵyz ótkizý — ata jaýyńa tilemeıtin azap. Basqa salǵasyn amal bar ma, sol azapty ún-túnsiz birge kóterip kele jatyr Zıbagúl. Jasyryp qaıtedi, munan eki jyl buryn: «Meniki osy ne tyrtyńbaı, ottan, sýdan, avtomobıl apatynan meni sulý kórkimen on orap alatyn arýlar da ajal qushyp jatqan joq pa. Shesheme masyl bolǵansha...» dep áldekimge mindet artpastan, tipti bir bet qaǵaz da jazyp qaldyrmastan, myna dúnıemen qoshtasýdyń jaı-japsaryn juptap qoıǵan. Ol bir bas aýyrtatyndaı qıyn sharýaǵa uqsamaıdy. Minekeı, óstip otyrǵan kúıi kúnnen, jaýyn-shashynnan qorǵan bolsyn dep turǵyzylǵan sákiniń belaǵashyna jýan arqandy shıyrshyqtap-shıyrshyqtap laqtyrasyń da bir ushyn moıynǵa myqtap baılap, tómen qaraı bir saty syrǵyp túsesiń. Bitti. Odan keıingi qym-qýyt oqıǵaǵa Zıbagúldiń qatysy shamaly... Oıpyr-aı, myna dúnıede ana júreginen asqan sezimtal qudiret bolsashy?! Jıyrma jasar múgedek qyzynyń kúnderdiń kúninde óz-ózine qol jumsamasyna kim kepil. Sańyraý bolǵyr qulaǵy sońǵy kezderi sondaı-sondaı sumdyqtardy jıi estıtin bolyp júr ǵoı. Ernin tistelep ishinen tynady. Ózderine qol jumsaıtyndardyń deni osy Zıbagúldiń jasyndaǵylar. Aıtatyn ýájderine de artyń uıalady: «Meni súımedi», «Basqa qyzben qydyryp ketti», «Júkti bop qalǵan soń, elge kórinýge júzim shydamady»... Ylǵı osy. «Basqa qyzben qydyryp ketse joly bolsyn, ózge jigit quryp qalyp pa, tabylar bir bórik kıgen, táńir alǵyr!»

«Sen óıtpe, sen búıt pe» dep Zıbagúlge de tis jarmaıdy. Júıkege tıetin «aqyldy» bekerge júk qylǵysy kelmeıdi. Beti aýlaq. Sosyn mektepke bararda Zıbagúldi aınalyp-tolǵanyp júredi de, kózge túsetin oǵash zattardyń bárin qamys saraıdyń qarańǵy túkpirine tyǵyp ketedi. Arqan, jip, pyshaq ataýlyny sumdyq jek kóredi. Bir úıdiń bar taýqymeti bir basyna túsken soń ne suraısyń. Kúıeýi kórshi oblysta, vahtalyq ádispen qara jumys isteıdi. Aılyǵyn sırek kóresiń. Onyń ústine Zıbagúlge satyp alatyn dári-dármegi jáne bar. Múgedektigine beretin úkimettiń járdem aqshasyna aýyz jarymaıdy. Sosyn amaly qansha, dekretke ketken, ne syrqattanyp qalǵan áriptesteriniń qosymsha sabaqtaryn da ózi ótkizedi. Ótkizgeni bar bolsyn, qalta telefonyna qońyraý túsken saıyn záresi zár túbine ketedi. Qońyraý shalynbasa tym alaqaı. Ózekti jan keler kúnderden úmitti ǵoı qashanda. Bir qudirettiń kúshimen Zıbagúl erteń, ne odan arǵy kúni óz aıaǵyna minip, esik aldynda ózin kútip turatyn sekildi elesteıdi; sosyn ekeýi jalań aıaq, jalań bas keneresi tolǵan Kishi teńizdiń qumdaýyt jaǵalaýymen alys qıyrlarǵa alyp-ushyp júgirip bara jatqan sekildi elesteıdi. Qaıda barady, kimnen qashady, nege qashady? Belgisiz. Belgilisi — Zıbagúl ekeýiniń bir kezderi ál-dármenderi quryp, aıaqtaryn ilgeri basýǵa da shamalary kelmeı tıtyqtap, etpetterinen qum shaǵylǵa tumsyq tireı qulaǵany... Odan sońǵylarynyń bárine kóner edi, kisi boıynan asatyn jaıyn balyq teńiz túbindegi baldyrlardyń arasyna súırep áketse de ókinbes edi. Sebebi, uly teńizdiń birtindep qalypqa túse bastaýy tóńiregindegi «traktat» — Zıbagúlge shıpa bolarlyqtaı tabylǵan tásil. Buǵan kelgende jaǵrapıadan sabaq beretin anasynyń aldyna túsetin adam joq. Qıal-ǵajaıyp ertegilerdi osy zaman qubylystarymen jymdastyryp jibergende bar ma, ne ańyzyn, ne shyndyǵyn ustaı almaı dal bolasyń...

Qolynan kelse Zıbagúl syrtqy dúnıemen baılanysyn múldem úzse eken deıdi. Qatar-qurbylarynyń hal-aqýal surap kelgenderin de qup kórmeıdi. «Áne, tartylǵan teńizdi qaıtadan qalpyna keledi dep kim oılaǵan, kim úmittengen. Sol teńizge ara-tura óziń baryp ta, shomylyp qaıtasyń». «Óz aıaǵyńmen» degendi aıtqysy kelip, qansha tyryssa da tilin tistep úlgeredi. Ondaı da Zıbagúldiń qolyna ilikken kese-sháınekti, ony-muny ydystardy jan-jaqqa laqtyryp, qystyǵyp jylap jibermesine kim kepil; «meni mazaq qylyp otyrsyz» dep eki-úsh táýlikke deıin nár tatpastan teris qarap jatyp almasyna kim kepil. Sondyqtan anasy ózi túgili kelimdi-ketimdi kisilerdiń de Zıbagúlmen barynsha baıypty, barynsha sypaıy sóıleskenderin qalaıdy.

«Ja-raı-dy, teńiz jaıly tolǵanystyń mán-jaıyn túsindik. Sizdiń-aq degenińiz bolsyn, al myna dúnıege artyq adam ekendigińdi sezinseń, odan qutylý asa qymbatqa túse qoımaıtyn sekildi ǵoı» dep sol arqan, sol jip saqtaıtyn qamys saraıǵa qaramaýǵa tyrysqan...

— Meniń aıtqandaryma ókpelep qalǵan joqpysyz?! Já, ot ala kelgendeı bolmaı aıaǵyńyzdy sheship, joǵary shyqsańyzshy. Sizge arnap qazan kótergenimiz joq. Barǵa — bazar.

Aǵash sákini syqyrlatyp, Jumamurat Zıbagúldiń janyna kelip tize búkti: — Qudaı salmasyn, sirá búgin qyryq gradýstan asyp jyǵylar. Álden kúıip tur, túske taqaý ne bolmaq? — Kóldeı oramalymen jún-jún keýdesin súrtkiledi. Samaıdaǵy shúpirlegen ter tamshylaryn qolynyń syrtymen sylyp tastady. Tóbege qarady. Brezent japqyshtyń biraz jerin shaqyraıǵan kún shurq-shurq tesip tastapty. Sol tesikten saýlaı quıylǵan ótkir sáýle Zıbagúldiń aldyndaǵy altyn jalatqan potnosqa shaǵylysady. Shaı sýyp qalǵan tárizdi. Álde qatalap shóldep kelgendiki me, alǵash quıylǵan eki-úsh keseni kidirissiz birinen soń birin jóneltti. Ter burq ete tústi artynsha. Jumamurat buǵan pálendeı qysylǵan joq. Kópten ustara tımegen saqal-murtyn alaqanymen bir sıpap, sosyn janyndaǵy jastyqqa jantaıyp, aıaq-qolyn emin-erkin sozǵylady. Zıbagúl qoltarlyq jasamasa shaıdy da uzaǵyraq soraptaıtyn túri bar. Shyny kerek, Zıbagúldiń shaıy bal tatıdy, ishe bergiń, ishe bergiń keledi. Al osyndaǵy ózi jatatyn úıdiń áıeli sál salaqtaý, álde qonaq kútýge sál olaqtaý kisi me, áıteýir, quıǵan shaıynan tıtteı lázzat ala almaısyń. Quddy tuz qosylǵan kerek dámi bar jaǵymsyz asty baıqaýsyz urttap qoıǵandaı, uıalǵannan ázer jutasyń.

— Oıpyr-aı, sizdiń aýyldyń adamdary sirá, temirden jaralǵan bilem,— Jumamurattyń túk kórmegendeı dastarqanǵa emine túskenim jaramas dep, ózinshe birdeme aıtqansyǵan túri, — Mynadaı ystyqta... úıtilip turǵan ot. Darıanyń jaǵasyna qostanyp jatyp, shóp shabady eken taǵy da. Altyn berse de men máselen, oǵan shydamas edim.

— Shydamaısyz, shydamaq túgili, olardyń qarasyn da kóre almaısyz. Bir esepten, sony moıyndaǵandyǵyńyzdyń ózi erlik. Qoıyńyzshy, erlik ataýlydan sadaǵa ketińiz. Tilge ońaı oralǵan tirkes qoı, ánsheıin. Jaqsy ma, jaman ba, unatasyz ba, unatpaısyz ba, bizdiń eldiń kúnkórisi osylaı. Al sizder jahandaný, órkenıet, robot jaıly óńsheń pafostan turatyn shejire shertesizder. Shóp shabady deısiz, ony jınap, qoraǵa tasyp alǵandy aıtsańshy. Myń ólip, myń tirilý — áne sol! «Shydamaımyn!» Iá-ıá, meniń jerlesterim de munan artyq jaıly ómirge shydamas edi. Beınetke jaralǵan ǵoı shetterinen.

— Aıtpańyz...

— Áńgime buzaý emizer, shaıdy qaıta demdeıin, — Zıbagúl qos qolyn tirep, sákiniń erneýine qaraı jyljydy. Sál eńkeıgende oqtaýdaı burymy oń ıyǵyna taǵy qulady. Ony ashýsyz, renishsiz arqasyna qaraı ysyra saldy.

— Men, men-aq... — Obaly neshik, bári meniń kesirimnen boldy-aý degendeı Jumamurattyń kózderi jypylyqtap, ornynan ushyp túregelgeni sol edi, kóz ilespes jyldamdyqpen Zıbagúl bul kezde arbasyna minip úlgergen-di.

— Otyryńyz, kúnde istep júrgen tirlik qoı. Erteń siz ketken soń maǵan bireý shaı qaınatyp bere me? — Zıbagúldiń daýysy bir túrli qatqyldaý estildi. Qolarbany qalaısha meńgerip alǵan! Týra ıesiniń ıek qaǵysyn kútken arǵymaqtaı, eki qaptaldaǵy qolmen demeıtin qos dóńgelek áldebir jaratylystyń kúshimen saýsaq ushyn tıgizseń bitti, ózdiginen júgire jóneletin máshınedeı elestedi. Zyr-zyr. Aýlanyń dál ortasyndaǵy qazandyqqa bara jatqan tusta qolarbanyń jyldamdyǵyn tejemesten sal bolyp, súıretilip kele jatqan eki aıaqty sol qolymen demedi de, arbanyń tómengi tepshigine dik etkizdi. Oshaqtyń irgesine jınalǵan eki-úsh qadaq sekseýil tomaryn tizesine qoıdy da, artynsha ottyń kómeıine bir-aq jytyrdy. Onsyz da kúıip turǵan ottyń qyzýyna sekseýil shoǵynyń ystyǵy qosylǵan soń ne ońsyn, jeńil kóıleginiń arqalyǵy jaýyrynǵa jelimdene bastady. Mańdaıy jipsidi. Oshaq kómeıindegi qyz-qyz qaınaǵan temir sháınekti qalaı alar eken dep, Jumamurattyń tańdanyspen aýzynyń ashylyp qalǵany ras. Ábden ádisin alǵan ákki ańshydaı arbasyn olaı bir, bylaı bir bulǵaqtatyp keldi de, temir sháınekti lezde ilip áketti. Tamshydaı sý tógilse ne deısiz. «Netken sheberlik ám netken tózimdilik?!» — dep tańdaı qaqty Jumamurat.

Atshaptyrym aýlany asfálttap bergen ákimshilikke raqmet. Al tabaldyryqtan ári attasymen kádimgi qyzyl qumnyń «jyry» bastalady. Aınala ysyldaǵan qyzyl qum. Bul óńir jasyl-jelek ataýlydan maqurym. Tal, terekti áýre bop aýyzǵa almaǵan lázim. Zıbagúldiń bálkim, aýladan qarys súıem alys attap shyǵa almaıtyndyǵy sodan shyǵar. Óksheden keri tartyp, saý adamnyń adymyn ashtyrmaıtyn myna ysyldaǵan qyzyl qum-ajdaha Zıbagúldiń qolarbasyna raqym túsire qoıar ma?!

Altyn potnosqa temir sháınekten basqa jumyrtqanyń sary ýyzyn qýyryp ákele jatqan qolarbadaǵy Zıbagúl Jumamuratqa aıtatyny joq hor qyzyndaı elestedi. Bul elde joq ádemi sújet edi.

— Toq-ta, toqtaı turshy, Zıbash...— Aıaǵyna shalynysyp sákiniń arǵy basynda jatqan fotoaparatyna ázer degende qol iliktirdi. Júregi alqynyp aýzyna tyǵyldy. Saýsaqtary dirildep apparaty qaıys qorapshasynan ázer sýyryp aldy: — Bir sekýnd...bitti, mine-mine, mundaı kadr qolǵa túse bere me?! Keremet! — Sartyldatyp olaı da túsirdi, bylaı da túsirdi. Zıbagúl de soqtaldaı azamattyń bir ótinishin oryndaıyn degeni bolar ári sol ońtaıyna keletin bir kadrge bola sonsha ýaqytyn shyǵyndap, qum qursaýyndaǵy aýylda sandalyp júrgen Jumamuratqa degen aıaýshylyq sezimi oıandy ma, áıteýir, ózin-ózi qınaǵandaı sál ezý tartyp kúldi de, qolarbasyn jalma-jan ilgeri jyljytty. Durys, durys-aq, Zıbagúldiń de bireýge aıaýshylyq bildiretindeı múmkindigi bolǵany ǵoı, á?! Buǵan deıin kim kóringenniń aıaýshylyq sezimderin únsiz qabyldaǵan. Endigi kezek Zıbagúldiki.

— Shaıdy qaıta qaınattym. Asyqpaı qanyp ishińiz, sizdi dastarqan jaıyp, ólip-óship kútip otyrǵan bireý bar ma?! Kún bolsa mynaý. Aıtqandaı, aýdan ortalyǵyna qashan júresiz?

— An-2 ushyp kelgen kúni. Kelmeı jatyr ǵoı tabandap. — Jumamurattyń manaǵydaı emes, shaıǵa degen «shabyty» basylyńqyrap qalypty. Zıbagúldi áýrege salǵany úshin ǵana súlesoqtaý urttaıdy: — Ruqsat bolsa, bir nárse kórseteıin.

— Kórset! — dedi Zıbagúl julyp alǵandaı.

— Siz úshin qansha plenka shyǵyndaǵandyǵymdy bilseńiz. Obektıvte tek sizdiń ǵana beıneńiz.

— OON-nan tapsyrma alǵan ataqty fotosýretshisiz. Slaıdtaryńyzdy dúnıe júziniń jyltyraq jýrnaldary japatarmaǵaı jarıalap jatady. Talǵamyńyz da bizge qaraǵanda ózgeshe ǵoı. Ózińizge qalaı?

— Nashar dep aıta almaımyn.

Bir qushaq sýretti asyqpaı, muqıat qarady Zıbagúl. Keı tustaryna kúldi, keı tustaryna bolar-bolmas qabaǵyn shytty. Kúlli tirshiliginiń qaǵazǵa túsken kóshirmesi ǵoı mynaý. Iá, aıtqandaı munyń arasynda Zıbagúlden basqa tiri pende kózge shalynsa káni! Sóz joq, ózi týraly kórkem epopeıa.

— Bári jaqsy, tek boıaýdyń túsi ǵana kelispegen.

— Túsine almadyq.

— Túsinbeıtin nesi bar, boıaýy kelispegen dúnıe kózboıaýshylyqqa urynady. Tóńiregińizge qarańyzshy, dúnıe túgelimen sarǵysh túske malyp alǵandaı emes pe?! Kózimiz de sary túske úırengen. Sarǵysh tústi jaqsy kóremiz bárimiz. Qum. Qum jumyrtqanyń sary ýyzynan aýmaıdy. Al endi bizge ne deısiz?! Al sizdiń sýretterińiz aq pen qara. Boıaýy kelisse sýretterińizdiń qolǵa tımeıtin túri bar. Osyǵan abaı bolyńyz...

— Jumyrtqanyń sary ýyzy, sary ýyzy deısiz, á?! — Jumamurat apyl-ǵupyl tárelkesindegini taýysyp qoıdy.

HHH

Kóringen kókattyǵa kúlli ómirbaıanyn jarıalap ne basynyń iskeni. Kerek deseńiz, OON-nyń arnaıy tapsyrmasy edi degenderge de ólip-óshetin jaǵdaıy joq. Ekologıanyń aýyrlyq núktesindegi bul aýylǵa kelip-ketip jatqandardyń alǵashqysy, ne sońǵysy bul bolmas. Artynyp-tartynyp talaılar keler áli de. Kelgenderdiń bárine jalpaqtaı berse, neleri qalady. Kórdi, sýretke túsirdi, adamdarmen tildesti... sonyń ózi az olja ma Jumamurttar úshin. Endi osy toıǵandarymen kelgen jaqtaryna tartyp otyrsa da bolar edi. Joq, áli de birnárselerdi túrtinektep izdeıtin tárizdi me qalaı. Jumamuratty aıtady da... Zıbagúldiń árbir qımylynan kóz aıyrmaıdy. Múgedek qyzdyń tal boıynan ne tabady? Álde tosyn qylyq shyǵaryp, ony sol sátinde apparatyna kóshire qoıyp, sensasıaǵa qaryq bolarmyn dep dámelene me?! Zıbagúldiń bar bolmysy osy. Qolarbasymen aýlanyń ana basy men myna basyn jol qylǵannan basqa ne bitiredi. Sekseýildiń tomaryn maıdalaýǵa da, sákiniń kóleńkesin jamap-jasqaýǵa da qaýqary jetpeıdi. Dúkenge de bara almaıdy. Jumamurat keregin osy tóńirekten izdesin. Bálkim, Zıbagúldiń dombyraǵa qosylyp, áýeletip án salǵandyǵyn tosyp júrgen shyǵar. Keste tikkeni, aq kenepke oıý-órnek salǵany kerek pe? Oı-oı, qıýyn kelistirse ótiriktiń almaıtyn qamaly bar ma. «Jarymjan qyz taǵdyr taýqymetine moıymaı, ómirmen taıtalasyp kúrese bildi. Qatar-qurbylarynan kem qalǵysy kelmeı, óz jaǵdaıyn ózi kúıttedi...» Pah! «Keste tigedi, kıiz basady, sóıtip shaǵyn bıznesin urshyqtaı dóńgeletip otyr, ánekeı!» dep nanǵa maı jaqqandaı adamnyń júzi shydamaıtyn qaıdaǵy-joqty jylpyldatyp jibermese ne qylsyn! Bulardan ondaılardy da kútýge bolady. Rasy sol, keste de tige almaıdy. Eger sony kútip júrgen bolsa, onda Jumamurattiki bekerge jan qınaý.

Zıbagúldiń de qaıbir ońǵan qylyǵy bar. Birde Jumamuratty ońbaı sastyrǵan. Ony estigende Jumamurattyń eki kózi jypylyqtap, tamaǵyna tas tyǵylǵandaı úni shyqpastan, dáp bir Zıbagúldiń aldynda keshirilmes kúná jasaǵandaı, ábden ábigerge tústi.

— Bilem ǵoı sizderdi... erkekterdi... Jıyrmadan asqan múgedek qyzben ońasha kezdesken sátti nege bekerge ótkizedi. Zıbagúldiń de náti áıel. Onyń ústine erkektiń ıisin saǵynyp, yndyny quryp júrmesine kim kepil. Yńǵaı bildirseń, qushaqqa ózi-aq kelip qulaıdy. Lázzattyń bir dámin alǵan soń, tula boıy kúıip-janyp, kelesi joly da sony tiler. Neń ketedi. Alda-jalda júkti bop qalsa da, qum qursaýyndaǵy aýyldaǵy dimkás qyz seni qaıdan tabady. Shómelege túsken ıne sekildisiń ol úshin. Keshe bar da, búgin joq. Seniki de ersi emes, erkektik paryzyńdy ótediń. Kózi qaraıyp, ólýge kelgen baıǵustyń da saýabyn aldyń. Sosyn Zıbagúldi tyrdaı jalańash sheshindirip, fotoǵa qalaı túsiremin deseńiz de erkińiz... Qos anaryn qolań shashymen tumshalap.

— Qoı, qoıyńyzshy, siz tipti tereńdep barasyz ǵoı, júdá!.. — Asaı-múseılerin asynyp, tez-tez jınalyp, endi bul úıdiń qarasyn kórmeıtin kisishe asyǵys shyǵyp ketken-di. Sodan eki-úsh kúnge deıin tóbe kórsetpedi.

HHH

Jumamurat Zıbagúldi ekologıanyń áserinen sal arýyna shaldyqqan múskin dep paıymdaıdy. Árbir qımylyn qalt jibermeı, tynymsyz fotoǵa túsirip júrgendigi de sodan. Tosyn taqyryp. BUU-nyń álemdik ekologıamen aınalysatyn departamentiniń jyl saıyn aq pen qara tústi fotolarǵa báıge jarıalaıtyn dástúri bar. Birinshi, ekinshi oryn túgili, úshinshi orynǵa ilikse de murtyn balta shappaıdy. Qarajaty qomaqty. Biraq onyń bárin tátpishtep Zıbagúldiń basyn aýyrtyp ne jyny bar. Jumamurattyń ishinde de bir qýlyq jatýǵa tıis qoı. Odan jarylyp ólmes. Al buǵan kelgende Zıbagúldiń de esebi túgel. Jumamurat eski túsinikke aldanyp júre bersin. Ekologıadan tapqan kesel. Já, bopty. Biraq shyndyq odan góri sál ózgesheleý edi.

... Oblys ortalyǵyndaǵy pedınstıtýttyń úshinshi kýrsyn bastaǵan jyly ádettegideı stýdentterdi kúzgi dala jumystaryna alyp bardy. Alystaǵy kúrish ujymsharynyń qyrmanynda, egis alqabynda atqaratyn sharýa jeterlik. Zıbagúlder kombaın shalǵysynan qalys qalǵan aryq-atyzdaǵy kúrishti qol oraqpen oryp júıeleıdi. Sonyń ózinen biraz ónim jınalmaqshy. Túski asty dala qosynan ishedi. Jastar júrgen jer kóńildi. Kúnde konsert, kúnde bı. Daladaǵy jumys qas-qaraıǵansha bir tynbaıdy. Sonyń ózinde tymyrsyq aýa tynysyńdy taryltady. Stýdentter ekige jarylyp, qyzdar bir bólek, jigitter bir bólek darıa jıegindegi kólge túsedi. Sýy laı, lastaý bolsa da kúıip turǵan ystyqta sýǵa túskennen artyq raqat qaıda. Birde ózen ústine salynǵan kópirden ótip bara jatqan tusta áldekimniń tómennen «Qutqaryńdar, qutqaryńdar!» dep jan ushyra aıqaılaǵany. Zıbagúldiń oılanýǵa murshasy bolmady.Teńiz jaǵalaýynda ósken qyz sýǵa júzýden de aldyna jan salmaıtyn. Kóz ilespes jyldamdyqpen úsh metrlik kópirden bir-aq sekiredi. Sekirgeni esinde... arǵy jaǵy buldyr-buldyr... qarańdaǵan, kólbeńdegen beıneler. «Jeńil járdem» máshınesimen oblystyq aýrýhanaǵa jetkizilgen boıda Zıbagúldi operasıa ústóli kútip turdy. Bar oıy «sýǵa batqan beıbaqty» qutqarmaqshy bolǵan. Qatty ekpinmen sekirgende basy sý astyndaǵy KamAZ-dyń shirigen dońǵalaǵyna tıgen. Moıyn omyrtqasy synyp, julyny zaqymdanǵan. Jıyrma táýlik boıy qosymsha apparat arqyly tynys aldy. Dárigerler Zıbagúldiń beti beri qaramas dep bastaryn shaıqaǵan. Anasy kóz jasyn kóldetip, talaı-talaı emen esikterdi tyqyldatyp, eti tiriliginiń arqasynda qyzyn Astanaǵa da, Almatyǵa da alyp bardy. Bilikti mamandarǵa kórsetti. Amal ne, arbaǵa tanylýdan basqa amal qalmady.

Jaqyn mańda turatyn «sýǵa batqan beıbaq» on birinshi synyptyń boıjetkeni eken. «Oınap edim, oınap edimnen» basqa ornyqty dálel taýyp aıta almady. Kimdi kinálaısyń? Kópirden sekirgen Zıbagúldiń ózi. Bir jarym aıdan soń esin jıyp, qolarbaǵa qol sozdy.

HHH

Zıbagúl aıtpaqshy, «jumyrtqanyń sary ýyzynan aýmaıtyn» óńir ásirese, shaqyraıǵan kún astynda balqyǵan bolat syndy sap-sary bop, saǵymǵa tunshyǵyp jatar edi. Sarǵysh qumdy jalań aıaǵyńmen bir basyp, eki basyp ilgeri jyljýyń múmkin emes. Qyzyl shoqtaı qaryp túsedi. Mundaıda qum ústinen tiri jándiktiń izin kórýiń de eki talaı. Sirá, qara qarǵanyń mıyn shaǵatyn alapat ystyq degenińiz osy bolar. Qum qursaýyndaǵy aýyl tóńiregi tym-tyrys. Qamystan turǵyzylǵan qora-jaılar sirińke tıse lap etýge daıyn tur. Terezeler túgelge derlik sarǵysh gazettermen tumshalanǵan. Osy óli tirliktiń ózegine kún ystyǵy qaıtyp, kóleńke kisi boıy uzarǵan shaqta baryp, birtindep jan ene bastaıdy. Oǵan deıin sarǵysh tústen bir túrli júregiń aınıdy.

Al Zıbagúl tiri pende bas kótermeıtin osynaý shańqaı tústi zaryǵa tosady. Aq matadan tigilgen keń qoltyq kóılekti ıyǵyna ile salady da, qolarbany teńiz betke qaraǵan esiktiń qyr kózine týralap ákeledi. Ary qaraı arbanyń dońǵalaǵy kirsh etip qumǵa kiredi de toqtaıdy. Ony Zıbagúldiń áljýaz qoldary túgili atan túıe tarta almas. Jáne odan dámelengen kim bar-aý! Zıbagúlge ıt áýrege túsip arbany ornynan qozǵaǵannan góri, bóksesimen sarǵysh qumnyń ústine mamyq sekildi qona ketip, eki qolyn taıanyp, jarymjan aıaǵyn súıretken kúıi alǵa jyljyǵany áldeqaıda jeńil, áldeqaıda yńǵaıly. Alǵashynda bireý-mireý shartaqtyń basynan moınyn sozyp, múgedek qyz ne ister eken, qaıda barar eken deıtin qyzyǵýshylyqpen qarap turatyn shyǵar dep qaýiptenetin-di. Qolynan anaý aıtqandaı kúrdeli ózgeris kele qoımasa da, qańqý sózden aýlaq júrgendi jaqsy kóredi. Bir jaǵynan aýyldastaryn da jazǵyra almaıdy, jumyrtqanyń sary ýyzy sekildi sarǵysh qumnan basqa ne kórdi bul baıǵustar! Al eki qolymen jer tirep, aıaǵyn súıretip, tasbaqa tárizdi teńiz jaǵalaýyna qaraı jyljyǵan Zıbagúldi kórse biri qalmastan shý ete túspes pe?! Tańǵalatyndaryn da, ne Zıbagúldiń shekten tys qaısar minezin quptaǵandaryn da anyq ańǵara almaıdy. Qalaı deseń olaı de, áıteýir jel sózge taqyryp tabyldy ǵoı. Qalǵan tustaryn jamap-jasqaýdy, Zıbagúlge qatysty árbir sózdi biriniń aýzynan biri ilip áketip, qıal-ǵajaıyp ertegi keıipkerin somdaý jaǵyna kelgende de eshkimnen kómek suramas. Al týrasyna kóshkende, myna ystyqta Zıbagúldiń teńiz jaǵalaýyna baryp, shomylyp qaıtatyndyǵyn baqylaǵanda ne tur, táıiri?! Teńizge bara ma, odan ári «Shaǵalaly» aralynan jumyrtqa terip qaıta ma, ol Zıbagúldiń jeke sharýasy. Odan góri taqyr edenge sý búrkip, úıdiń ishi sál salqyndaǵan shaqta azdap kóz shyrymyn alsa — aýyldastary úshin úlken olja sol. Budan Zıbagúl de habardar.

Tabaldyryqtan árirek uzaǵan soń boıy býsanyp, mańdaıy shyp-shyp terlep, raqat kúı keshedi. Baıaǵy kirpik qaqqansha zý etip jetip baratyn jaǵalaý — Zıbagúlge dúnıeniń qıyr shetindeı elesteıdi búginde Sebebi, kúlli denesin áljýaz eki bilegine asyp qoıǵan soń júris óne me. Ári sarǵysh qumyńyz bes saýsaqqa tireý bolyp ta jarytpaıdy. Qol tıgen jer sýsyp tómen lyqsıdy. Mıtyń qımyl irkes-tirkes taǵy qaıtalanady. Osy aralyqtan Zıbagúl laqsha sekirip qansha márte ótti-aı deseńshi! «Shańqaı túste bastaryńnan kún ótedi, kúıip qalasyńdar» dep sheshesi sińlisi ekeýin arǵy bólmege qamap, shashaý shyǵarmaýshy edi ǵoı. Biraq uly teńizdiń adamdy ózine qaraı magnıtshe tartatyn bir pálesi bar. Maıda tolqyndar jalańash denege maıdaı jaǵady. Álde jup-jumsaq alaqan tula boıyńa massaj jasap jatqan sekildi me qalaı, bir esepten jaýryn tusty áldekim qytyqtaǵandaı áser etedi. Kúnniń qyzýy da ǵajap, al baýyryńdy tósegen qyzyl qum odan beter. Tabaǵa pisirilgen kúlsheden aýmaısyń. Já, onysyn qoıshy, sol kúıi teńizdiń tereńine shym batyp, demiń jetkenshe aqseleýshe terbelgen baldyrlardyń arasymen biraz-biraz júzip baratyndyǵyńdy aıtsańshy. Eki qol, eki aıaǵyńdy tynymsyz qozǵap, sý perisinshe odan ári júze túskenge ne jetsin. Maıda shabaqtar da senen qoryqpaıdy, kúmis qanattaryn jalt etkizip, ustaıyn degenshe bult etip, baǵyt-baǵdaryn ózgertip úlgeredi. Zıbagúlge jer betinde munan artyq tunyq teńiz joq-ty. Móp-móldir. Syrǵań joǵalsa da qınalyssyz taýyp alasyń. Jaǵaǵa shyqqanda myna dúnıeniń kir-qoqysynan arylyp, tap-taza álemmen tildeskendeı erekshe kúı keshesiń. Teńiz túbindegi baldyrlardyń arasynda balyq sekildi ǵumyr keshpegen soń pende shirkinniń kórer jaryǵy belgili ǵoı. Áldekimniń ósek-aıańyna, bireýlerdiń-bireýlerdi kóre almaıtyn qysastyǵyna, naqaqtan qaralaǵan bezbúırektigine kýáger bolatyndyǵyń óz aldyna, keı keıde qudaı uryp, solardyń yqpalyna qalaı erip ketkendigińdi de ańǵarmaı qalasyń. Al teńiz jaryqtyq sol kesapattyń barlyǵyn qas pen kózdiń arasynda sylyp alýshy edi ǵoı. Qaıtip shydarsyń. Anasy jastyqqa bas qoıdy-aý degende aıaqtaryn ushynan basyp, tysqa shyǵyp ketetin. Sodan tabandarynan ótken ystyqqa da qaramaı qustaı ushyp, teńizge jetkenshe arttaryna bir burylmaıtyn.

Al qazir qarǵa adym jer azap. Onyń ústine jansyz aıaq zilbatpan. Osyndaıda deneni ekige bólip tastaıtyn qandaı qudiret bar eken dep te oılaıdy. Ondaı atty kún týsa eki aıaqty suraýsyz qalaǵan tusqa qaldyryp keter edi. Sóıtip keýdesi túskir kádimgideı jeńildenip qalar edi. Já, ánsheıin eles-taǵy, onyń arǵy-bergi jaǵyna tereńdeıtindeı shama qaıda. Sál aıaldasań kúnniń ótkir sáýlesi tóbeńdi tesip shyǵatyn tárizdi. Muny jaqsy biletin Zıbagúl astyńǵy ernin aıaýsyz tisteleıdi de, mańdaıyna túsken balapan shashty ystyq demimen úrgilep, bir adym bolsa da alǵa jyljyǵandy qup kóredi. Samaıdan aqqan ashshy ter jalańash ıyqqa tyrs-tyrs tamady. Oqtaýdaı burymy da bultalaqtap alqymyna qulaı beredi. Ana joly qıdyryp tastaýǵa kózi qımaǵan. Sońyndaǵy ıreleńdegen izine qaraý ózi úshin sumdyq aıanyshty. Ony nege teńeıtindigin jáne túsinbedi. Itbalyqtyń qurlyqtaǵy is-áreketi dese qalaı bolar edi. Biraq olar Zıbagúldiń qansorpasy shyqqan myna tirligine muryn shúıirip te qaramas. Qol sozym jerdegi sýǵa jetedi de shym batady. Arǵy jaǵy raqat. Mine, sol raqatty ólerdeı ańsaǵan Zıbagúldiń de sálden soń asqaq armany oryndalady. Ol tek teńizde ǵana óz-ózin jeńil sezinedi, eki aıaqtyń ap-aýyr salmaǵyn da elemeıdi. Emin-erkin, arly-berli qozǵalyp, shamasyna qaraı aq bas tolqyndarmen de jarysqa túse alady. Ozyp ketkende oǵan bireý báıge daıarlap tur ma. Jaýrynymen shalqalap júzedi, qulash uryp birtalaı tereńdikti baǵyndyrady. Erkin... erkindikke jetetin ne bar myna dúnıede!

«Shyda, shyda, Zıbagúl! Bir qınalsań jaǵaǵa da tumsyq tireısiń». Tasbaqa júristen basqa ne qaırany bar. Ásili, aspan áleminiń ádiletsizdigi de bir basyna jetip artylatyn shyǵar-aý! Jany qınalǵan jumyr basty pende aınalyp kelgende, qos qolyn jaıyp, bar raqymdy kókten tileıtindigi nesi eken, a?! Biraq Zıbagúl aqshyt aspannan ıneniń jasýyndaı jaqsylyq kórse, káni! Apyr-aı, osyndaıda bir shókim bult kólbeńdep kelip, kóleńke túsirse qaıter edi. Jym-jylas. Eń aıaǵy sarǵysh qum da mazamdy aldyń-aý degendeı, Zıbagúldiń qos qolymen jer tirep, ilgeri jyljyǵandyǵyn jaqtyrmaı qabaǵyn shytady.

Áne, kese-kóldeneńdegen myna qum belden ary assa, eptep betiniń beri qaraıtyndyǵy belgili. Tómen qaraı salmaǵymen ysyrylyp, bolar-bolmas ál jınaıdy. Buryn-sońdy mundaıdy baıqamaǵan. Júreginiń atqaqtap alqymǵa tyǵyla bergeni nesi? Jo-joq, tek alǵa. Qum beldiń bıigine kóterilý qaıdan ońaı bolsyn. Kóılegi terden syǵyp alǵandaı. Teńiz samalyn aýylǵa jetkizbeıtin «uly Qytaı qorǵany» osy. Tóńirek alaqandaǵydaı. Kólkigen aq saǵym bolmasa, endi jaǵalaý da alys emes. Salmaǵymen tómen syrǵydy, betkeıdiń tolaıym qumy kóshkin tárizdi birge jyljydy. Jaǵalaýdy urǵylaǵan maıda tolqyndar sylq-sylq kúledi bar bolǵyr!

«Uly Qytaı qorǵany» Jumamurat úshin de taptyrmaıtyn bekinis edi. Sarǵysh qumnyń betine túsken ıreleńdegen izdi bálkim, júz márte fotoaparatqa aına-qatesiz kóshirgen bolar. Onyń birneshe kúnnen beri izdep júrgeni de osy kadrlar edi. Bul túptep kelgende, buryn-sońdy esh jerden kezikpegen tyń sújet. Taza, qospasyz, tabıǵı shyǵarmashylyq sheshim. Teńizge asyqqan jarymjan qyzdyń qumǵa túsken burań-burań izderi — bir adamnyń boıamasyz taǵdyry.

Jumamurat ta shúmektep terledi. Mundaı adam tózgisiz azappen alǵash ret júzdesip turǵany osy. Jaýǵa atylatyn arystansha qumǵa baýyryn tósep jatyp, Zıbagúldiń teńizge túsken sátine birneshe kadrdy taǵy arnady. Oǵan túk te qınalmady. Sartyldata berdi, sartyldata berdi. Tek jumyrtqanyń sary ýyzy sekildi sarǵysh túske abaı bolǵany abzal.

Zıbagúl tyrdaı jalańash sheshindi de quıryǵymen jyljyp baryp, teńizge qoıyp ketti. Súńgip, olaı-bylaı qulashtaı júzip, birazǵa deıin jaǵalaýdan kórinbedi. Jıyrma jastaǵy arýdyń qulyn músini, kúnge shanshylǵan tip-tik anar, sulý myqyn, qypsha bel...

Jumamurat fotoaparatyn qaıys qorabyna salyp, ystyqtan qatalaǵan kóntek ernin ústi-ústine jalap, ter sasyǵan jeıdesin sheship tastady da teńizge qaraı alqyna júgirdi. Teńizge túsip jan shaqyrmasa bolmas, ystyqtan anyq ólýge kelgen-di.

— Ońbaǵan! — dedi Zıbagúl jalańash denesin qıyrshaq qummen kómip jatyp. Ókpelegeninen góri erkelegeni basymyraq estildi.

HHH

Jumamurattyń jarymjan qyzdyń sal aıaǵyn súıretip, qos qolyn tirep, jan ekpinmen alǵa jyljyǵan qumdaǵy izi beınelengen sýreti dúnıejúzilik báıgeden birinshi oryn aldy.

Al kúzge taqaý Zıbagúl aıaqtaryna eptep jan ene bastaǵandyǵyn jáne jumyrtqanyń sary ýyzyna jeriktigin anasyna qysylmaı-qymtyrylmaı aıtyp berdi.

---