InfoHub Logo

Roza Áren — Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-diń túlegi, «Bolashaq» baǵdarlamasy stıpendıasynyń ıegeri. Qazir Ulybrıtanıanyń Glazgo qalasyndaǵy University of Strathclyde magıstratýrada oqıdy.

Stırlıng qalasynda

Shetelge oqýǵa tapsyrý prosesi

Shetelde oqýdy burynnan armandadym. Aǵylshyn tilin úırenip, ózge elderge baryp, olardyń mentalıtetimen, halqynyń salt-dástúrimen tanysýdy árdaıym ishteı qalaıtynmyn. Biraq naqty qadamdy 2016 jyly bastadym. Eń aldymen  IELTS testin tapsyrdym. Odan keıin «Bolashaq» baǵdarlamasyna qujat tapsyrdym. Onda qazaq tilinen jáne psıhologıalyq testten óttim. Eń sońynda komısıa múshelerimen ıntervú boldy. Olar maǵan Ata Zańnan, Qazaqstan tarıhynan jáne mamandyǵyma baılanysty suraqtar qoıdy. Sonymen qatar, qandaı ýnıversıtette oqyǵym keletindigin surady, óz salamnyń erekshelikteri, kemshilikteri týraly saýaldar da qamtyldy. Jalpy ıntervú qatty qıyn boldy dep aıta almaımyn.

Ekseterdegi til kýrsyn aıaqtaǵan sát

Negizi, bir emes, birneshe ýnıversıtetke qujat tapsyrdym. Sonyń ishinde úsh ýnıversıtetten Unconditional offer ıaǵnı shartsyz shaqyrtý aldym (oqý ornynyń barlyq talaptaryna sáıkes kelip turǵan kezde olar sizge shartsyz shaqyrtý jiberedi). Sol ýnıversıtetterdiń arasynan University of Strathclyde tańdadym. Dál osy ýnıversıtetti tańdaǵan sebebim, birinshiden, meniń oqıtyn modýlderim unady. Sondaı-aq, 2-kýrstan bastap mamandyǵym boıynsha jumys istegendikten mende buǵan deıin jetkilikti praktıka boldy. Sol sebepti, magıstratýrada teorıa boıynsha bilimimdi tolyqtyrǵym keldi. Ekinshiden, meniń oqıtyn ýnıversıtetim Shotlandıanyń Glazgo qalasynda ornalasqan. Budan buryn akademıalyq til kýrsyn Anglıada oqyǵandyqtan, osy joly Shotlandıanyń tabıǵatyn, halqyn, ómir súrý saltyn kórgim keldi. Bul jer meni qatty qyzyqtyrdy.

Sheteldegi oqý men ómir

University of Strathclyde oqý orny public research, ıaǵnı zertteý ýnıversıteti bolyp tabylady. Ýnıversıtettiń negizin pedagog Djon Anderson 1796 jyly qalaǵan. Bul 1964 jyly Ulybrıtanıadaǵy alǵashqy tehnologıalyq ýnıversıtet bolǵan. Ýnıversıtettiń eki kampýsy bar: birinshisi, basty kampýs ol Glazgo qalasynyń dál ortasynda, al ekinshi kampýs qalanyń batys jaǵynda ornalasqan. Men basty korpýsta oqımyn. Munda álemniń júzden astam elinen stýdentter kelip oqıdy. Meniń salam Sommunication and Media Studies boıynsha Ulybrıtanıadaǵy eń úzdik 10 ýnıversıtettiń qataryna kiredi. Bul jaqsy kórsetkish dep oılaımyn. Meniń negizi ár kúnim ártúrli ótedi. Sabaqtar bir kúni tańerteńnen keshke deıin bolsa, kelesi kúni tek túske deıin bolady. Al keıbir kúnderi múldem sabaq bolmaıdy. Sabaq joq kúnderi bos ýaqytymdy kitaphanada ótkizýge tyrysamyn. Kitaphana tańerteńgi 7-den túngi 12-ge deıin ashyq. Al emtıhan kezinde 24 saǵat boıy jumys isteıdi. Stýdentterge barlyq jaǵdaı jasalǵan. Sondyqtan, kóbinese kitaphanada otyramyn. Basqa stýdentterdiń izdenip, bilim alyp jatqanyna qarap, men de kóbirek oqýǵa talpynamyn. Qansha degenmen, sabaqty úıde oqyǵannan góri kitaphanada oqyǵannyń orny bólek. Ol jerdiń atmosferasy erekshe der edim. 

Oqytýshylary jaıly

Maǵan sabaq beretin oqytýshylardyń arasynda shotlandyqtar da, ózge ult ókilderi de bar. Glazgoda turǵyndar osy qalaǵa tán shotlandtyq aksentpen sóıleıdi. Iakı, olar aǵylshyn tilinde óte tez sóıleıdi ári sózdiń sońyn jutyp qoıady. Sondaı-aq keıbir sózderdi basqasha aıtady. Mysaly «Iá» degen sóz «Yes» bolsa, bul jaqta ony «Aye (aı)» deıdi. Esimde qalǵan bir qyzyq jaıt, ózime sabaq beretin shotlandyq oqytýshymdy alǵash kórgende «myna kisiniń sabaǵyn qalaı túsinemin?» dep oılap, kádimgideı qobaljydym. Sebebi shotlandyq oqytýshymnyń aıtqan sózderin onsha túsinbedim. Biraq, eki aı ótken soń qulaǵym shotlandyq aksentke úırendi. Buryn sabaǵyn qalaı túsinemin dep qobaljyǵan oqytýshymnyń aıtqanyn tolyq túsinetin halge jettim. Oqytýshylarymnyń barlyǵy óte bilimdi, mádenıetti jandar. Bul jaqta oqytýshylar elektrondy poshtamen óte jaqsy jumys isteıtindigin atap ótkim keledi. Jazsań, ýaqytyly ári tolyqqandy jaýap berýge tyrysady. Eger onyń bergen jaýabyna kóńilińiz tolmasa nemese ýaqytyly jaýap bermese olardyń ústinen shaǵymdanýǵa da bolady dep estidim. Biraq, ázirge ózim olaı jasaǵan joqpyn.

Áıgili Stoýnhendj

Oqytýshylarymnyń arasynda Shrı-Lankadan kelgen Chamıl degen profesorymdy aıryqsha atap ótkim keledi. Ol da biz sıaqty sheteldik stýdent bolǵan, joǵary oqý ornyn AQSH-ta támamdaǵan. Sol sebepti shetelden kelgen stýdentterdiń jaı-kúıin jaqsy túsinedi. Ony ózi de jıi aıtady. Bizge «kezinde men de sender sekildi bóten elde oqydym. Aǵylshyn tili ana tilim emes. Sondyqtan, keıde gramatıkalyq qatelikter jiberip jatsańdar, túsinistikpen qaraýǵa tyrysamyn» deıdi. Men jazatyn essemniń taqyrybyn tańdar kezde mindetti túrde oqytýshymen aqyldasamyn. Ol bizge árdaıym tolyqqandy jaýap beredi, keıde «múmkin, myna taqyrypty alsań qaıtedi?» dep óz nusqasyn usynyp otyrady. Shynymdy aıtsam, barlyq oqytýshylardyń arasynda osy Chamıldi eń helpful (kómek berýge ázir) ustaz dep erekshe baǵalaımyz.

Esse jazý prosesi

Qazaqstanda júrgende biz synı paıym degenge kóp mán bermeıtinbiz. Aǵylshynsha aıtqanda, bul — Critical thinking, týra aýdarǵanda «synı oılaý». Kez kelgen máselege synı turǵydan qaraý, onyń erekshelikteri qandaı, kemshilikteri qandaı, cońynda qandaı qorytyndy jasaýǵa bolady? Osylaı saraptaý jaǵy buryn bizde kemshindeý boldy. Mektep kezinde de muǵalim tapsyrma berse, sol tapsyrmany oqyp, tek túsingenimizdi qaıtalap berip, baǵa alatynbyz. Sondyqtan, bastapqy ýaqytta akademıalyq esse jazǵan kezde synı paıym jaǵynan qınaldym. Sebebi jazǵan nársemniń barlyǵy descriptive, ıakı tek qur baıandaý bop kete berdi. Synap, analız jasaýdyń ornyna, keıbir jerde tek sol taqyrypty mazmundap berip otyrdym. Biraq, ýaqyt óte kele, esse jazýǵa da tósele bastadyq, az sóz jazsaq ta, sapaǵa kóbirek kóńil bólý kerektigin túsindik. Sondaı-aq bul jaqta plagıat máselesine de qatty qaraıtynyn biletin bolarsyzdar. Tipti plagıat úshin stýdenttiń ýnıversıtetten shyǵyp qalý qaýpi bar. Sol sebepti stýdentter ár tapsyrmany esh jerden kóshirmeı, barynsha muqıat oryndaıdy. Qandaı avtordan aqparat alsaq ta, oǵan mindetti túrde silteme jasaımyz. Burynǵydaı keıbir mátindi qandaı da bir derekkózden kóshirip alýdy umyttyq. Odan bólek, munda stýdent úshin taım-menedjment asa mańyzdy. Osy jaqqa kelgeli beri ýaqyttyń qadirin túsine bastaǵandaımyn. Barlyq tapsyrmany ýaqytynda oryndap úlgerý úshin ýaqytty barynsha tıimdi paıdalaný kerektigin túsindim. Ásirese, dedlaın jaqyndaǵanda, boıyńda kádimgideı stress bolady, qobaljısyń. Berilgen tapsyrmany oınap júrip, salǵyrt qarap oryndaı salý degen joq. Kishkentaı tapsyrma bolsa da onyń artynda qanshama jumys turady. Bir tapsyrmany oryndaý úshin siz qanshama ǵylymı maqalalar oqyp, izdenesiz. Onyń ústine, aǵylshyn tili týǵan tilimiz bolmaǵandyqtan, arasynda gramatıkalyq qateler de ketýi múmkin. Sondyqtan, tapsyrmany barynsha muqıat oryndaýǵa tyrysamyz.

Turatyn qalasy, sondaǵy baǵalar týraly

Qazir Ulybrıtanıanyń Glazgo qalasynda turyp jatyrmyn. Glazgo — Shotlandıanyń eń úlken qalasy. Bul jer óte qymbat qala dep aıtpas edim. Men byltyr Ekseter (Anglıa) qalasynda turǵanymda ol qala men úshin óte qymbat boldy. Árıne, Qazaqstandaǵy baǵamen salystyrsaq, jalpy alǵanda Ulybrıtanıada baǵalar óte qymbat. Eń arzan degen zattyń ózi teńgege aýdarsaq 400-500 teńge turýy múmkin. Al Glazgony Ekseter qalasymen salystyrǵanda, sál arzandaý der edim. Sebebi bul qala eldiń soltústiginde ornalasqan. Men buryn stýdentterden soltústiktegi Glazgo, Manchester, Núkasl qalalary ońtústiktegi qalalarǵa qaraǵanda arzandaý dep estıtinmin. Soǵan qazir kóz jetkizdim.

Shotlandtyq jas jubaılar

Ulybrıtanıaǵa alǵash kelgende basqa bir ortaǵa túskendeı sezimde boldym. Óıtkeni týra osy elge birinshi ret kelip turmyn. Meni ushaqtan eshkim qarsy alǵan joq. Ózim Londonnyń Hıtroý áýejaıynan (London Heathrow Airport) túsip, Ekseter qalasyna barýym kerek boldy. Áıteýir el-jurttan surap júrip, Ekseter qalasyna baratyn poıyzǵa otyrdym. Sóıtsem, baıqamaı basqa bir poıyzǵa minip ketippin. Odan túsip qaıtadan óz poıyzyma otyryp, jańbyrly túnde Ekseterge keldim. Ózińiz elestetińiz, tas qarańǵy, dalada jańbyr quıyp tur. Ómirimde kórmegen qala. Birtúrli, bóten. Taksı júrgizýshisi meni jataqhanamnyń qasyna emes, alystaý bir jerge aparyp, túsirip ketkende «bitken jerim osy shyǵar» dep oıladym. Sebebi, bul qalada eshkimdi tanymaımyn, qolymda jergilikti baılanys nómiri de joq. Áıteýir, áýpirimdep júrip, jataqhanama (bul jermen aldyn-ala ǵalamtor arqyly keliskenmin) jettim. Alǵashqy kúnderi basqa bir álemge tap bolǵandaı edim. Arada birshama ýaqyt ótken soń ózim sıaqty sheteldik stýdenttermen tanysyp, jaqsy aralasyp kettim.

Qytaılyq dosymmen birge

Ulybrıtanıanyń jergilikti turǵyndarynyń barlyǵy derlik Qazaqstan jaıly biledi dep aıta almaımyn. Men turǵan qalalarda «Qazaqstan degen qandaı el? Qaı jerde ornalasqan?» dep jıi suraıdy. Tipti byltyr Ekseter qalasynda oqyp júrgen kezde Qazaqstan jaıly kóp suraı bergen soń, sabaq kestesinen arnaıy bir kúndi belgilep, Qazaqstan týraly slaıd-shoý jasap, vıdeo kórsetip, ózimizdiń baýyrsaǵymyzdy pisirip aparǵanmyn. Degenmen, arasynda bizdiń elimiz týraly biletin jandar da bar. Ásirese, Shotlandıada fýtbolsúıer qaýym Qazaqstandy «Shahter», «Astana» fýtbol klýbtary arqyly biletindigin baıqadym. Jergilikti turǵyndar bizdiń sóıleý mánerimizge, mádenıetimizge, bilimimizge qarap, Qazaqstan jaıly oı túıedi dep oılaımyn. Sondyqtan bizde jaýapkershilik bar ekenin sezinemin. Sol sebepti Qazaqstan týraly surasa, barynsha tolyq jaýap berip, ózimniń oqý úlgerimim, júris-turys, mádenıetimmen eldiń syrtqy ımıjine nuqsan keltirmeýge tyrysamyn.

Sheteldikterge Qazaqstandy tanystyrý ústinde

Shetelde oqyǵysy keletin dostaryma aıtarym, jan-jaqty bolyńyzdar, baratyn elińiz týraly aldyn-ala izdenip, jaqsylap daıyndalyńyzdar. Ýaqyttaryńyzdy tıimdi paıdalanyńyzdar degim keledi. «Bolashaq baǵdarlamasyna» qujat tapsyrýdan qoryqpańyzdar. Kezinde bul stıpendıa maǵan da qol jetpes armandaı kóringen. Qazir kórip otyrǵanyńyzdaı, Shotlandıada bilim alyp júrmin. Demek, talpynsańyzdar, shynymen qalasańyzdar, sizder de shetelde oqı alasyzdar.

Belfast qamaly

Shetelde oqyp, ózge eldiń mentalıtetin, ómir saltyn, ǵasyrlar boıy qalyptasqan ádet-ǵurpyn kórip, qandaı da bir oı túıý, oqý, ózge til úırený, munyń bári ómirlik tájirıbe dep oılaımyn. Kóńil kókjıegiń keńeıedi, buryn basqasha qarap kelgen máselelerge endi múldem basqa turǵydan qaraı bastaısyń. Salystyrasyń, jaqsysyn alyp, jamanyna jolamaýǵa tyrysasyń. Men ózim áli de oqyp júrgen stýdent bolǵandyqtan, talapkerlerge asyp-tasyp aqyl aıta bergenim jaramas. Eń bastysy, óz bolashaqtaryńyz óz qoldaryńyzda ekenin umytpasańyzdar eken deımin.

Qanıa Tabys

Oqýǵa keńes beremiz:

Gonkongtaǵy oqýy men ómiri, ondaǵy qıyndyqtary jaıly qazaq jigitiniń áńgimesi

---