InfoHub Logo

Qoqıqaz — qyrly tósti qustar tobynyń otrády. Qoqıqaz dúnıe júzindegi boıy eń bıik jáne aıaqtary men moıny uzyn qustar. Dene bitimi jumyr, turqy iri ári jabaıy qazdarǵa uqsas, sondyqtan qoqıqazdy halyq arasynda qyzylqaz dep te ataıdy. Qorazdary mekıenderinen irileý. Boıynyń bıiktigi 91-120 sm-deı. Qorazdarynyń salmaǵy 4,5 kg, al mekıenderiniki — 3 kg-daı. Qanattarynyń uzyndyǵy 35-49 sm. Eresek qoqıqazdardyń qaýyrsyndarynyń túsi aq, qyzǵylt, ushtary qara, uzyndyǵy 11-16 sm, tumsyqtarynyń eki jaq jıegindegi tilimdengen "tissheleri" qorektengen kezde súzgishtik qyzmet atqarady. Qoqıqaz toptanyp tirshilik etedi. Tumsyǵy orta tusynan birden tómen qarap ıiledi de qoqıyp turatyndyqtan "qoqıqaz" dep atalǵan. Moınynyń pishini latynnyń "S" árpi tárizdi. Jilinshigi sıraǵynan úsh esedeı uzyn. Saýsaqtarynyń arasy terili júzý jarǵaǵymen baılanysqan. Negizinen tropıktik jáne sýbtropıktik aımaqtarda tirshilik etedi. 4 tuqymdasqa birigetin 3 týysy, 6 túri bar. Ortalyq jáne Ońtústik Amerıkada, Afrıkada, Eýrazıada kóptep kezdesedi. Qoqıqazdyń keı túrleri (kishi, and, djeıms qoqıqazdary) qonys aýystyrmaı bir orynda tirshilik etedi.

Qazaqstanda Teńiz, Shalqarteńiz kólderi men Kaspıı teńiziniń soltústik-shyǵys jaǵalaýynda, Asaýbalyq, Qoqaı, Eseı, Qorǵaljyn, Sultangeldi, Úlken jáne Kishi Qarakól, t.b. sý aıdyndarynda qyzǵylt qoqıqaz kezdesedi. Juptaryn jazbaı taıaz sý jaǵalaýyna sazbalshyqtan, qumnan jáne sý ósimdikteriniń qaldyqtaryn aralastyryp uıa salady. Uıasyna bir, keıde eki jumyrtqa salyp, ony qorazy men mekıeni kezektesip basady. 30-32 kúnnen keıin balapandary uıadan ushady. Balapandary tez ósedi, jaqsy júzip, súńgı de alady. Qoqıqazdar — jyl qusy. Qazaqstanǵa naýryz-sáýir aılarynda ushyp kelip, qazan-qarashada Iran, Aýǵanstan, Pákstan aýmaǵyna qonys aýdarady. Qoqıqazdar shaıantárizdilermen, ulýlarmen, jándikterdiń dernásilderimen, baldyrlardyń jáne sý ósimdikteriniń tuqymdarymen qorektenedi. Olardyń tirshiligi úshin sýy taıaz ári tuzdy sý aıdyndary óte qolaıly. Sany jyldan jylǵa azaıyp barady. Qazaqstanda qoqıqazdy qorǵaý maqsatynda Qorǵaljyn qoryǵy uıymdastyrylǵan. Qoqıqazdy atýǵa múlde tyıym salynǵan. Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń jáne Qazaqstannyń "Qyzyl kitabyna" engizilgen.

---