Qosh keldiń, áz - Naýryz!
Atyraý oblysy, Inder aýdany
«Kóktem» qazaq orta mektebiniń bastaýysh synyp muǵalimi
[b]Jaıshıgýlova Aıbarsha Amanqosqyzy[/b]
[b]Taqyryby: Qosh keldiń, áz - Naýryz!
Sabaqtyń maqsaty:[/b]
[b]Bilimdiligi:[/b]Oqýshylarǵa ulystyń uly kúni týraly tolyq maǵlumat berý. Halyqtyń salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn úırete otyryp, Naýryz qazaqtyń ulttyq meıramy ekenin ashyp kórsetý.
[b]Damytýshylyǵy:[/b] Halyqtyq pedagogıkaǵa negizdeı otyryp, qazaq halqynyń ulttyq oıyndaryn, ulttyq taǵamdaryn, naqyl sózderin qasterleı otyryp, balalarǵa uǵyndyrý.
[b]Tárbıeliligi[/b]:Ulaǵatty sózderdiń mánine qaraı balalardy adamgershilikke, parasattylyqqa baýlý, patrıottyq rýhta tárbıeleý.
Kórnekiligi: naqyl sózder, ulttyq taǵamdar, ulttyq buıymdar.
[b]Sabaqtyń barysy:[/b]
Júrgizýshi: Ýa, jarandar, jarandar!
Báriń beri qarańdar.
Naýryz dýman bastaldy,
Bermen jaqyn turyńdar.
Jaýqazyndaı naýryzdyń,
Jaqsy án men jyry bar.
- Qadirmendi halaıyq! Jer álemdi jaınatyp, ánshi qustardy saıratyp, Naýryz toıyn toılatyp, Ulystyń Uly kúni keldi! Toı qutty bolsyn! Ulys oń bolsyn! Aq mol bolsyn!
(Osy kezde 3-4 áje topqa kirip, shashýlaryn shashady, aq tilekterin aıtady.)
[b]Ájeler:[/b]
Armysyńdar aǵaıyn!
Barmysyńdar aǵaıyn.
Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnimiz jaqsy bolsyn!
Armysyńdar balalar!
Barmysyńdar halaıyq!
Bul mereke, bul toıdyń,
Shashýlaryn shashaıyq.
- Rahmet aq jaýlyqty ájeler, qonaq bolyp kelgen ekensizder, tórletińizder.
[b]Júrgizýshi:[/b] Aý, halaıyq, halaıyq,
Ásem ánge salaıyq.
Naýryz toıyn kóńilmen,
Birge qarsy alaıyq.
Bı bılensin qaýym bop,
Ýaqyt boldy turmaıyq, - dep búldirshinderdiń kezekti ónerin tamashalaıyq.
1-oqýshy: Aý, jarańdar, kelińder!
Toı qyzyǵyn kórińder!
Naýryz aıǵa bas ıip,
Kúnge sálem berińder.
2-oqýshy:Ata-babam toılaǵan,
Naýryzym armysyń!
Qyzyqqa esh toımaǵan
Darhan dala, qarly shyń.
3-oqýshy: Naýryz shattyq ánimiz,
Saltanatty sánimiz.
Án salyp jas –kárimiz,
Bı bıleımiz bárimiz.
4-oqýshy: Bı bıleıik án salyp,
Keldi Naýryz, jar salyp.
Jylda kelsin Ulys kún,
Turaıyq esen qarsy alyp.
5-oqýshy: Naýryz toıy - bereke,
Naýryz toıy-jyr ańyz.
Qyzyp dýly mereke,
Qyzyq dýman quramyz!
6-oqýshy: Ulys kúni kári-jas,
Qushaqtasyp kórisken.
Jańa aǵytqan qozydaı,
Jamyrasyp kórisken.
7-oqýshy:Ulys kúni qar erip,
Saı-salalar gúrilder.
Kók shóbi shyǵyp jelkildep,
Dúnıe bitken kúlimder.
8-oqýshy: Kúttirip kelgen jyl basy,
Bizbenen birge jyrlashy.
Dastarhanyna elimniń,
Bereke – yrys syılashy.
[b] Án: « Qazaqtyń dastarhany»[/b]
9-oqýshy:
Taqpaq aıtam, jyl basy,
Qulaǵyńdy sal, tyńdashy.
Bar bóbekke ózińdeı,
Tynysh ómir syılashy.
10-oqýshy:Sándi kóktem - nurymyz,
Naýryz toıy - jyrymyz.
Kóńil gúldeı jaınasyn,
Tirshilik jańa oıansyn.
11-oqýshy:
Jarqyraǵan jas nurly,
Jasa, Naýryz dástúrli!
Baqytyma shalqydym,
Ashylady nurymyz.
Osynaý baıtaq elimde,
Aıtylady jyrymyz.
12-oqýshy: Búrshik jaryp japyraq,
Jaıady kóktep tal bitken.
Aıran, sútin kóbeıtip
Kóktemde tólder mal bitken.
13-oqýshy: Sáýlesi bar Naýryzda tańǵy úmittiń,
Basyn qosqan san adam, san ǵuryptyń.
Ulystyń uly kúni pash eteıik,
Belgisin dostyqpenen máńgiliktiń.
14-oqýshy: Ánim de saǵan, bıim de
Qut qonaq óziń úıimde
Qýanysh syılap elime,
Kúlimde, Naýryz, kúlimde.
15-oqýshy: Naýryz keldi ánimen,
Saltanatty sánimen
Qýantady bizderdi.
Qyzdarymyz ánimen.
16-oqýshy: Ulystyń uly kúni qutty bolsyn!
Denimiz saý, myqty bolsyn!
Elimizdiń nesibesi kóp bolsyn!
Urpaǵymyz kóbeıip, toq bolsyn!
17-oqýshy: İlesip naýryz ben kóktem jetsin,
Kóńilin úlken-kishi kókke órletsin.
Eńsesi kóterilip er-azamat,
Eski jylmen renish, ókpeń ketsin.
18-oqýshy: Naýryz-gúl kóktem,
Sende aı araıly.
Kúlimdep kún kókten,
Nur shashyp qaraıdy.
19-oqýshy: Býsanyp jerim baı,
Tósinde qalqyr án.
Naýryz - kóńildi aı,
Shattyǵy shalqyǵan.
20-oqýshy:Naýryz keldi - jyl keldi,
Tiriltýge gúlderdi.
Sándenedi analar,
Sábılermen birge endi.
21-oqýshy: Kele jatyr jylymyz,
Meıramdaımyz muny biz.
Jas balasha nurlanyp,
Jadyraıdy kúnimiz.
22-oqýshy: Kúnniń jańa nury bar.
Munyń ǵajap syry bar
Halyq súıgen meıram - bul!
Qarsy alaıyq turyńdar.
Júrgizýshi: Shańyraq esh ýaqytty shaıqalmasyn,
Berekemiz osylaısha ortaımasyn.
Bosaǵaǵa Naýryz qut bop kirip,
Analardyń júzderi qartaımasyn!
- deı kele, naýryzdyń alǵashqy merekeleriniń biri analarymyzdy da esten shyǵarmaıyq, balalar.
Án: «Anashym»
Júrgizýshi: Ulys kúni qazan tolsa,
Sol jyly aq mol bolar.
Naýryzda bata alsań,
Sonda oljaly jol bolar!
- demekshi sábılerdiń de, shynaıy júreginen shyqqan «aq batasyn» alaıyq.
Rollan: Ýa, halqym toq bolsyn!
Kóılekteriń kók bolsyn!
Ýaıym-qaıǵy joq bolsyn!
Qýanyshtaryń kóp bolsyn!
Azız: Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnimiz jaqsy bolsyn!
Dostyǵymyz berik bolsyn,
Óner-bilim serik bolsyn!
Damır: Ulys oń bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Qaıda barsań aq jol bolsyn!
Ulys baqty bolsyn!
Tórt túlik aqty bolsyn! Áýmın!
Júrgizýshi: Keń peıil, darhan halqymyz,
Keńeıdi dástúr saltymyz.
Dástúrin eldiń syılańdar,
Ata-saltyn toılańdar.
- Balalar, qazir sizder qazaq halqynyń ádet - ǵurpynda erekshe oryn alatyn salt—dástúrlerin kórip, kýási bolasyńdar. Ájemiz bizdi besik jabdyqtarymen tanystyryp, besikke qalaı bóleýdi kórsetedi. Al, bizder ózimiz úırengen besik jyryn aıtaıyq.
Y. Besikke salý rásimi.
Áje: - Aınalaıyn qaraqtarym, bárińde osyndaı kishkentaı bolǵansyńdar. Senderdiń de analaryń besikke bólep, «Besik jyryn» aıtqan. Jas náresteni besikke bóleý ata-babamyzdan kele jatqan qasıetti dástúrleriniń biri. Besikti taldan, qaraǵaıdan, qaıyńnan oıýlap sheberler jasaǵan. Besik jabdyqtary: besik kórpe, jergók, bas jastyq, aıaq jastyq , eki jambas jastyq, eki tartpa jip, shúmek, túbek.
Náresteni besikke salmas buryn adyraspanmen tútindetip alastaıdy. Sonda balanyń uıqysy tynysh bolady, shoshymaıdy degen yrym bar.
Alas, alas, baladan alas,
Iesi keldi, pálesi kósh!
Kózi jamannyń kózinen alas!
Tili jamannyń tilinen alas!
Balany besikke bólerden buryn «tyshty ma?» yrymy jasalady. Besiktiń túbek tesigi arqyly baýyrsaq, kámpıt, táttiler ótkiziledi. Bul halqymyzdyń « balaǵa besik qut darytsyn!» degen nıetten týǵan rásim.
(Aıjannyń ájesi besikke bólep bergen soń, ájege syılyq-kádesi berildi.)
YI. «Besik jyry»
Ashyq bolsyn qas-qabaq,
Taspen atqandy aspen at.
Beıtanys ta, tanysta
Búgin tórde bas qonaq.
Arpa, bıdaı tary bar.
Qatyq, malta taǵy bar.
İshetiniń, jeıtiniń
Bul kójede bári bar, - demekshi ájelerimizdiń «naýryz kójesi» daıyn eken.
YII. «Naýryz kóje» (Jibek ájeı kójeniń daıyndalýyn túsindirdi.)
[b]Ájeniń áýeni:[/b]
Aý atalar, analar!
Aınalaıyn balalar!
Jep-ishsin dep tamsanyp,
Jeti túrli dám salyp
Naýryz kóje pisirdim.
Quıdym altyn tabaqqa
Bal kójeden tatyńdar,
Bar qyzyqqa batyńdar.
Kójege jas-kárińdi,
Shaqyramyn bárińdi.
(Kójeden dám tatqan soń, bata beriledi.)
[b]YIII. Júrgizýshi:[/b] Keń dalamnyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Basqa ulttan ózgeshe
Aıtys óner saltymyz.
- Ulystyń uly kúni – Naýryz kóbinese jarys pen oıyn merekesi. Bul merekeni jastar erekshe bir yjdahattylyqpen kútken. Óıtkeni bul kúni ánmen jarysqan, sheshen qyz-jigitterimiz ázil-qaljyńmen aıtys ónerin tamashalaǵan.
Endi, qyz ben jigittiń aıtys óneri. Ortada 2 toptyń dúl-dúl aıtyskerleri Súıinǵalıev Aqjol men Aýbakırova Aneldi qoshemetpen qarsy alaıyq.
Aqjol:
Menimenen aıtysar,
Pysyq qyzyń qaısyń bar.
Qoldan kelse ázildep,
Maǵan syndy aıtyńdar.
Anel: Aıtysýǵa ózińmen
Shyǵyp turmyn aldyńa.
Kún attaryn bilmeýshi-eń,
Jattap ony aldyń ba?
Aqjol:
Qurbym kimge kúlesiń,
Óziń neni bilesiń, ?
Onǵa deıin qınalyp,
Sanaı da almaı júresiń.
Anel:
Báteńkeńniń baýynda
Baılaı almaı júrýshi eń.
Úırendiń be, jıdeńdi,
Teris qaraı kıýshi eń?
Aqjol:
Olpy—solpy kıgeniń,
Oıyńda ne túıgeniń
Namysyma qurbyjan,
Naýryz kúni tımegin.
Ekeýi birge:
Uly naýryz bárińdi,
Tatýlyqqa shaqyrǵan.
Toqtatpasaq aıtysty,
Sóz qalǵan ba aqynnan.
[b]IX. Júrgizýshi:[/b] - Halqymyzdyń ejelden beri kele jatqan dástúriniń biri - Tusaý kesý.
Bul bala qaz turyp, táı-táı basyp júrgen kezde jasalatyn dástúr. Sábıdiń tusaýyn júrisi ádemi, elge syıly adamǵa keskizedi. Ol adamnyń ómirin úlgi-ónege etip yrymdaıdy eken.
Endeshe tusaý kesý rásimin tamashalaıyq. Bizge qonaqqa kishkentaı búldirshinimiz kelip otyr eken. Osy toıda sol búldirshinimizdiń tusaýyn kesýge ruqsat etińizder.
[b]Áje sózi:[/b]
- Halqymyz balanyń tusaýyn ala jippen, toq ishekpen nemese kók shóppen kesken. Ala jippen kesetini – eshkimniń ala jibin attamasyn degeni. Toq ishekpen kesetin sebebi - toqshylyqta ómir súrsin degeni. Al kók shóppen kesetini - kókteı ósip-órkendesin dep yrymdaıdy.
(Tusaý kesý salty jasaldy. Sábıdi eki adam ortaǵa alyp shyǵyp qadam bastyrady.)
[b]X. Tusaý keser jyry:[/b
Qaz, qaz balam qaz balam,
Qadam basań qýanam
Qaz, qaz balam qaz balam
Taqymyńdy jaz balam.
Kúrmeýińd shesheıin,
Tusaýyńdy keseıin
Qadamyńa qaraıyq,
Basqanyńdy sanaıyq.
Qaz, qaz balam júre ǵoı,
Baltyryńdy túre ǵoı.
Taı-qulyn bop shaba ǵoı,
Ozyp báıge ala ǵoı,
Qaz basa ǵoı qaraǵym,
Qutty bolsyn qadamyń,
Ómirge aıaq basa ǵoı.
Asýlardan asa ǵoı.
(Tusaýyn kesken adamǵa arnaıy syılyq berilip, sábıge jańa kıim kıgiziledi.)
[b]Júrgizýshi:[/b] Naýryz toıynda ulttyq oıyndardyń da erekshe máni bar. Olar: qyz qýý, aýdaryspaq, kúsh synasý, arqan tartys, asyq atý, t.b. Olaı bolsa, sol oıyndardy tamashalaıyq.
[b]1. «Qyz qýý» oıyny.
2. «Arqan tartys» oıyny.
3. «Kúsh synasý» (bilektesý) oıyny.
Ata-analarmen oıyn:[/b]
4. «Asyq atý» (Bul oıynda qorjyndaǵy asyqty alý arqyly, ata-analar suraqtarǵa jaýap beredi.)
1-asyq: Súıinshi qaı ýaqytta suralady?
2-asyq: Bazarlyq degen ne?
3-asyq: Súndet toı týraly túsinik berińiz?
4-asyq: Tilashar qaı kezde jasalady?
5-asyq: Ulttyq taǵamdardy atańyz?
6-asyq: Qazaqsha jyl sanaýdy retimen aıtyńyz?
7-asyq: Qonaqtyń qandaı túrleri bolady?
8-asyq: Dastarhan basynda balańyzǵa qandaı eskertýler, tyıymdar jasaısyz?
9-asyq: Qazaqsha apta kúnderin atańyz?
10-asyq: Kıiz úıdiń qurylysyn atańyz?
[b]Júrgizýshi:[/b] Jańǵyrtqan dástúrimdi rahmet elim,
Terbetsin shattyq ánmen qazaq jerin.
Toı bastaǵan qadamyń qutty bolsyn.
Jalǵasyn dástúrińdi bóbekteriń.
- Al, qurmetti ata-analar, balalar, qonaqtar, búgingi Ulystyń uly kúngi - Naýryz merekesin, jaqsy kóńil-kúımen ótkizýge at salysyp qatynasqandaryńyzǵa kópten-kóp rahmet! Keler Naýryzǵa tórt kózimiz túgel ýaıym-qaıǵysyz, aman-saý bolyp, toqshylyqpen jeteıik», - degen ıgi tilekpen merekelik baǵdarlamany aıaqtaıyq.
(Qonaqtar merekelik dastarhanǵa shaqyrylady.)
«Kóktem» qazaq orta mektebiniń bastaýysh synyp muǵalimi
[b]Jaıshıgýlova Aıbarsha Amanqosqyzy[/b]
[b]Taqyryby: Qosh keldiń, áz - Naýryz!
Sabaqtyń maqsaty:[/b]
[b]Bilimdiligi:[/b]Oqýshylarǵa ulystyń uly kúni týraly tolyq maǵlumat berý. Halyqtyń salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn úırete otyryp, Naýryz qazaqtyń ulttyq meıramy ekenin ashyp kórsetý.
[b]Damytýshylyǵy:[/b] Halyqtyq pedagogıkaǵa negizdeı otyryp, qazaq halqynyń ulttyq oıyndaryn, ulttyq taǵamdaryn, naqyl sózderin qasterleı otyryp, balalarǵa uǵyndyrý.
[b]Tárbıeliligi[/b]:Ulaǵatty sózderdiń mánine qaraı balalardy adamgershilikke, parasattylyqqa baýlý, patrıottyq rýhta tárbıeleý.
Kórnekiligi: naqyl sózder, ulttyq taǵamdar, ulttyq buıymdar.
[b]Sabaqtyń barysy:[/b]
Júrgizýshi: Ýa, jarandar, jarandar!
Báriń beri qarańdar.
Naýryz dýman bastaldy,
Bermen jaqyn turyńdar.
Jaýqazyndaı naýryzdyń,
Jaqsy án men jyry bar.
- Qadirmendi halaıyq! Jer álemdi jaınatyp, ánshi qustardy saıratyp, Naýryz toıyn toılatyp, Ulystyń Uly kúni keldi! Toı qutty bolsyn! Ulys oń bolsyn! Aq mol bolsyn!
(Osy kezde 3-4 áje topqa kirip, shashýlaryn shashady, aq tilekterin aıtady.)
[b]Ájeler:[/b]
Armysyńdar aǵaıyn!
Barmysyńdar aǵaıyn.
Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnimiz jaqsy bolsyn!
Armysyńdar balalar!
Barmysyńdar halaıyq!
Bul mereke, bul toıdyń,
Shashýlaryn shashaıyq.
- Rahmet aq jaýlyqty ájeler, qonaq bolyp kelgen ekensizder, tórletińizder.
[b]Júrgizýshi:[/b] Aý, halaıyq, halaıyq,
Ásem ánge salaıyq.
Naýryz toıyn kóńilmen,
Birge qarsy alaıyq.
Bı bılensin qaýym bop,
Ýaqyt boldy turmaıyq, - dep búldirshinderdiń kezekti ónerin tamashalaıyq.
1-oqýshy: Aý, jarańdar, kelińder!
Toı qyzyǵyn kórińder!
Naýryz aıǵa bas ıip,
Kúnge sálem berińder.
2-oqýshy:Ata-babam toılaǵan,
Naýryzym armysyń!
Qyzyqqa esh toımaǵan
Darhan dala, qarly shyń.
3-oqýshy: Naýryz shattyq ánimiz,
Saltanatty sánimiz.
Án salyp jas –kárimiz,
Bı bıleımiz bárimiz.
4-oqýshy: Bı bıleıik án salyp,
Keldi Naýryz, jar salyp.
Jylda kelsin Ulys kún,
Turaıyq esen qarsy alyp.
5-oqýshy: Naýryz toıy - bereke,
Naýryz toıy-jyr ańyz.
Qyzyp dýly mereke,
Qyzyq dýman quramyz!
6-oqýshy: Ulys kúni kári-jas,
Qushaqtasyp kórisken.
Jańa aǵytqan qozydaı,
Jamyrasyp kórisken.
7-oqýshy:Ulys kúni qar erip,
Saı-salalar gúrilder.
Kók shóbi shyǵyp jelkildep,
Dúnıe bitken kúlimder.
8-oqýshy: Kúttirip kelgen jyl basy,
Bizbenen birge jyrlashy.
Dastarhanyna elimniń,
Bereke – yrys syılashy.
[b] Án: « Qazaqtyń dastarhany»[/b]
9-oqýshy:
Taqpaq aıtam, jyl basy,
Qulaǵyńdy sal, tyńdashy.
Bar bóbekke ózińdeı,
Tynysh ómir syılashy.
10-oqýshy:Sándi kóktem - nurymyz,
Naýryz toıy - jyrymyz.
Kóńil gúldeı jaınasyn,
Tirshilik jańa oıansyn.
11-oqýshy:
Jarqyraǵan jas nurly,
Jasa, Naýryz dástúrli!
Baqytyma shalqydym,
Ashylady nurymyz.
Osynaý baıtaq elimde,
Aıtylady jyrymyz.
12-oqýshy: Búrshik jaryp japyraq,
Jaıady kóktep tal bitken.
Aıran, sútin kóbeıtip
Kóktemde tólder mal bitken.
13-oqýshy: Sáýlesi bar Naýryzda tańǵy úmittiń,
Basyn qosqan san adam, san ǵuryptyń.
Ulystyń uly kúni pash eteıik,
Belgisin dostyqpenen máńgiliktiń.
14-oqýshy: Ánim de saǵan, bıim de
Qut qonaq óziń úıimde
Qýanysh syılap elime,
Kúlimde, Naýryz, kúlimde.
15-oqýshy: Naýryz keldi ánimen,
Saltanatty sánimen
Qýantady bizderdi.
Qyzdarymyz ánimen.
16-oqýshy: Ulystyń uly kúni qutty bolsyn!
Denimiz saý, myqty bolsyn!
Elimizdiń nesibesi kóp bolsyn!
Urpaǵymyz kóbeıip, toq bolsyn!
17-oqýshy: İlesip naýryz ben kóktem jetsin,
Kóńilin úlken-kishi kókke órletsin.
Eńsesi kóterilip er-azamat,
Eski jylmen renish, ókpeń ketsin.
18-oqýshy: Naýryz-gúl kóktem,
Sende aı araıly.
Kúlimdep kún kókten,
Nur shashyp qaraıdy.
19-oqýshy: Býsanyp jerim baı,
Tósinde qalqyr án.
Naýryz - kóńildi aı,
Shattyǵy shalqyǵan.
20-oqýshy:Naýryz keldi - jyl keldi,
Tiriltýge gúlderdi.
Sándenedi analar,
Sábılermen birge endi.
21-oqýshy: Kele jatyr jylymyz,
Meıramdaımyz muny biz.
Jas balasha nurlanyp,
Jadyraıdy kúnimiz.
22-oqýshy: Kúnniń jańa nury bar.
Munyń ǵajap syry bar
Halyq súıgen meıram - bul!
Qarsy alaıyq turyńdar.
Júrgizýshi: Shańyraq esh ýaqytty shaıqalmasyn,
Berekemiz osylaısha ortaımasyn.
Bosaǵaǵa Naýryz qut bop kirip,
Analardyń júzderi qartaımasyn!
- deı kele, naýryzdyń alǵashqy merekeleriniń biri analarymyzdy da esten shyǵarmaıyq, balalar.
Án: «Anashym»
Júrgizýshi: Ulys kúni qazan tolsa,
Sol jyly aq mol bolar.
Naýryzda bata alsań,
Sonda oljaly jol bolar!
- demekshi sábılerdiń de, shynaıy júreginen shyqqan «aq batasyn» alaıyq.
Rollan: Ýa, halqym toq bolsyn!
Kóılekteriń kók bolsyn!
Ýaıym-qaıǵy joq bolsyn!
Qýanyshtaryń kóp bolsyn!
Azız: Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnimiz jaqsy bolsyn!
Dostyǵymyz berik bolsyn,
Óner-bilim serik bolsyn!
Damır: Ulys oń bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Qaıda barsań aq jol bolsyn!
Ulys baqty bolsyn!
Tórt túlik aqty bolsyn! Áýmın!
Júrgizýshi: Keń peıil, darhan halqymyz,
Keńeıdi dástúr saltymyz.
Dástúrin eldiń syılańdar,
Ata-saltyn toılańdar.
- Balalar, qazir sizder qazaq halqynyń ádet - ǵurpynda erekshe oryn alatyn salt—dástúrlerin kórip, kýási bolasyńdar. Ájemiz bizdi besik jabdyqtarymen tanystyryp, besikke qalaı bóleýdi kórsetedi. Al, bizder ózimiz úırengen besik jyryn aıtaıyq.
Y. Besikke salý rásimi.
Áje: - Aınalaıyn qaraqtarym, bárińde osyndaı kishkentaı bolǵansyńdar. Senderdiń de analaryń besikke bólep, «Besik jyryn» aıtqan. Jas náresteni besikke bóleý ata-babamyzdan kele jatqan qasıetti dástúrleriniń biri. Besikti taldan, qaraǵaıdan, qaıyńnan oıýlap sheberler jasaǵan. Besik jabdyqtary: besik kórpe, jergók, bas jastyq, aıaq jastyq , eki jambas jastyq, eki tartpa jip, shúmek, túbek.
Náresteni besikke salmas buryn adyraspanmen tútindetip alastaıdy. Sonda balanyń uıqysy tynysh bolady, shoshymaıdy degen yrym bar.
Alas, alas, baladan alas,
Iesi keldi, pálesi kósh!
Kózi jamannyń kózinen alas!
Tili jamannyń tilinen alas!
Balany besikke bólerden buryn «tyshty ma?» yrymy jasalady. Besiktiń túbek tesigi arqyly baýyrsaq, kámpıt, táttiler ótkiziledi. Bul halqymyzdyń « balaǵa besik qut darytsyn!» degen nıetten týǵan rásim.
(Aıjannyń ájesi besikke bólep bergen soń, ájege syılyq-kádesi berildi.)
YI. «Besik jyry»
Ashyq bolsyn qas-qabaq,
Taspen atqandy aspen at.
Beıtanys ta, tanysta
Búgin tórde bas qonaq.
Arpa, bıdaı tary bar.
Qatyq, malta taǵy bar.
İshetiniń, jeıtiniń
Bul kójede bári bar, - demekshi ájelerimizdiń «naýryz kójesi» daıyn eken.
YII. «Naýryz kóje» (Jibek ájeı kójeniń daıyndalýyn túsindirdi.)
[b]Ájeniń áýeni:[/b]
Aý atalar, analar!
Aınalaıyn balalar!
Jep-ishsin dep tamsanyp,
Jeti túrli dám salyp
Naýryz kóje pisirdim.
Quıdym altyn tabaqqa
Bal kójeden tatyńdar,
Bar qyzyqqa batyńdar.
Kójege jas-kárińdi,
Shaqyramyn bárińdi.
(Kójeden dám tatqan soń, bata beriledi.)
[b]YIII. Júrgizýshi:[/b] Keń dalamnyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Basqa ulttan ózgeshe
Aıtys óner saltymyz.
- Ulystyń uly kúni – Naýryz kóbinese jarys pen oıyn merekesi. Bul merekeni jastar erekshe bir yjdahattylyqpen kútken. Óıtkeni bul kúni ánmen jarysqan, sheshen qyz-jigitterimiz ázil-qaljyńmen aıtys ónerin tamashalaǵan.
Endi, qyz ben jigittiń aıtys óneri. Ortada 2 toptyń dúl-dúl aıtyskerleri Súıinǵalıev Aqjol men Aýbakırova Aneldi qoshemetpen qarsy alaıyq.
Aqjol:
Menimenen aıtysar,
Pysyq qyzyń qaısyń bar.
Qoldan kelse ázildep,
Maǵan syndy aıtyńdar.
Anel: Aıtysýǵa ózińmen
Shyǵyp turmyn aldyńa.
Kún attaryn bilmeýshi-eń,
Jattap ony aldyń ba?
Aqjol:
Qurbym kimge kúlesiń,
Óziń neni bilesiń, ?
Onǵa deıin qınalyp,
Sanaı da almaı júresiń.
Anel:
Báteńkeńniń baýynda
Baılaı almaı júrýshi eń.
Úırendiń be, jıdeńdi,
Teris qaraı kıýshi eń?
Aqjol:
Olpy—solpy kıgeniń,
Oıyńda ne túıgeniń
Namysyma qurbyjan,
Naýryz kúni tımegin.
Ekeýi birge:
Uly naýryz bárińdi,
Tatýlyqqa shaqyrǵan.
Toqtatpasaq aıtysty,
Sóz qalǵan ba aqynnan.
[b]IX. Júrgizýshi:[/b] - Halqymyzdyń ejelden beri kele jatqan dástúriniń biri - Tusaý kesý.
Bul bala qaz turyp, táı-táı basyp júrgen kezde jasalatyn dástúr. Sábıdiń tusaýyn júrisi ádemi, elge syıly adamǵa keskizedi. Ol adamnyń ómirin úlgi-ónege etip yrymdaıdy eken.
Endeshe tusaý kesý rásimin tamashalaıyq. Bizge qonaqqa kishkentaı búldirshinimiz kelip otyr eken. Osy toıda sol búldirshinimizdiń tusaýyn kesýge ruqsat etińizder.
[b]Áje sózi:[/b]
- Halqymyz balanyń tusaýyn ala jippen, toq ishekpen nemese kók shóppen kesken. Ala jippen kesetini – eshkimniń ala jibin attamasyn degeni. Toq ishekpen kesetin sebebi - toqshylyqta ómir súrsin degeni. Al kók shóppen kesetini - kókteı ósip-órkendesin dep yrymdaıdy.
(Tusaý kesý salty jasaldy. Sábıdi eki adam ortaǵa alyp shyǵyp qadam bastyrady.)
[b]X. Tusaý keser jyry:[/b
Qaz, qaz balam qaz balam,
Qadam basań qýanam
Qaz, qaz balam qaz balam
Taqymyńdy jaz balam.
Kúrmeýińd shesheıin,
Tusaýyńdy keseıin
Qadamyńa qaraıyq,
Basqanyńdy sanaıyq.
Qaz, qaz balam júre ǵoı,
Baltyryńdy túre ǵoı.
Taı-qulyn bop shaba ǵoı,
Ozyp báıge ala ǵoı,
Qaz basa ǵoı qaraǵym,
Qutty bolsyn qadamyń,
Ómirge aıaq basa ǵoı.
Asýlardan asa ǵoı.
(Tusaýyn kesken adamǵa arnaıy syılyq berilip, sábıge jańa kıim kıgiziledi.)
[b]Júrgizýshi:[/b] Naýryz toıynda ulttyq oıyndardyń da erekshe máni bar. Olar: qyz qýý, aýdaryspaq, kúsh synasý, arqan tartys, asyq atý, t.b. Olaı bolsa, sol oıyndardy tamashalaıyq.
[b]1. «Qyz qýý» oıyny.
2. «Arqan tartys» oıyny.
3. «Kúsh synasý» (bilektesý) oıyny.
Ata-analarmen oıyn:[/b]
4. «Asyq atý» (Bul oıynda qorjyndaǵy asyqty alý arqyly, ata-analar suraqtarǵa jaýap beredi.)
1-asyq: Súıinshi qaı ýaqytta suralady?
2-asyq: Bazarlyq degen ne?
3-asyq: Súndet toı týraly túsinik berińiz?
4-asyq: Tilashar qaı kezde jasalady?
5-asyq: Ulttyq taǵamdardy atańyz?
6-asyq: Qazaqsha jyl sanaýdy retimen aıtyńyz?
7-asyq: Qonaqtyń qandaı túrleri bolady?
8-asyq: Dastarhan basynda balańyzǵa qandaı eskertýler, tyıymdar jasaısyz?
9-asyq: Qazaqsha apta kúnderin atańyz?
10-asyq: Kıiz úıdiń qurylysyn atańyz?
[b]Júrgizýshi:[/b] Jańǵyrtqan dástúrimdi rahmet elim,
Terbetsin shattyq ánmen qazaq jerin.
Toı bastaǵan qadamyń qutty bolsyn.
Jalǵasyn dástúrińdi bóbekteriń.
- Al, qurmetti ata-analar, balalar, qonaqtar, búgingi Ulystyń uly kúngi - Naýryz merekesin, jaqsy kóńil-kúımen ótkizýge at salysyp qatynasqandaryńyzǵa kópten-kóp rahmet! Keler Naýryzǵa tórt kózimiz túgel ýaıym-qaıǵysyz, aman-saý bolyp, toqshylyqpen jeteıik», - degen ıgi tilekpen merekelik baǵdarlamany aıaqtaıyq.
(Qonaqtar merekelik dastarhanǵa shaqyrylady.)
You Might Also Like
