Qurmetti quda......., qudaǵı....!
Taýdan aqqan tas bulaqtyń sýy qandaı móldir,
Qandaı taza! Sát saıyn jańaryp jatqan aǵyn sýda min bar ma? Biz úshin sizderdiń jandaryńyz da dál osyndaı — sát saıyn jańaryp jatatyn kirsiz álem!
Balamyzdyń kóńili qulapty, qyzymyzdyń jany unatty — eki asyl qosyldy! Baq aýysady, yrys juǵysady degen, jurnaǵymyzdyń japyraǵy jaıylyp, tamyry tereńdegendeı! Sizderge uqsaǵan eldiń qamyn oılaıtyn aptal azamattar bolsyn, qudalar! Eki úkimiz teńin tapty dep meniń júregim qýanyshtan jarylǵaly tur. Teń-teńimen degen emes pe! Osy qýanysh tilegimdi «Bárin sátimen oraılastyrǵan Jaratýshy baıandy baqyt bersin» dep aıaqtaǵym keledi. Dámnen, sýsynnan, taǵamnan alyńyzdar!

*** *** *** ***

Arnaý

Aryqtan sý aǵady shyr aınalyp,
Násiptige mal biter bir aınalyp.
Jastyǵyńnyń shaǵynda oına da kúl,
Kim bar kim joq kelgenshe qaıta aınalyp.
 
Qaıyrmasy: Qudajan jorytqanda jol bolsyn,
Qudaǵı dastarhanyń mol bolsyn.
Allanyń shapaǵaty tıe bersin,
Bizden tilek sol bolsyn.
 
Tal men qaıyń jarasar tal men qaıyń,
Densaýlyqta kim oılar aýrý jaıyn.
Osy otyrǵan qyzyqty oıyn-toıda,
Kómeıden aǵyzaıyn tildiń maıyn.
 
Qaıyrmasy
 
Quda jańa, boldy endi týys jańa,
Syńǵyrlaıdy shyrqasam únim dara.
Munda aıtpaǵan óleńdi qaıda aıtamyz,
Shyrqaıyqshy irkilmeı osy arada.
 
Qaıyrmasy

*** *** *** ***

Qudalyq tilekteri

Qudaı qosyp quda boldyq!
 
Qudalar keldi!
Qarsy alyp júgir, aǵaıyn
Gúl menen bıge orańdar búkil mańaıyn!
Aldynan shyqsyn Atalar men analar,
Aq qyraý shalǵan samaıyn!
 
Kúmbirlep kúı men jańǵyryp jańa án oınalsyn,
Otyz kún oıyn,
Qyryq kún toıyń toılansyn!
Jaıylyp jastyq, ıilip tósek bolaıyq,
Qudalar Aty baılansyn!
Qutty da bolsyn,
qarsy alǵan qudań gúldermen,
jandar dep jatyr tárbıe kórgen, úlgi órgen.
Asaýdy — noqta,
Qudany qudaı qosady,
Baıandy bolsyn qyzyqtaryńyz bul kórgen.
 
Baıandy bolsyn,
Baq bolyp kelsin keliniń,
Arqalap kelgen bir eldiń uıat, senimin.
Ulaǵatty jermen
ulastyrsam deýshi eń ulymdy,
tústi me, kóke, ornyna búgin kóńiliń.

*** *** *** ***

Jańbyr jaýar bult kelgende túıilip,
Sóıleıdi aqyn bir Allaǵa syıynyp.
Seniń-daǵy kelip otyr toıyńa,
Alty Alash el — alys-jaqyn jıylyp!
 
Toımen birge jasap jatsyn qudalyq,
Tuńǵysh ulǵa túsipti arý-buǵalyq.
«Kóp tilegi kól bolady» degen bar,
Jas keliniń dana týsyn bir alyp!

*** *** *** ***

Qosh keldiń qudaı qosqan qudalarym,
Tórimde ne deseń de qup alamyn.
Bir júrip, birge turyp qyzyqtaıyq
Ómirdiń endi kelgen nur-alabyn!
Qudalar órleńizder tórimizge,
Qarap tur eki rýly el — bári bizge!
Jeteıik kárilikke synnan ótip,
Syılastyq qalsyn máńgi óńimizde!

*** *** *** ***

Tátti úmit bolyp bolashaqqa jalǵasqan,
Erekshe eken alǵashqy arman, alǵashqy án.
Quda bop kelgen — qadamy qutty el bolsyn,
Qudalarymyz
Baq — ózen bolsyn arna ashqan.
 
Úılenip jatyr,
qyrdan da dúrmek, oıdan kep,
Jaqsy jandarǵa aıqara qushaq jaıǵan kóp.
Esitip jatyrmyz —
qudalardyń bul túp tegi,
Aımandaı ul-qyz
Týdyrǵan tekti Jaıdan dep.
 
Kimder de bolsa el eken etek-jeńi keń,
Qazaq dalasyn jelpintken alǵan demimen!
Ulylarǵa tán unasymdy bolǵan qudalyq —
Qudaı buıryǵy,
Tereze tústi teńimen!

*** *** *** ***

Qazaqtyń bir sóziniń qatesi joq;
Aldymen baýyzdaý quda, keıin qylaýy túspegen quda, sosyn belgili bel quda, keıin Abaı jaryqtyq qaharly qysqa teńegen kári quda bolady eken. Abaı atamyz kári qudadan qaımyqqan, sanasqan. Sebebi kári quda ishi-baýyry aralasa kele baýyryna  aınalyp barlyq syryn bilip qoıady. Shynymen bilek sybanyp kirisse — bilip aıtady, batyryp, janyńdy aýyrtyp, betti tilip aıtady. Iaǵnı, dos bolyp jylatyp aıtady. Abaı — dana mine osy qudany aıtqan.

*** *** *** ***

«Jigittiń úsh jurty bolady» dep jatady. Degenmen jaqsy bolsa qudalaryń da bir jurtyń ekeni Aıdan anyq. Aqyldy qudań — qurdasyń, aqyldy qudaǵıyń — syrlasyń emes pe?
Qurmetti, qymbatty qudalar! Qazaqtyń «Asaýdy — noqta, qudany — qudaı qosady», «kúıeý — júz jyldyq, quda — myń jyldyq» degen naqylynda bir mysqal qospa sóz. Biz de qudaı qosyp quda boldyq, ...........! kúıeý bala men kelinniń — eki jastyń ǵumyry júz jyldyq bolsyn! Qudalyǵymyz myń jyldyq bolsyn!

*** *** *** ***

Baılyq, dáýlet, baqyt týraly áńgime qandaı kóp.
Sondaı birinde «Baı — baıǵa quıady, saı — saıǵa quıady, shuqanaqqa túk joq» depti bir el ishinde júrgen eleýsiz Dana.
Ekinshi bir Dana «Baı men baı quda bolsa arasynda dáneker bolyp jorǵa júredi, kedeı men kedeı quda bolsa arasynda dáneker bolyp dorba júredi, baı men kedeı quda bolsa bir-birine qaraı zorǵa júredi» depti.
«Barlyq ne degizbeıdi, joqtyq ne jegizbeıdi».

Ul-qyzymyz «terezemiz teń» dep qosylsa — ne turys bar, endeshe tóskeıde malymyz qosylsyn, syrlasyp janymyz qosylsyn!
Dosymyz qýanyp, dushpanymyz tosylsyn!
Egiz arna qosyldy — aıaǵy teńiz bolǵaı! Baýda oınaǵan eki qulynymyz bir noqtaǵa bas suqty — aıaǵy segiz bolǵaı!
Bizdiń ulymyz — Sizdiki, Sizdiń gúlińiz — bizdiki! Barsha gúldiń syılaıtyn lázzaty — bir, sulýlyq.Ul-qyz —perzent, ortaq nemere súıip qýanyshymyzdy bir etelik!
Kózimizdiń aǵy menen qarasy qos qoshaqanymyzdyń baqyty úshin kelińiz, tós túıistirip qushaqtasaıyq, qudalar!

*** *** *** ***

Bekzattarym-aı, Jekjattarym-aı,
Jekjat bolyp aýylyma kep jatqanyń-aı!
"Bala baqytyn qyzdan izdeıdi,
Qyz baqytyn túzden izdeıdi"

degen eken dana babalarymyz. Bizdiń qyzymyz baqytyn sizdiń shańyraqtan izdep keldi. Úlpildegen úkimiz bizden — ótti, sizderge — jetti."Jibekti túte alaǵan jún etedi" deıdi. Jún etseńiz de, gúl etseńiz de eńdigi jaýapkershilik — Sizderde, qudalar!

*** *** *** ***

Quda túsý

Jaqsy qonaq kelse, qut keledi» — deıdi. Al, kórshiler, arqan tartyp, shashý shashyp, qonaqtardy qarsy alaıyq...
Kelgen qonaqtarǵa  arqan tartylyp, shashý shashylyp dastarqan basyna jaıǵasyp otyrady.
Osy úıde toı bolǵaly jatyr dep estidik. Qurmetti úı ıeleri sizdiń úıde aıdaı sulý, názik, ajary — kórkine saı qyzdaryńyzǵa bizdiń úıdiń boı dese boıy, oı dese oıy bar, bilimi joǵary, bizdiń úıdiń sal — seri jigiti sóz salyp júr eken. Sizderde lashyn bar, bizde suńqar bar. Sol lashyndy suńqarǵa ilgizgeli keldik. Ata — babamyzdyń dástúriniń negizin saqtaı otyryp týǵan — týysymyzdy, kórshi — qolańymdy jınap,  sizdiń qyzyńyzǵa quda túsip, aldaryńyzdan ótýge keldik. Jastar bir-birin unatyp, shańyraq kóterýge bel býypty,  nege bizge osy eki jastyń nıetin qoldamasqa. Bizdi qup kórseńizder qudandaly bolaıyq!
— Qurmetti, qudalar! Atamyzdan qalǵan: «Óli razy bolmaı, tiri baıymaıdy» degen sóz bar. Aldaǵy qudalyǵymyz baıandy bolsyn dep óltiri ákeldik. Soǵan batańyzdy berińiz.
 "Óli — tiri" — ólgen arýaqtarǵa arnap soıýǵa, etin elge úlestirýge arnalǵan mal. Bul aradaǵy óli men tiriniń aıtylýy: «Aldaǵy qudalyq baıandy bolýy úshin eki jaq óli men tiriniń aldynda ant etedi» degendi uǵyndyrady. Bul maldy bógde bireý alady. Óltiri ótip bolǵan soń eki jaq birin — biri quda deı berýlerine bolady.
 
Al, qudaǵı! Oramal ton bolmaıdy, jol bolady demekshi sizderge azyn — aýlaq ákelgen syıymyz bar edi, sony usynýǵa ruqsat eteńizder» dep, eń baǵaly kádeni qyzdyń ákesine, sodan keıin qudaǵı, qudashalarǵa úlestiredi. Sodan keıin  qazaq halqynyń salty boıynsha qyz balaǵa bolashaq enesi belgi retinde syrǵa salady.
Qyz ben kúıeý balanyń ájeleri aqyl-keńes, ósıet sózder aıtady.
Al, qulynym, qazaqtyń «Kútimdi bolam deseń, jańa otaýǵa tús» degen sózi bar. Qurǵaly otyrǵan otaýlaryńnyń  sharýasyna ıkemdi bol. Oqys minez kórsetpe, tazalyq saqta, baýyrmal bol, sabyrly-salmaqty bol, ata-anańnyń el-jurtyńnyń senimin aqta, jamanat keltirme. Ol úıde men sıaqty ájeń bar. Sol ájeńe súıkimdi kelin bol. Al qudaǵı, «yrys aldy — qyz» deıdi ǵoı. Bizdiń qyzymyz sizdiń úıge tek baq-bereke ákelsin.
Qudaǵı «Kelinniń ónegeli bolýy eneden» dep buryn sheshem aıtyp otyratyn. Ózimniń enem sondaı bir salmaqty, ónegeli, ómirden kórgen, túıgeni mol adam bolatyn
 
Ia, Táńiri-qudiret
Mal-bastaryn aman et.
Bastaryna ber baqyt
Asyna ber bereket
Ómir-jastaryn uzaq et
Urpaqtaryn asyl et!
Kórmeı óssin qasiret
Ómirdegi jaqsylyqty
Dál osy úıge násip et!

*** *** *** ***

Ákelerdiń áńgimesi /Quda túsý

Qudalyqtyń eń qyzyqty sáti — eki ákeniń kelisýi, ózara ymyraǵa kelýi (eń basty maqsaty). Uldyń ákesi: al quda-qudaǵılar sizderde qyz, bizde ul degendeı, osy eki jastyń arqasynda bárimiz tanysyp bilisip jatyrmyz. Qyz degen jat jurttyq, qudeke qyzyńyzdy jylatpaımyn eshýaqytta, óte baqytty bolady dep senemin. Enesi óte jaqsy adam, biz de qyz berip, qyz alysqan adamdarmyz. Ár ata-ana ulyn emes, qyzyn oılaıdy eken birinshi kezekte “qyzym jaqsy jerge barsa eken, barǵan jerinde jylamasa eken, aralary jaqsy bolsa eken” dep. Al endi ata saltymyzben, óz jón-joralǵymyz, mynaý endi qyzdyń qalyń maly (konvert), qasynda bir qoıy, bir qap qant bar, aramyz tátti bolsyn dep yrymdap ákeldik. Razy bolyńyzdar, qudalyǵymyz qutty bolsyn! Qyzdyń ákesi: Qazaqta sóz bar “dúnıe adamǵa bitedi” dep, deni saý bolsa bári bolady. Oramal ton bolmaıdy, jol bolady demekshi, bul endi joly ǵoı, az berip kóp bergende odan eshkim baıyp ketpeıdi. Qyzdan alyp baıyp ketken eshkimdi kórgen emespin. Terezeńmen teń deıdi, onyń bári bizge keregi joq, ekeýi baqytty bolsa, bizde de asyp bara jatqan dúnıe joq, sizder sıaqty momyn jandarmyz. Eki áke tós qaǵystyryp, quda bolady. Aınalasynda otyrǵan jıylǵan jurt, “qudalyq myń jyldyq bolsyn” dep tilekterin bildirip jatady.

---