InfoHub Logo

Yrǵaıty bir ásem qala Jasyl jelek jamylǵan osy qala ásirese, kóktem kezderinde erekshe kórikke enedi de sodan jaz boıy osy ásemdikten arylmaı, kúnde taranyp, kúnde boıanyp kerbez sulýdaı rahat dúnıesine malynady da turady. Bul qalanyń aǵashtarynyń bári de bir óńkeı, tip-tik, aspanmen sóılesetin záýlim aǵashtar. Osyndaı kórkem kórinistiń arasynda anda-sanda kezdesip qalatyn qýraǵan túbirler bar. Ol ne bas jaǵynan butaqtary túsip, taz bastanady da, ne kez-kelgen butaqtary synyp, áıteýir tóńireginiń usqynyn alyp turady. Ol shirigen túbirler jiti kózge baıqalmasa, janaǵy aınaladaǵy gúl-sheshekke malynyp, kórinbeıdi de.

Naq osyndaı bir taz bastanǵan, basyn órten shalǵandaı aǵash Baǵlannyń qyzmetke baratyn jolynda Yrǵaıty aýdandyq sovet atqarý komıtetiniń esiginiń aldynda da bar. Baǵlan da, basqalar da buǵan kúnde qarap ótetin. Ol kózge shyqqan súıeldeı. sıyspaýshy edi. Sondyqtan da aýatkom keńsesi ornalasqan eki qabat úıdiń osy sánin ketirip turǵandaı kórinedi.

Bir kúni úıden erterek shyǵyp ketip Baǵlan aýatkom keńsesiniń aldyndaǵy ásem aleıaly qyryqpa aǵashtan ótip bara jatyr edi, aýatkomde nusqaýshy bolyp isteıtin qaladaǵylar jalpaq sary atandyryp jibergen Jurynbaı jolyǵyp qaldy. Ústindegi keń kók paltosy qolq-qolq etedi. Mol jaralǵan denesin bılep ala almaıdy, aıaǵyn balp-balp basady. Eki qoly artynda. Baǵlan amandasa ketti.

— Sálamatsyz ba?

— Amansyń ba, bala? Ia, úı ishin... Ia, qaıda soǵyp barasyń?

Baǵlan bul suraqqa sál tańdana jaýap berdi. Saǵat tańerteńgi segiz ben toǵyzdyń arasynda jurt qaıda barýshy edi, árıne asyǵa basyp jumysqa ketip bara jatady ǵoı.

— Qyzmetke ǵoı, Júreke.

— E, men qydyryp júr eken desem. Men máselen úıden erte shyǵamyn da tańerteńgi taza aýany jutyp, rahattanyp turyp dem alamyn. E, aıtqanda, óziń burynǵysha muǵalimbisiń. Bireýdiń qaraýynda isteýge úırenip ketken jansyń, á? Áı, shirkin óz aldyńa, óziń bı, óziń qoja bolyp júrgenge ne jetsin. Sen áli balasyń ǵoı, kishkene jasyń kelgen soń kóresiń.

Júrekeń sol úndemeı otyrdy Da, óziniń qolyndaǵy býmanyń shetin ashyp bir úńilip qoıdy. Sonan soń yńǵaısyzdanǵandaı býmany birese aldyna, birese artyna ustady. Munyń yńǵaısyzdanýy Baǵlanǵa oı túsirgendeı boldy. Júrekeńniń qyzmet aldynda qydyryp júrgeni qalaı, qolyndaǵy býmasy ne? Baǵlannyń buǵan tańdanyp otyrǵanyn bilip Júrekeń eshbir mańyz bermegendeı sóıledi:

Osy qatyndardyń kúıbeń-kúıbeń isi bite me? Myna bir býynshaqty álgi jeńgeń... Ia býynshaq bolǵanda álgi aýyl arasynyń dúnıesi, Úndistan shaıy. Qurǵyr osy kezde sıreksip ketti ǵoı. Túý, birdi aıtyp birge kete beremin, álgi jeńgeń, oı osy qatyndardyń isi qursyn-aı, Almalyqtan kelgen edi ǵoı. Jata jabysyp jolyń ǵoı, aparyp bere sal dep bolmaǵan soń alyp edim. Almaıyn desem jaǵyzilik maǵan bolyspaısyń dep burtıady. Olardyń kóńilin aýlap qoımasań da bolmaıdy.

Jurynbaı kókiregin kere, kún tımegen appaq qabaǵyn kóterip, qasyn qozǵap, pańdana qaldy. Onyń murnyn joǵary kótergeni sonsha, janynda turǵan adam tanaýynan keńsirigine deıin tegis kórgendeı edi. Ol Baǵlanǵa qaıta burylyp:

— Biz ǵoı, sorly erkekter, qatyndar sıaqty usaq-túıekpen aınalyspaımyz. Sondyqtan-n-da..

Jurynbaı «sondyqtannyń» aıaǵyn aıtpaı aýzyn jaba qoıdy, kenet qaıta til qatty:

— Osy sen de ósýdiń perspektıvalyq joldary bar ma? — dedi de, oǵan jaýapty ózi berdi.— O, joq eken-aý. Sen maqtaǵanda ázirge mekteptiń oqý bóliminiń meńgerýshisi nemese dırektory bolarsyń. Biraq olar jaıaý bastyq qoı.

Baǵlan úndegen joq. Tipti Júrekeń onyń jaýabyn kerek te etken joq, ózi kesip-piship, aldyn orap aldy.

— Aıtqandaı, osy sen, Baǵlan, demalysyńdy qalaı ótkizesiń. Shirkin, mashınam bolsa, demalys sonda demalys qoı. Onymen saıatqa,...

«Saıatqa» degen sózdi aıta berip Jurynbaıdyń óńi qýqyldanyp, áldenege titirkene qaldy. Onyń lopardaı denesi tezinen jalt burylyp, betin kúnbatysqa qaratyp aldy. Ol jypyldap, asyǵa tez sóıledi:

— Al, taǵy da birde sóılesermiz, ýaqyt bolyp qalypty.

Jurynbaıdyń budan ári sóıleýge murshasy kelmeı aýyr denesin kúshpen súıreı jóneldi.

Ýaqyt saǵat toǵyzǵa taıalyp qalǵan eken. On-aq mınýt bar. Biraq Jurynbaıdyń ózi kyzmet isteıtin aýatkom keńesinen kúnniń batysyna qaraı etip ketýi qalaı. Baǵlan aldymen osylaı oılap qalǵanymen artynan oǵan mán bere qoıǵan joq, óz jaıyna kete bardy. Buryn orman sharýashylyǵynyń dırektory bolǵanda mashınadan túspeıtin Júrekeń qalaı jaıaýshyl, qydyrǵysh bolyp ketken?!

Baǵlan isteıtin mektep aýatkom keńsesiniń teristik jaǵyna eki kóshe tómen ornalasqan. Al úıi aýatkom keńsesiniń tústik batysynda. Tańerteń qyzmetke bararda ol myna qyryqpa baqtyń batys jaǵyn basyp ótedi. Mine Jurynbaı búgin de naq sol buryshta Baǵlanǵa kezdese ketti. Ol taǵy da ózi qyzmet isteıtin keńseniń batys jaǵyna qaraı kele jatyr eken. Al Jurynbaıdyń úıi osy qalanyń kúnshyǵys jaǵynda.

— Ia, jolyńyz bolsyn, Júreke!

— Aıtqanyń kelsin, qydyryp júrmin. Qydyrý úshin ádeıi erterek kelemin.

Jurynbaı jymyraıǵan qara qarakól eltirisinen istelgen juqa qulaqshynyń basyp kıip, keń paltosynyń etegin tizesine salp-salp uryp, eki qolyn artyna ustap óte berdi. Onyń búgin áńgimelesýge ýaqyty joq sıaqty. Baǵlan da onyń toqtaýyn kerek ete qoımady. Tek Júrekeń nege keńsesiniń aldyndaǵy qyryqpa baqqa qydyrmaı, batysqa qaraı óte beredi eken degen suraq ony basynan bir shyqpaı-aq qoıdy. Ádette semirip bara jatqan adamdar ózine jaıaý júrý úshin marshrýt belgileıdi deýshi edi. Ol ras ta bolýy kerek. Óıtkeni osyndaǵy oqytýshylar ınstıtýtynyń dırektory bolǵan Lýkánovtyń tańerteń tómen jaqtaǵy vokzalǵa baryp, sodan qyzmet bastalar aldynda terlep-tepship kele jatqanyn talaı kórgeni bar. Sondaı-aq qan aınalysy buzylyp aýyrǵandar da osyndaı marshrýt belgileıdi degendi talaı estigen. Al myna Jurynbaı da sondaı bir naýqas shyǵar. Sol naýqasynan aıyǵa almaı álekke túsetin bolar.

Baǵlan sabaqqa úsh kún segiz jarymda kirýshi edi de, úsh kún toǵyz jarymda kiretin. Mine osyndaı mektepke kesh baratyn kúnderdiń birinde Baǵlan Jurynbaıdyń taǵy da saǵat toǵyzǵa bes mınýt qalǵanynda keńseniń batys jaǵyna qaraı sabylyp ketip bara jatqanyn kórdi. Tipti bul joly Jurynbaıdyń amandasýǵa da shamasy kelmedi. Buǵan qarap turyp Baǵlannyń jany ashydy. Shynynda da bir jany úshin baıqus Júrekeń jan ushyryp, qara terge túsip, ókpesin qolyna ala marshrýtqa jetip qaıtý úshin júgirip barady-aý! Áıtpese anaý zor deneni súırep bulaı qatty júrý oǵan ońaı da deımisiń. Jan qınaıtyn osy aýrýdan jaman nárse bul dúnıede sirá, bar ma eken! Áı, qurǵyr aýrý-aı!

Baǵlan qyryqpa bakty aralap, biraz júrdi. Sodan aýatkom keńsesiniń aldyndaǵy sándi buzyp turǵan shirik aǵashqa kóz saldy. Bar bolǵyr «komhoz» osy aǵashty nege túbimen qoparyp tastamaıdy eken, á! Ózi bir úıdi bir qys otynsyz etpes edi. Baǵlan osy shirik tamyrdyń ózi qulaǵansha tursa, qansha ýaqyt turar hali bar ekenin aıyrmaq bolyp janyna kelip aınaldyryp qaraı bastady, Ol endi kópke uzaı qoımaıtyn shirik aǵashty «kóp uzaı qoımas» dep buryla berip edi, qarsy aldynan kele jatqan Jurynbaıdy jáne aýatkom predsedateli Kenbaevti kórdi. Kenbaev Baǵlanǵa basyn ızep amandasty da, Jurynbaı oǵan qarap jymıyp kúldi.

— Qydyryp júrip kezdesip qaldym,— dedi de keńsege ol da ile súńgip joq boldy.

Budan keıingi eki kúnde de Baǵlan Jurynbaıdyń keńseniń kúnbatys jaǵynan Kenbaevpen birge japsarlasyp kele jatqanyn baıqaıtyn boldy. Birde baıqamaı «qydyryp júrsiń be?» dep Baǵlannyń aıtyp qalǵan sózine Júrekeń: «jo-jo-oq» dep sasyp qaldy da, «ty-ys-ys» dep suq saýsaǵyn shoshaıtty. Osydan keıin Jurynbaıdyń qandaı aýrýmen aýyryp júrgeni Baǵlanǵa aıan edi. Tańerteń únemi úıinen jaıaý keletin Kenbaevty Jurynbaı esiginiń aldynan kútip, «kezdeısoq» kezdesip, bir kún «qydyryp» júrip, bir kún «dárigerden» kele jatyp, bir kún «bireýde jumysy bolyp baryp» jol jónekeı kezdesip qalyp júrgendeı jaıy bar-dy.

Arada ótken bir aı Baǵlanǵa Jurynbaıdyń marshrýtyn tolyq túsindirgendeı bolyp edi. Bir kúni Jurynbaı osy qyryqpa baqta kórinbeı úshti-kúıdi joq bolyp ketti. Úsh-tórt kúnnen keıin Baǵlan Jurynbaıdyń ádemi kók mashınanyń ústinen basyn ızegenin baıqady. Osydan bylaı Jurynbaıdyń marshrýty taǵy belgili boldy. Kúnde saǵat toǵyz jarymda Baǵlan sabaq beretin (ıaǵnı aýatkom keńsesinen eki kóshe tómen ornalasqan) mekteptiń qarsysyndaǵy tigin fabrıkasynyń aldynda kók mashınadan túsip jatqan Jurynbaıdy kórý qıyn emes edi.

Úsh-tórt aptadan keıin Jurynbaıǵa Baǵlan qýyrshaq teatrynyń aldyna kelip túsip jatqanynda amandasty.

Ol tek Baǵlanǵa emes, ol tóńirekte turǵandardyń barlyǵyna erekshe jylylyqpen basyn ızektetip, máz bola sálemdesti. Al alysyraq turǵandarǵa kúlip, on qolyn joǵary kóterip, kózin syǵyraıtyńqyrap, buǵaǵyn bultıta, eki ezýin tyrjıta rızalyq bildirgendeı bas ızedi. Baǵlanǵa turǵandardyń barlyǵy da osynyn qaraýynda isteıtinder, al mynaý solardyń bastyǵy — kósemi sıaqtanyn ketti. Bul jolǵy sózdi Baǵlan bastap áketti:

— Júreke, qydyrmaıtyn bolyp kettińiz ǵoı.

Júrekeń birden qabaǵyn shart túıip aldy. Naq osy sózge jaýap berer kezde búkil Yrǵaıty qalasy salmaǵyn Jurynbaıǵa salyp turǵandaı bolyp ketti. Tipti Baǵlan onyń bir jeri qatty aýyryp ketti me, álde qan aınalysy buzylyp ketti me dep shoshyp qaldy.

— Oı, shyraǵym-aı, biz bir baılaǵan buzaý emespiz be?! Qydyrý túgil sińbirýge de qol tımeıdi. Ýaqyt jetpeıdi. Tańerteń ketseń, keshke kelesiń.

— Júreke-aý, demalysyńyz bar emes pe?

— Joq, shyraǵym, aınaldyrǵan bir kún qalanyń syrtyna shyǵýdan-aq, saıatqa shyǵýdan aýyspaıdy.

— E, qydyrýdyń da esebi bar edi-aý, onda burynǵy qyzmetińiz-aq jaqsy emes pe edi?..— dedi Baǵlan,— ýaqytyńyz mol bolatyn.

— Bizde ne erik bar,— dedi Jurynbaı múláıimsip, tyjyryna,— qaıda jiberse sonda baramyz. Ia, aıtqandaı, osy sen qaıdan bildiń?

— Neni?

— Meniń ketetinimdi. «Kóp uzaı qoımas» dep túneýgi kúni aıtyp saldyń ǵoı.

— Gúl baqshanyń sánin buzyp turǵan shirik aǵashtyń uzaqqa barmaı qurıtynyn kim bilmeıdi? Bizdiń qalamyzda oǵan oryn joq qoı. Qydyrýdyń esebi sıaqty turýdyń da esebi bolýy kerek qoı.

1958

---