InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej
Oryndaǵan:Tu-43 top stýdenti Zban Araılym Nurlanqyzy
Jetekshisi: Aıtenova Nurgýl Ydyrysqyzy    
                                                                               
Azotpen, bormen jáne basqa elementtermen qosylystary

Rýbıdıı men sezıı Me N₃ quramdy nıtrıd nemese azıd túzedi. Olar sáıkes metaldardyń tuzdarynyń azotsýtekti qyshqylmen N N₃ árekettes- kende nemese basqa metaldardyń natrıdimen, kóbinese barıımen áreketteskende túziledi.

Nıtrıdter sýda nemese, suıyq amıakta erıdi. Amıakty eritindileri qoıý-kók tústi, amıakty býlandyrǵanda aq tústi tunba ,amıd Me NN₂ qalady. Amıdter 285°S-ti (Rb) jáne 260- ta (Ss) balqıdy jáne ottekti sińiredi.                               
Lıtıımen uqsas -rýbıdıı men sezıı borıdter túzedi. Me₃V jáne borogıdrıdter, olar spırtte erimeıdi.
Rýbıdıı men sezııdiń sılısıdteri men termanıdteri
Bul qosylystar sýmen ońaı ydyraıdy al suıytylǵan qyshqylmen jalyndana otyryp árekettesedi.
Basqa siltilik metaldarǵa sáıkes zrýbıdıı men sezıı sýmen erıtin sýlfıdter jáne lolısýlfıdter túzedi.    
Rýbıdıı men sezıı keıbir elementtermeı - natrıı, súrma, kremnıı, germanıı, selen, telýrmen, ásirese synappen ıntermetaldyq: qosylys túzedi.

Galogendermen qosylystary

Joǵaryda Rb men Ss galogendermen múlde ońaı qosylatyny aıtyldy. Ylǵal izderiniń; qatysynda hlormen árekettesýi jalynmen júredi, brommen - jarylý, tek ıodpen reaksıasi qyzdyrýmen júredi.
Rýbıdıı men sezııdiń galogenıdteri ásiress hlorıdteri osy metaldardyń tehnologıasynda mańyzy zor. Barlyq galogenıdtsri qaınaý temleratýra- synyń joǵarylyǵymen jáne 100°S-dan tómen temperatýrada óte az ushqyshtyǵymen erekshelenedi.
Ftorıd, hlorıd, bromıd jáne ıodıdterdiń balqý temperatýralary lıtııge qaraǵanda kúshti erekshelenedi, rýbıdıı jaǵdaıynda jaqyn bolady, al sezıı úshin múlde birdeı.
Rb men Ss galogenıdteri aq zattar, kýbty júıede krıstaldanady, rýbıdıı galogenıdteri natrıı hlorıd sıaqty krıstal torly, al sezıı galogenıdteri - kólemdi sentrlengen.
Lıtıı men sezıı ftorıdteriniń eritkishiń joǵary aıyrmashylyǵy nazar aýdartady, al lıtıı ftorıdi. Galogenıdterdiń atomdyq salmaǵynyń ósýimen erigishtiginiń ózgerýi tek sezıı úshin baıqalady. Sýly eritindiden krıstalızasıalaǵanda rýbıdıı men sezııdiń sýsyz galrgenıdteri belinedi.                                          
Rýbıdıı men sezıı. hlorıdteriniń erigishtigi, natrıı  hlorıdiniń erigshigi sıaqty qyzdyrǵanda ózgermeıtini belgili.

Rb men Ss hlorıdteri keıbir organıkalyq eritkishterde erıdi,  olardyń erigishtigi kalıı hlorıdiniń erigishtigine qaraǵanda joǵarylaý. Bul jaǵdaı praktıkalyq kózqaraspen qarasaq  mańyzdy, sebebi Rb men Ss tuzdaryn kalıı tuzdarynan bólýge múmkindik beredi.
Rb men Ss-ge polıgalogenıdterdiń túzilýi tán, olardyń kompleksti qosylysty túri kelesidegideı: Me[Gal(Gal₂)], mysaly, SslS1₂ jáne sonymen birge ár túrli quramdaǵy qos tuzdar túzilýi tán.

Sońǵylaryna karnallıtter jatady, Rb men Ss — tabıǵatta karnallıt túrinde kezdesedi (kalıımen birge karnalıt KSl MgCl₂·6N₂0 túziledi).
Az erıtinderi rýbıdıı jáne sezııdiń hlorplatınattary, hlorstanıttary, hloroantımonattary erekshelenedi, olardyń túzilýi osy metaldardy bólýde jáne analıtıkalyq hımıada qoldanady.                                              

Ádebıetter tizimi:

1. Fersman A.E. Redkıe metaly. 1932, № 4-5.
2. Sajın N.P., Meerson G.A. Redkıe elementy v novoı tehnıke // Hım. naýka ı prom., 1956. T.İ, № 5.
3. Meerson G.A. ı Zelıkman A.N. Metalýrgıa redkıh metalov. Metıallýrgızdat, 1954.
4. Zelıkman A.N., Samsonov G.V., Kreın O.E. Metalýrgıa redkıh metalov. Metalýrgızdat, 1954.
5. Tronov V.G. Kklad rýsskıh ýchenyh v hımıý redkıh elementov. Izd. Znanıe, 1952.
6. Vınogradov A.P. Geohımıa redkıh ı rasseıannyh hımıcheskıh elementov v pochvah. Izd. AN SSSR, 1950.

---