InfoHub Logo

Papka toly hat. Birinen soń birin oqı bergiń keledi. Ár hatta keremet bir júrek lúpili bar. Ol lúpilden osynaý adamǵa degen asqan yqylasty, rızashylyq sezimdi, onyń ómirdegi qaısarlyǵyna degen tańyrqaý men tamsanýdy, tipti adamnyń solaı bola alatyndyǵyna senbeýdi de sezgendeısiń.

«Tursyn aǵa! Ózińizge bul hatty tanymaıtyn adamdardyń jazǵanyna tańdanbaı-aq qoıyńyz. Sizdiń kitabyńyzdy qumarta oqyp shyqtyq. Mundaı kitap jazǵanyńyz úshin kóp rahmet. Sizdiń jarqyn beıneńizdi kórýge asyqpyz. Kezdeskenshe kún jaqsy».

İzimkúl Imanbekova, Bıbijar Jaılybekova,

Jambyl oblysy, «Talas» sovhozyndaǵy

on bir jyldyq mekteptiń oqýshylary.

Myna hat Gýrev oblysy, Beden selosyndaǵy Aqjúnis Erjanovadan:

«Asa qurmetti Tursyn aǵa! Otanymyzdyń dańqty patrıoty retinde meniń ystyq yqylasty sálemimdi qabyl alyńyz. Sizdiń erligińiz ben qaıyspas tabandylyǵyńyz erik -kúshińiz ben jalyn atqan ónegeńiz — bizderge úlgi. Aldaǵy ýaqytta da solaı bola berińiz. Sizge degen alǵys sezimin men ǵana emes, bizdiń búkil zamandastarymyz biledi ǵoı dep oılaımyn».

Myna bir hat tipti alystan kelgen. Ony jazǵan Vıtebsk qalasyndaǵy Sovet Armıasynyń qatarynda júrgen jaýynger Jasbolat Bısenov:

«Qadirli Tursyn aǵa! Meniń ákem men baýyrym soǵystan qaıtpaı qaldy. Sizdiń kitabyńyzdy oqyp otyrǵanda olar da dushpanmen tap solaı erlikpen shaıqasqan shyǵar dep oıladym. Men de sizdiń ónegeńiz boıynsha Otanǵa adal qyzmet etemin. Oqyǵan kitaptarymnyń avtorlarynyń bárine birdeı mundaı hat jaza bermeımin. Al sizdiń kitabyńyzdy oqı sala qolyma qalam aldym. Sózder óz-ózinen tógilip, júregim erip qoıa berdi. Sizdiń kitabyńyz jan — dúnıemdi alasapyran etýmen birge bir aıaýly sezimdi oıatqandaı boldy».

Samarqand saýda ınstıtýtynyń úshinshi kýrs stýdentiniń haty nebári bir-aq sóılemnen turady «Sizdiń povesińizdi oqyp shyqqannan keıin tebirengenim sonshama úsh kún úıyqtaı almadym».

Shymkent pedagogıka ınstıtýtynan Mıat Bekmalov óz hatynda Tursyndy qazaqtyń, Maresevi dep atapty.

Hattar, hattar, hattar. Olardyń bárinde de Tursynnyń kitaby boıǵa qýat beretindigin, adam ózine ózi sense, óz boıyndaǵy qýat - kúshti, erik-jigerdi oıata bilse, onyń nebir keremetterge qabiletti ekendigin kórsetedi. Orys qyzy Zına Samsonova kirpish zavodynda praktıkada júrip, bir qolynan aıyrylypty. Endi ómir súrýdiń qajeti bolmas dep toryqqan ol. Sonda oǵan qasyndaǵy qazaq dostary Tursynnyń ómiri jaıly aıtyp beredi. Áńgime Zınaǵa óte qatty áser etip, eńsesin kóteredi.

Qyz bylaı dep jazǵan: «Sizdiń ǵumyryńyz — maǵan ónege. Sizdiń erligińiz týraly estigennen keıin rýhym bekip, adam jeńbeıtin qıyndyq joq eken degen oılar kele bastady. Júregimdi ezip, eńsemdi kótertpeıtin zil qara tas toryǵýdan boıym seıileıin dedi. Men de qoǵamnyń qajetine jararmyn degen oı sáýlesi keýdemdi keýleı bastady».

Árıne, hattardyń bárin birdeı tizip shyǵý kıyn. Biraq bir hattan úzindi keltirý múmkin emes. Ol belgili qazaq aqyny Zeınola Shúkirovtyń haty. Zeınollanyń taǵdyry da aıanyshty taǵdyr. Jasynan súıek týberkýlezine shaldyǵyp, tipti bastaýysh mektepti de bitire almaǵan. Ǵumyr boıy tósek tartyp ótken jan. Soǵan qaramastan ol erik - kúshiniń, eńbektiń arqasynda ot jalyndy aqyn, syryl jazýshy boldy. Búkil halyqtyq iske, Otanyna jalyndy sózderimen qyzmet etti. Mine, Zeınollanyń haty:

«Qymbatty Týr syn aǵa! Bizdiń taǵdyrymyz bir-birimizge óte uqsas. Sizdiń «Ólimmen betpe-bet» atty kitabyńyzdy oqyp shyqqan soń, meniń kóz aldyma asa qaıratty, qaısar adamnyń tulǵasy týrdy. Sizdi kórmesem de tanıtyn sekildimin. Siz sekildi rýhy kúshti adamdar sırek qoı. Aldyńyzda bas ıip, taǵzym etýge rýqsat etińiz!»

Osynshama jurtty tebirentken Tursyn degen kim, onyń taǵdyry qandaı taǵdyr deısiz ǵoı endi. Ol bizdiń, otandasymyz, Almaty oblysy, Shelek aýdany «Qaraturyq» sovhozynda bir kezde bas býhgalterdiń orynbasary bolǵan Tursyn Myńbaev.

Býhgalter! Sizdiń kóz aldyńyzǵa bir qolymen shotty sartyldatyp, bir qolymen sıfrlardy qaǵazǵa sýsyldatyp túsirip otyrǵan adam keledi. Bir kúnde onyń aldynda tolyp jatqan qaǵazdardy ótetinin de elestetesiz.

Tursyn eki qoly da shyntaǵynan tómen joq adam. Sonda shotty qalaı qaǵady, eki qoly birdeı joq adam qalaı kún kóredi.

O, qaıran qoldar, barynda qadirińdi bile bermeımiz ǵoı. Adamzatty tamsandyrǵan nebir ádemi ǵımarattar, ásem dúnıeler senen shyqqan, seniń týyndyń emes pe. Sensiz bul álemde jasampazdyq, ádemilik bar ma? Adam qolynan shyqqan, asyl zat! — degen uǵymda osy qudiretińniń aldynda bas ıý bar emes pe.

Basqany bylaı qoıshy. Qolsyz tamaqty qaıtip ishesiń Tipti báteńkeńniń baýyn qalaı baılaısyń. Dáretke otyrýyńnyń ózi qıamet emes pe. Aıaqsyz ómir súrýge bolar, qol bolsa otyryp etik tikseń de, sharbaq toqysań da — áıteýir kún kóre alasyń ǵoı. Al qolsyz qalaı? Qalaı bul jaryq dúnıede júrýge bolady?

Iá, Tursyn sol qolsyz adam, ol eshkimge de mysal emes, kúnde qoǵamǵa paıda keltirip otyrǵan tolyq qandy azamattyń tirligi. Ol saqyldatyp shotta qaqty, jazý da jazdy. Qadirli semá basy, shop te shapty, tipti menshigindegi mashınany da júrgizdi. Ol óziniń múgedektigimen aıanysh týǵyzbady, ómirdegi erligimen, aq jarqyn minezi, asa elgezek asyl qasıetimen tańdandyryp, tańdaı qaqtyrdy. Onyń árbir kúngi ómirin bas almaı oqıtyn kitaptyń baıypty betteri dese de bolǵandaı.

Ras, Tursyn múgedektikti taǵdyrdan surap alǵan joq-ty. Jurt sekildi balalyq balǵyn shaqty ol da bastan keshirdi. Qurbylarymen taı-qulyndaı tebisip, jigit bolyp er jetti. Jar qyzyǵyn kórýdi, jaqsy semá qurýdy arman qyldy. Eki qoly birdeı joq sholaq bolam degen onyń úsh uıyqtasa túsine kirmeıtin. Qandaı, qandaı tátti qıaldar jetekteýshi edi, shirkin...

Mine, ózen kúrt keıin aqqandaı boldy. Dúnıe tóńkerilip ketti. Tátti armandardy soǵystyń ashshy tútini aýystyrdy. El shetine jaý tıgende bul da tynysh jata almady. Jas kelinsheginiń qypsha belinen qysatyn qoldar túsi sýyq qarýdy ustady. Ot kózi,naǵyz jalyn atqan jigit shaǵy osyndaı surapyl soǵysqa tap boldy. «Kóppen kórgen uly toı» -qurbylarymen maıdanǵa kete bardy.

Stalıngrad shaıqasy. Qyp-qyzyl órttiń ishi. Otan taǵdyry, onyń eldigi synǵa tústi. Tursyn talaı qan tógis urystardy, talaı qurbylarynyń qyrshynynan qıylǵanyn kózben kórdi. El ıgiligine ǵana qyzmet etetin Volganyń sýy qan aralas kúreń tartty. Ómir men ólimniń shyn tarazyǵa túsken jeri osy shaıqas ekenin árbir soldat ishteı sezdi.

Bes jaýyngerden turatyn pýlemet rascheti bolatyn. Sodan ekeý-aq qaldy. Fashıser oqty burshaqsha boratyp, aınalada saý tamtyq jer qalmady. Ólgender qalyp, tirilgender ilgeri umtylýda. Adam qandaı qudirettisiń de, qandaı osalsyń. Dúnıeniń tutqasyn ustap turǵan seni qumalaqtaı qorǵasyn jalp etkizedi de, janaryńdy máńgi sóndiredi. Mynaý surapyl soǵys netken qatigez. Seniń jastyǵyńmen de, jalǵyzdyǵyńmen de, anańnyń kóz jasy, alar jaryńnyń asyl armanymen de sanasatyn túri joq. Jutyp jatyr, jutyp jatyr bozdaqtardy. Anaý qara nıet fashıserdiń tabanyna qul bolyp túskennen góri osyndaı erlik ólimdi artyq sanaıdy olar. Halyq qaharyna mingende qandaı keremet. Órekpigen jaýdyń jan alqymynan aldy. Jantalasyp olda aıanar túri joq.

Qansha saǵat pýlemettiń tynymsyz saqyldaǵany Tursynnyń esinde joq, qarasa onyń oqtyǵy otqa pisken temirdeı qyp-qyzyl bolyp ketipti. Buǵan deıin bir dushpandy bas kótertpedi. Birazyn jaıratqanyna kóńili senimdi. Taǵy da dáleldep, taǵy da jýsatqysy kelgen-di...

Bir dúleı kúsh pýlemetten julyp áketkendeı boldy. Esin jısa, etpetinen jatyr eken. Aýzy, murny, qulaǵyna bireý istiktep topyraq quıyp tastaǵandaı. Sol qumnan tazarǵysy kelip, oń qolyn kóterdi, joq. Sol qolyn — ol da joq. Aýyr kúrsinip baryp, aýnap tústi. Ar jaǵyn bilmeıdi.

Áskerı gospıtál... Aýyr oılar. Men endi kimge kerekpin. Anaǵa — qaıǵy, jarǵa — masyl, balaǵa qorlyq. Tán jarasyna osyndaı jan jarasy qosylyp, eńseni kótertpeı ezip barady. Kún ótken saıyn ómirden góri ólimge bet burýǵa ázir. Dárigerler men sestralardyń jubanysh sózderi de qulaǵyna kiretin emes.

"Qolymdy qyryqqan oq keýdeme nege qadalmady. Kimnen artyq edim. Menen de keremetter ketti ǵoı ol dúnıege. Tiri ólik kimge kerekpin, kimge". Jan dúnıesi osylaı dep yshqynady.

Bul da súıek etten jaralǵan adam. Kúıinish, ókinish, óksik buǵan da tán. Qara bulttaı qaptap, janyshqan jaman oılar tipti túpsiz shyńyraýǵa da áketti. Ózin ózi jazym da qylmaq, aýrýhananyń úshinshi qabatynan qarǵymaq ta boldy. Biraq bulaı ete almady. Olaı etkizbegen kúsh qos qolyn qyryqqan dúleı kúshten de qudiretti bolyp shyqty.

Ol — súıgen jary Bádıhannyń kirshiksiz mahabbaty edi. Alystan kelip, izdep taýyp, munyń ishindegi ár saqqa alyp qashyp týlaǵan tolqyndy áıelge tán názik júrekpen tap basyp taýyp, ony birte-birte sabasyna túsirýdiń, tolqyndy kóterip turǵan daýyldyń aldynda tosqaýyl qoıýdyń joldaryn izdedi. Óziniń arnaıy izdep kelýi de sol tosqaýyldyń biri edi. Asa kóp oqýy da joq, qarapaıym qazaq áıeli bir túni Tursynǵa:

— Má, myna kitapty oqy, — dedi.

Nıkolaı Ostrovskıı «Qurysh qalaı shynyqty». Jýyrda ǵana qazaq tiline aýdarylyp basylǵan eken.

Nıkolaı Ostrovskıı! Bádıhannyń názik mahabbaty, sovet adamdarynyń aıaly alaqany, asyl qamqorlyǵy. Osy kúshter ómirge qushtarlyqty sóngeli turǵan jerinen qaıta oıatty. Bul jalǵannan múlde kúder úzgeli turǵan adamnyń qan tamyry qaıta soǵaıyn dedi. Ál kirip, nemese bir eles tirlikke shaqyrǵandaı.

Eshkimge til qatpaı túnerip jatyp alatyn «qıyn adam» tilimen aýdaryp, kitap oqı bastady. Betine nur júgirip, bas kóterip otyratyn boldy. Tereze aldynda uzaq turyp, syrttaǵy álemge de kóz saldy. Sóndi - aý degen armandar qaıta oralyp, tirshilik tynysynan habar berdi.

Bir kúni ol qalam surady. Ne úshin! Jazý úshin. Onyń bul qylyǵy talaıdy tańdandyrdy. Biraq ábes suraqpen janyna eshkim tımedi. Tilegin únsiz oryndady. Qıamet te kıyn aılar. Nesheýi ótken eshkim sanaǵan joq. Birese tisimen, birese aıaǵynyń bashpaıymen Tursyn jazýǵa jattyqty. Munyń qanshalyqty kúshke túskeni ózine ǵana aıan. Kúnderdiń kúninde gospıtál boıynsha bir jaraly soldat tisimen de, bashpaıymen da jazý jazady eken degen sóz tarady.

— Jazǵan ǵana emes, tipti sýret te salypty degen laqap shyqty.

Tursyn endi jarasy bitken qos bilekke úmit artty. Qansha aıtqanmen qoldyń tuqyly ǵoı. Ustaýǵa umtylyp turatyn shyǵar. Aıaqtyń aty aıaq. Jazý jazǵan saıyn aıaq kıimińdi udaıy sheship jatasyń ba?

Tuqyldar ıkemge kóne bastady. Aldyna kelgen asty aýzyna aparýǵa jarady aldymen. Aıryq bop bitken úsh jaǵy qysýǵa da keldi. Bilektiń shybyq súıekteri saýsaqtyń mindetterin anyqtaýǵa tıis boldy. Ómir qyzyqtyra bastady. Senesiz be, senbeısiz be, eki qoly sholaq adam jazý jazyp, sýret salýǵa jetti.

Kútpegen jaǵdaı. Gospıtáldiń bas dárigeri ornynan atyp turyp, Tursyndy bas saldy. Mynaý adam qabiletiniń sheksizdigine dálel. Ózine syıǵa ákep turǵan Lenınniń portretin jasaǵan qoly joq adam. Taǵdyr-aı, qandaı qatigez ediń, osyndaı talanttyń qolyn qaldyrsań netti. Biraq bul adamnyń tuńǵıyǵynda jatqan sýretshi talantyn oıatqan da múmkin sol taǵdyrmen egesi shyǵar. «Sen meni esepten shyǵaryp, eńsemdi ezbek bolsań, men senimen basqasha kúresip, saǵan ózgeshe syı tartaıyn» degen jannyń tegeýrin de bolýy múmkin. Adam múmkindigin esepke alar ólshem bar ma eken?!

Kúres. Kóp jylǵa qıyn kúres. Talaıdyń kózin qurtyp, talaıdy múgedek etken soǵysqa degen ómirdegi eges. Rýhy kúshti adamnyń egesi, rýhy kúshti adamnyń jeńbeı qoımaıtyn kúresi. Osy rýh kúshiniń qaınary da qaıdan tabylyp jatyr. Tańdanasyń...

Tursynnyń qolynyń sholaqtyǵyn jurttyń umytqany qashan. Umyttyrǵan onyń kúndelikti tirligi. Shóbi jıýly, maly baǵýly, alma aǵashy eldikinen artyq bolmasa kem emes, gúldep tur. Bárin jasaıtyn ózi. Qyzmeti de el qatarly, kemdiginen kelip jatqan sóz joq. Mine, úsh aılyq shoferler kýrsynda oqyp júr. Jańadan alǵan «Moskvıchti» ózi júrgizbek. Onyń múgedektigin betine basqan sol pravo beretinder ǵana boldy. Biraq olardy da Tursyn jeńdi. Pravony almaı qoımady...

Tursyn bárin jeńip keledi. Onyń rýh kúshi adam ómirindegi múmkin emesti múmkin etti. Ómirge, qushtarlyq ony tek ilgeri umtyldyrdy. Ómiriniń jalǵastary da, shúkirshilik, barshylyq.

Alty perzenttiń úlkeni Tamara aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn, ekinshi qyzy Sholpan kooperatıv tehnıkýmyn, Ajar mýzyka ýchılıshesin bitirdi. Uldary Ómirzaq pen Serik te, kishi qyzy Klara da erjetip, boı túzep el qataryna qosyldy. Bul úıdegi baqytty ortaıtyp ketken súıikti jar, asyl ana Badıhannyń ómirden erte ketkeni ǵana. Biraq Tursyndy ómirge qaıta oraltqan Badıhannyń rýhy bulardyń endigi ómirinen jarqyn kórinis tabary sózsiz. Qatardaǵy soldattyń ómirdegi osynaý erliginde abzal jandy ananyń ólshem tabylmas úlesi jatpasyna kim kepil.

Mine, endi Tursyn basqa qyrynan kórinip otyr. Qolyna qalam aldy. «Ólimmen betpe-bet» atty poves jazyp shyǵardy. Onyń boıynda syrshyl áńgimeshildik qabilette bar eken. Sol povesiniń etken áserine ocherkimizdiń basyndaǵy hattar ábden aıǵaq.

— Badıhandy joǵaltqannan keıingi bir ókinishim, — dedi Tursyn aqsaqal, — mandolın tarta almaıtynym. Jasymda jaqsy oınap edim. Kóńilimniń keıbir tolqyndaryn mýzyka arqyly da jetkizgim keledi. Saýsaq ıtiń osyndaıda kerek eken. Amal bar ma...

Ómir shyraıy — eńbek degen ras-aý. Osynaý taǵdyry talaı syr shertken adamdy quzǵa qulatpaı, ǵumyr boıy jylatpaı tirshilik aıdynyna alyp shyqqan da sol emes pe. Eńbek syılaǵan órlikpen ómirde ol qandaı tamasha izder qaldyrdy. İzder, izder... Olarda móldir syr da bar, olarda janyńdy baıqar jyr da bar.

---