InfoHub Logo

İ.Tolǵaný

— «Gornyı orel» kolhozynyń predsedateli qandaı adam eken? Áıel deıdi ǵoı ózi.

— Áıelderdiń ishinde de nebir erkekke bergisiz bar emes pe. Múmkin sonyń kúshti shyǵyp júrmesin.

— Vatýtın atyndaǵy kolhoz ben «Gornyı orel» qosylarda osyndaı áńgimeler dúńk-dúńk etti. Jurttyń yntyǵa bilgisi kep júrgeni kimniń predsedatel bolatyny. Partıa uıymynyń sekretary jóninde de damylsyz alyp qashpa sózder. Eki adamnyń basy qosylsa, pysh-pysh áńgime, aıtatyndary jańa iri sharýashylyqtyń basshylary jóninde. Keıbireýler tipti ózinshe taǵaıyndap ta qoıypty. Vatýtındikter ózinikin, Gornyı oreldikter óz predsedatelin kúshti sanap júrgen kórinedi. Aýdanda bolǵan tıtteı áńgimeniń ózi aýylǵa dardaıyp kep jetip jatty.

Gornyı oreldikterdiń bedel tutatyny Voronsovanyń alǵan Lenın ordeni.

— Jaman predsedatel bolsa, orden alatyn ba edi. Ordendi predsedatel turǵanda basqany qaıtpekpiz.

Jurt osylaı kúpildegenimen Tatána Vasılevnanyń óz oıy tipten basqasha bolatyn. Jasym bolsa kelip qaldy, jalǵyz shamshyraq men emes shyǵarmyn. Óz qyzmetine osyndaı baǵa berdi de, Tatána Vasılevna bul syryn jurt aldynda da jaıyp salǵysy keldi. Sol nıetin aýdandyq partıa komıtetinen jasyrǵan joq. «Ne qylsańdar o qylyńdar, endi meni basshylyq qyzmetine jibermeı-aq qoıyńyzdar».

— Sekretar bolýǵa qalaı qaraısyz?

— Buryn sońdy istep kórgen joqpyn. Meniń aq júregimdi bilgilerińiz kelse, óz oıym sekretarlyq predsedateldikten de qıyn dep túıedi. «Soqyr kórgeninen jazbas» dep, maǵan shúıile berip qaıtesińder. Qazir, shúkir, kadrlar bar ǵoı.

— Komýnıser sheshedi ǵoı.

Osy sózdi aıtqanda aýpartkom sekretary qýlana qaldy.

Tatána Vasılevna sekretardyń astarly pikirine asa mán bergen joq. Komýnıserdiń sarabyna salamyz degen soń «bir uıadan emespiz be qaıtsem de sezimdi ótkizermin» degen senimde bolady.

...Mundaı shabýyldy úsh uıyqtasa túsinde kútpegen edi. Kúnbe - kún aralas-quralas júrgen adamdardyń biri munyń dálelderin qulaqqa iler emes.

— Biz Voronsova joldasty bilemiz. 11 jyl óz qolymyzda býhgalter boldy. Odan keıin oqýǵa jiberdik. Predsedatel etip saılaǵan da ózimiz. Onyń qyzmetine qoıar minimiz joq.

— Sharýashylyq birigip, etek jeńin keń jaıyp otyrǵanda Voronsova bas tartyp otyr degenge sengimiz kelmeıdi. Múmkin óziniń baǵasyn arttyrǵysy kep, buldanǵany shyǵar. Joq, ol buldanbasyn, partıanyń soldaty ekenin umytpasyn. Partkom sekretary etip saılaımyz dedik pe, saılaımyz. Eki kolhozdy erikkeninen qosyp otyrǵanymyz joq. Bizge qazir egde tartqan jurttyń óz janyn kúıtteýi emes, uıymdastyrý qabileti kerek. Voronsova áli talaı jemis bere alady. Ásirese, burynǵy «Gornyı orel» kolhozynyń komýnıseri órekpip qoımaıdy. "Ánsheıinde kóp daý aıta almaıtyn mynalardyń búgin ózgerýin - aı, á... Álde Vatýtınnen predsedatel bolǵan soń, bizden sekretar bolsyn degen jalǵan namys kúshi me eken".

— Meni endi qozǵamaı-aq qoıyndar!

Bul sóz manadan beri qyzyp otyrǵan jurtty tipti qozdyryp jiberdi.

— Joq. Jınalys bárimizden de úlken!

Tilegin qabyldaıyq degen bir adam shyqpady. Tatána Vasılevna ǵumyrynda búıtip jalǵyz qalyp kórgen joq edi. Bir bozaryp, bir qyzardy. Bozarǵan sátte qyzylshadan qalǵan sekpilderi shuńqyraıyp, tereńdeı tústi. Qyzarǵan kezde sol shuńqyrdyń bárine qan tolyp tutasqandaı. Oı júırik emes pe, san saqqa shapqylady.

"Aýdandyq komıtet bir adamǵa ıakı eki adamǵa aıtqan bolar. Al osynda otyrǵandardyń báriniń aýzyna túkirip qoıǵan joq qoı".

Oıly kózderi súzilgen kúıinde qalyń topqa qarap qalypty. Júregi áldenege týlaıdy. Nege týlaıdy, ony ózi de bilmeıdi...

Saılaý ótti. Jasyryn daýysta — biraýyzdan. Aýdandyq partıa komıtetiniń sekretary júrerinde:

— Al Voronsova joldas, endi iske kirisińiz. Kópshilik sizdi bizden de, tipti sizdiń ózińizden de jaqsy biletin bop shyqty. Menimshe siz ben bizdiń qatelesýimiz múmkin. Al halyqtyń qatelesýi múmkin emes.

— Abyroıly bolyńyz!

***

Ortalyq Gerasımovkaǵa kóshti. Zalǵa kire beristegi birinshi esik partıa uıymy sekretarynyń kabıneti. Búgin munda Tatána Vasılevna júreksine basyp keldi. Kelgen bette eki qolyn jaǵyna taıanyp uzaq oılanýdan basqa eshnárse bitirgen joq. Ne oılap, qaıda ketkeni ózine de málimsiz. Kolhoz predsedateli Semen Semenovıch Poddýbnyı kelmegende áli de uzaq oıda otyratyn ba edi.

— Ornyń qutty bolsyn,Tatána Vasılevna!

— Sol qut bárimizge birdeı kelsin!

Orta boıly alasa, shaǵyn deneli júzi totyqqan qara kúreń jigit partıa uıym sekretarynyń kabınetine arly-berli júrdi de qoıdy. Bul júrisinen álde bir qyr kórsetken pandyq baıqalmaıdy. Júrip - júrip tolǵaǵyn pisirgen sıaqty, talaı áńgimeni aıtyp tastady.

— Bir kemege mingenniń jany birge degen ǵoı, Tatána Vasılevna.Tájirıbesiz emessiz. Sizdi sharýaqor adam dep estımin. Áńgimelessek bolar edi.

«Syr tartqany ma, álde shyn aq peıili me». Ádette kolhoz predsedateli partıa uıymy sekretarynyń eń aldymen ózine kirgenin, ózinen aqyl suraǵanyn táýir kórýshi edi. Semen Semenovıch salyp otyryp ózi jetip kelipti. Sál bógelip qaldy da:

— Búro múshelerimen de ábden syrlas emespin. Búgin bárimiz bas qosyp aqyldasaıyq, — deıdi.

— Durys, sóıtsek sóıteıik, — dep Semen Semenovıch te kelise ketti. Jeti adam jınalǵanda bir edáýir abyr-dabyr bolyp qalady eken. Alǵashqy sóz ázilden bastalady da, keıin mándi áńgimege oıysty. Búro músheleri ózara mindet bólisti. Kolhoz basqarmasynyń predsedatel aýyldyq Sovettiń predsedateli birqatar táýir degen brıgadırler de búro quramynda.

Tatána Vasılevna jurtty jalyqtyrar «aqylgóılik sózdi» aıtyp jatpady. Áńgimeni qysqa qaıyrdy.

— Osylaı etsek jón bolar deımin. Árqaısysymyz biraz kún sharýashylyqtyń barlyq salasynda júrip kózimizben kórip qaıtaıyq. Sodan keıin taǵy da pikir alysarmyz.

— Ózińizdi Ýspenskige jiberemiz ǵoı. №3 brıgadany jurt osylaı ataıtyn. Tatána Vasılevna predsedatel bolǵan kolhozdyń ortalyǵy.

— Joq, Ýspenskini qaıtemin. Semen Semenovıch, men osy №1 brıgadadan bastaıyn.

— Ýspenskiniń jaǵdaıyn Tatána Vasılevna tún ortasynda uıqydan oıatsań da aıtyp berer dep ázildedi selolyq Sovettiń predsedateli.

— Bastaýysh partıa uıymy sekretarynyń bar qatqan jaýaby jymıǵan kúlkisi boldy. Jurt ázildese tarasty.

...Tatána Vasılevnanyń óz uǵymynda istiń bar tetigi — brıgadırlerde. Brıgadırler jaqsy bolsa, brıgada jaqsy. Kolhozda búgin tórt brıgada bar. Olardyń árqaısysy buryshty derbes kolhoz. Tehnıka kóbeıip keledi, onyń ústine ár brıgada kompleksti, ferma jumysy da osy brıgadırlerden talap etiledi. Negizgi taıanysh, saıyp kelgende, osylar. Brıgadırlerdiń isine, minez-qulqyna, jan - kúıine úńilýdi jón dep tapty.

Vasılıı Andreevıch Bobrovskıı. Erteden keshke deıin attan túspeıdi. Qaı ýaqytta damyl alatynyn da bilmeısiń. Osy aýyldyń taýyǵy da erte turý jóninde onymen taıtalasa almas. Átteń kúıgelek. Biraq munysy jurtqa ersi emes. Tyzyldap bar-joǵyn syrtqa shyǵarǵanymen qaıtýy tez. Ony jumys múddesi úshin isteıdi. Qazir bult bolyp túneredi de, sońynan jaımashýaq ashylady.

— Al apshymyzdy qýyrdy deı ber. Tıtteı bógelis bolsa, brıgadır kele jatqanda kolhozshylar osylaı yǵady. Biraq muqtajsyń ba, zárýsiń be bir qajetke, astyndaǵy atyn túsip berýge bar. Jalpy ol jurt kóńilin taba biledi.

Iakov Stepanovıch Nagıbın. Shirkinniń mineziniń aýyry - aı. Eldiń shetin sel áketip bara jatyr dese de bylq etpeıdi. Ótken jyly mal qystaýdan oısyrap qalýdy álde osy minezinen tapty ma eken? Jón terisin tilip alsań da, myńq etpestiń ózi.

— Basqarma aldynda másele qoıyp kórse. Qyzý qandy, jalyny sónbes jastar bar emes pe?

Alaıda, Tatána Vasılevnanyń baıaǵyda osyndaı bir muz adamnan qateleskeni bar edi. Syrty jarylmas seń sekildi kóringenimen, ishi sónýi joq shok tárizdi bolyp edi sońynda. Dál solaı bop júrmese. Tegi adamnan min tabý, ony kinárattaý ońaı ǵoı. Biraq onyń ishinen asyl syr tabý qıyn emes pe. Munyń ishinde de sondaı syr jatpasyn kim bilsin.

Remızov Stepan Andreevıch. Onyń syry ózine málim. Janalyq dese jany qumar, namysyna tıseń uıyqtamasy bar. Bas al deseń, shash alatynda emes. Ush deseń domalaı jóneletin qańbaqtyǵy da joq. Baıymy, jón bileri, kerek bolsa óz aıtqanyn qaıtpas qasarmasyny bar. Biraq ony qıynsyz jasamaıdy. Ózinen keıingi Ýspenskidegi jurttyń syılaıtyny osy edi.

Feodor Ivanovıch Kozlov týraly Tatána Vasılevanyń kóńilinde kúdik joqty. 12 jyldan beri tapjylmaı osy qyzmetinde keledi. Eńkeıgen kári, eńbektegen bala ol jóninde bóten sóz aıtyp kórgen emes-ti. Bir kezde basqa brıgadaǵa aýystyrmaq bolǵanda jurty jibermeı qoıypty degendi estigeni jáne bar. Ózimen birge sharýashylyqty aralap birneshe kún júrdi. Ár qıyqty tigisin bildirmeı qondyratyn ismer sekildi barlyq isi oryn - ornynda. Munyn kózinen tasa qalatyn aqaý - kemshilik te joq sıaqty.

Brıgadırler jónindegi tujyrym partıa uıymynyń jańa sekretaryn edáýir belge kóterdi. Kúdigi bir-aq adam. Onyń ózi de tolyq toqtam emes. Taǵy da mán-jaıyn zeıin qoıyp zertteı túspek.

...Senbi kúni. Kóktem egisiniń qyzý júrip jatqan shaǵy edi. Kún keshkirip qalǵan. Oıynda eshnárse joq, jumys basynda bolyp, kolhoz keńsesine kirip shyqqan soń úıine damyldap alýǵa kele jatqan-dy. Kolhoz dúkeniniń mańy yǵy-jyǵy. Biriniń biri moıynynan qushaqtap, sendeı soǵylysyp júrgen birneshe adamdy kórdi. Qus fermasynyń bastyǵy Prokofıı Ivanovıch Dochýpaılov tórt taǵandap qalypty, Nıkolaı Lýgının degen jas jigittiń de bórki shalqasynan.

— Tat...ıana Vasıl... evna, bizben birge júz gram.

Osy sózdi aıtyp ol kóldeneńdeı berdi. Qasyndaǵylardyń bári de ylǵyp qalǵan. Shamasy myna Lýgının tań atqaly egin basyna barmaǵan ǵoı. İshkenine edáýir ýaqyt bolǵan sıaqty. Kóz tastap kórip edi, dál osy sátte sózin tyńdar eshkim joq sekildi. Teńiz munda turǵandardyń báriniń tobyǵynan.

Dúken irgesinde klýb tur. Onyń esiginde úlken qara qulyp. Úıge kelip, tamaqqa otyrǵan soń da ne iship, ne jep qoıǵanyn bilgen joq. «Klýb, onyń janynda mastar, a!» degen oı basynda úıirilip turdy da qoıdy.

Aýyl ortasynda ylǵyp júrý sham emes. Qasynan ótip jatqan bala-shaǵa, áıelderdiń ájýa sózi eshkimniń qulaǵyna kirmeıtin sıaqty. Iaǵnı bul úırenshikti bolǵan. Boıdy jaılaǵan dert. Sekretar boldyń, partıa ókilisiń, aınalańda qaptap mastar júr, bul qalaı.

Partıa búrosynyń kezekti májilisine Lýgının men Dochýpaılovtyń máselesi qoıylǵanda ıyǵyn qaqqan adamdar da kezdesti.

— Qaı aýylda, qaı kolhozda araq ishilmeıdi. Qyzý naýqan kezinde osyndaı máselemen ýaqyt aldyryp qaıtemiz?

Bul májiliske kolhozdyń barlyq aktıvi shaqyrylǵandy.

— Prokofıı Ivanovıchtiń ejelgi ádeti emes pe. Talqylamaq túgil jón terisin sypyryp alsań da onyń oıyna eshnárse kirip shyqpaıdy.

Tatána Vasılevna birdeńe aıtqysy kep, aıtqysy kep tyǵylyp áreń otyrdy. Biraq jurt syńaıyn baıqaıynshy degen oı bógeı berdi.

Bizdiń partorg jumysyn araq ishýshilerdi tyıýdan bastaǵan eken. Ózi áıel bolǵan soń, araq ishýdiń qadirin bilmegen ǵoı, — dep kúńk etti Nıkolaı Lýgının. Qansha shydamdy bolǵysy kelgenimen Tatána Vasılevna budan ári tóze almady.

— Seniń áıel qadirin bilgenin kúnde úıińe baryp kelinshegińdi sabaǵanyń ba? Daýsy qatqyl, ári ashyna shyqty. Muny qaıdan bilip qoıǵan dep kúdiktengendeı Nıkolaı Lýgının sekretarǵa bajyraıa qaldy. Vasılevna da odan kóz almady. Yz etken shybyn daýsy estilgendeı, jurt tyna qaldy.

Partıa uıymynyń sekretary komýnıserdiń aldyna barlyq syrdy jaıyp saldy. Úsh adamnan komısıa quryp Nıkolaıdyń úıine jibergenin, onyń áıeliniń aıtqan aryzyn baıandady.

— Sizder oılamańyzdar, Nıkolaı dúkennen toıyp shyǵyp, úıine baryp tynysh jata qalady dep. Ol keshikken kúni búkil semásy záre - zap bop otyratyn kórinedi. Jas basynan muny ne áketip barady. Araq ishý tek Nıkolaıdyń basynda emes, osyndaǵy talaı aktıvtiń basynda bar. Bizder, komýnıser eń aldymen osyǵan qarsy kúresýimiz kerek.

Búro músheleri birinen soń biri shyǵyp sóıledi.

— İshsek óz araǵymyzdy ishtik, jurttyń qaltasyna túskenimiz joq, — Lýgının men Dochýpaılovtyń bul sózderi kele-kele kelekege aınaldy. Barǵan saıyn moıyndary ishine tyǵylyp, jurt talqysynan janshylǵandaı buǵa berdi. Bul keıipten Tatána Vasılevna syn semseriniń ótkir ýytyn kórgendeı edi. Alǵashqydaı emes, jınalys aqyry kóp aqylynyń, kóp aıbynynyń shymyr shoqparyna aınalǵandaı boldy. Talqylaýdaǵy ekeýdiń partıa qatarynda qalý qalmasyn sóz qylǵan jandar da tabyldy. Biraq ...

— Bulardy áli de synap kóreıik, — degen sóz selt etkizdi jurtty. Máseleni talqylaý qatań bastalsa da, bul usynysty jasaǵan da Tatána Vasılevnanyń ózi edi.

Lýgının men Dochýpaılovtyń júzinde tandaný bar. «Myna sekretardyń aıaq alysy qalaı? Talqylap otyryp bizdi esirkeýine jón bolsyn» degen jazý oqylǵandaı olardyń júzinen. Bul usynysty jasaryn jasasa da, agat ketkem joq pa degen kúdik sekretardyń óz oıynda da qaldy.

Osy kúdik ony kópke deıin tolǵandyrdy.

2. Nyq qadam

Osy bir bylǵarymen tystalǵan qalyń qara dápterdi aýdan ortalyǵyna barǵan bir saparynda satyp alǵan edi. Sodan chemodan túbinde jatatyn. Búgin kóp qaǵazdy aqtaryp otyrǵan kezde qolyna túse qaldy. Esh jerine syıa tımegen. Ádeıi arnap birnárse jazaıyn degen de joq-ty. Kolhoz kórsetkishteri túsirilgen shaǵyn bloknoty tórt taǵandap qalypty, Nıkolaı Lýgının degen jas jigittiń de bórki shalqasynan.

— Tat...ıana Vasıl... evna, bizben birge júz gram.

Osy sózdi aıtyp ol kóldeneńdeı berdi. Qasyndaǵylardyń bári de ylǵyp qalǵan. Shamasy myna Lýgının tań atqaly egin basyna barmaǵan ǵoı. İshkenine edáýir ýaqyt bolǵan sıaqty. Kóz tastap kórip edi, dál osy sátte sózin tyńdar eshkim joq sekildi. Teńiz munda turǵandardyń báriniń tobyǵynan.

Dúken irgesinde klýb tur. Onyń esiginde úlken qara qulyp. Úıge kelip, tamaqqa otyrǵan soń da ne iship, ne jep qoıǵanyn bilgen joq. «Klýb, onyń janynda mastar, a!» degen oı basynda úıirilip turdy da qoıdy.

Aýyl ortasynda ylǵyp júrý sham emes. Qasynan ótip jatqan bala-shaǵa, áıelderdiń ájýa sózi eshkimniń qulaǵyna kirmeıtin sıaqty. Iaǵnı bul úırenshikti bolǵan. Boıdy jaılaǵan dert. Sekretar boldyń, partıa ókilisiń, aınalańda qaptap mastar júr, bul qalaı.

Partıa búrosynyń kezekti májilisine Lýgının men Dochýpaılovtyń máselesi qoıylǵanda ıyǵyn qaqqan adamdar da kezdesti.

— Qaı aýylda, qaı kolhozda araq ishilmeıdi. Qyzý naýqan kezinde osyndaı máselemen ýaqyt aldyryp qaıtemiz?

Bul májiliske kolhozdyń barlyq aktıvi shaqyrylǵandy.

— Prokofıı Ivanovıchtiń ejelgi ádeti emes pe. Talqylamaq túgil jón terisin sypyryp alsań da onyń oıyna eshnárse kirip shyqpaıdy.

Tatána Vasılevna birdeńe aıtqysy kep, aıtqysy kep tyǵylyp áreń otyrdy. Biraq jurt syńaıyn baıqaıynshy degen oı bógeı berdi.

Bizdiń partorg jumysyn araq ishýshilerdi tyıýdan bastaǵan eken. Ózi áıel bolǵan soń, araq ishýdiń qadirin bilmegen ǵoı, — dep kúńk etti Nıkolaı Lýgının. Qansha shydamdy bolǵysy kelgenimen Tatána Vasılevna budan ári tóze almady.

— Seniń áıel qadirin bilgeniń kúnde úıińe baryp kelinshegińdi sabaǵanyń ba? Daýsy qatqyl, ári ashyna shyqty. Muny qaıdan bilip qoıǵan dep kúdiktengendeı Nıkolaı Lýgının sekretarǵa bajyraıa qaldy. Vasılevna da odan kóz almady. Yz etken shybyn daýsy estilgendeı, jurt tyna qaldy.

Partıa uıymynyń sekretar komýnıserdiń aldyna barlyq syrdy jaıyp saldy. Úsh adamnan komısıa quryp Nıkolaıdyń úıine jibergenin, onyń áıeliniń aıtqan aryzyn baıandady.

— Sizder oılamańyzdar, Nıkolaı dúkennen toıyp shyǵyp, úıine baryp tynysh jata qalady dep. Ol keshikken kúni búkil semásy záre - zap bop otyratyn kórinedi. Jas basynan muny ne áketip barady. Araq ishý tek Nıkolaıdyń basynda emes, osyndaǵy talaı aktıvtiń basynda bar. Bizder, komýnıser eń aldymen osyǵan qarsy kúresýimiz kerek.

Búro músheleri birinen soń biri shyǵyp sóıledi.

— İshsek óz araǵymyzdy ishtik, jurttyń qaltasyna túskenimiz joq, — Lýgının men Dochýpaılovtyń bul sózderi kele-kele kelekege aınaldy. Barǵan saıyn moıyndary ishine tyǵylyp, jurt talqysynan janshylǵandaı buǵa berdi. Bul keıipten Tatána Vasılevna syn semseriniń ótkir ýytyn kórgendeı edi. Alǵashqydaı emes, jınalys aqyry kóp aqylynyń, kóp aıbynynyń shymyr shoqparyna aınalǵandaı boldy. Talqylaýdaǵy ekeýdiń partıa qatarynda qalý qalmasyn sez qylǵan jandar da tabyldy. Biraq ...

— Bulardy áli de synap kóreıik, — degen sóz selt etkizdi jurtty. Máseleni talqylaý qatań bastalsa da, bul usynysty jasaǵan da Tatána Vasılevnanyń ózi edi.

Lýgının men Dochýpaılovtyń júzinde tandaný bar. «Myna sekretardyń aıaq alysy qalaı? Talqylap otyryp bizdi esirkeýine jón bolsyn» degen jazý oqylǵandaı olardyń júzinen. Bul usynysty jasaryn jasasa da, agat ketkem joq pa degen kúdik sekretardyń óz oıynda da qaldy.

Osy kúdik ony kópke deıin tolǵandyrdy.

2. Nyq qadam

Osy bir bylǵarymen tystalǵan qalyń qara dápterdi aýdan ortalyǵyna barǵan bir saparynda satyp alǵan edi. Sodan chemodan túbinde jatatyn. Búgin kóp qaǵazdy aqtaryp otyrǵan kezde qolyna túse qaldy. Esh jerine syıa tımegen. Ádeıi arnap birnárse jazaıyn degen de joq-ty. Kolhoz kórsetkishteri túsirilgen shaǵyn bloknoty bolýshy edi. Osy jáıtter kózine túsken soń Tatána Vasılevnanyń oıyna bir oqys oı orala ketti.

...Lýgının men Dochýpaılovtyń oqıǵasy. Nemen tynar eken? Kim bop shyǵar eken shirkinder. Jas qoı, jas qoı Lýgının, túzeler... Al qartaıǵan shaǵynda myna Prokofıı Ivanovıchke ne joq. Senýge bolmas, fermany onyń qolynan alý kerek...

Osy bir jaısyz oqıǵadan nege bastadym, jaqsy isten bastasam ne etti, — dep kóńiline sekem aldy Tatána Vasılevna. — eshnárse etpes, aldymen jamandy túzeıik. Jamandy túzetýden - aq bastalsyn dep dápterdi jaýyp qoıdy.

Apyraı, taǵy da kóńilge dik dúnıeni jazdym - aý. №4 fermanyń meńgerýshisi ornynda emes. Búro múshelerimen aqyldasý kerek. Semen Semenovıchtiń pikiri qandaı eken. Maldyń ónimi nashar. Óz oıym Ivan Ivanovıch Nalıvaıkony usyný.

Nalıvaıkonyń kandıdatýrasyn qorǵaý basqarma májilisinde Tatána Vasılevnaǵa ońaıǵa soqqan joq.

— Komýnıs - aq bolsyn. Biraq bar bolǵany usta dúkenindegi balǵashy ǵana ǵoı. Maldyń jaıyn ol qaıdan biledi.

Bul saýaldardyń báriniń orny bar. Shynynda osy ýaqytqa deıin usta dúkeninde nege júrgen? Múmkin meniń pikirim qate shyǵar. Adam syry bári kórinip turatyn aına emes qoı. Uńǵyly - shuńǵyly, jyqpyl - jyrasy kóp. Joq... Onyń boıynda bir ot bar. Sony tutatý kerek. Partıa jınalysynda sóılegende qandaı jaqsy usynystar jasaıdy. Oılanbaıtyn adam usynys jasaı almaq pa. Usynys jasaý ońaı deıik, biraq ol sol usynystardy júzege asyrýdyń naqty joldaryn da aıtady ǵoı. Iaǵnı ámse tolǵanyp júredi. Meniń baıqaýymsha ol usta dúkeniniń tórt qabyrǵasymen shektelip qalǵan jan emes. Sol dúkenniń eki attam tabaldyryǵynyń ózinen - aq kolhoz ómiriniń alýan jaılaryn baıqap otyratyn sıaqty. Eń bastysy — jany aýyrady.

Jınalysta bul oılarynyń bárin birdeı táptishtep jetkize alǵan joq. Biraq áıteýir Nalıvaıkonyń ózi de barǵysy kelmeı, kóp syltaýratty. Múmkin ol ádeıi istep, ózin jaman jaǵynan kórsetýge tyrysqan bolar.

— Tatána Vasılevna, siz meni kóp zorlap jiberdińiz ǵoı. Fermany meńgerý qolymnan kele me?

— İste, beıilińdi sap iste. Ómir kórsetedi.

Jańa meńgerýshimiz shaqyldap keldi. Burynǵymyzǵa ne desek te aıtqanymyzdy istetýshi edik. Mynaýyń qıqaıyp bolmaıdy eken, — degen áńgimeler de sekretardyń qulaǵyna tıdi. Biraq «shaqyldap» degen sózdiń artyq ekenin Tatána Vasılevna bilgen-di. Ivan Ivanovıch orynsyz shaqyldamaıdy.

— Fermanyń tóńiregin taza usta deıdi, irgede júgeri egemiz degendi shyǵardy. Mundaıdy buryn kim kórgen. Bir jerden kitaptan oqyǵany bolý kerek. Sony bizde de qoldanbaq.

Saýynshylardyń úırenispegendikten, buryn mundaı ispen aınalyspaǵandyqtan aıtqan sózi edi bul. Partıa uıymy, kolhoz basqarmasy barynsha jańa ferma meńgerýshisin qoldaýǵa tyrysty. «Batyl qımylda, bar tilegińdi qabyldaıyq, bizdiń qoıatyn shart tek fermany ilgeri shyǵar» deıdi olar.

...Bastalǵanyna kóp bolmaǵan qalyń dápterdiń edáýir betteri aýdarylyp qalypty. Qaǵaz betine búgingi túsirip otyrǵany jaqsy jazý. Fermanyń alty aılyq qorytyndysyna alǵa shyqqandaǵy jónindegi qýanyshty derekter. Nalıvaıkonyń fermasy. Astyn badyraıtyp turyp syzyp qoıdy. Joq... ol kolhozdyń fermasy. Kóńilinde kolhozdyń taǵy bir ıgi qadamy degen oı turdy. Senim, adamdy bilý, adamnyń ornyn tabý. Bul sózderdiń uǵymyn taratyp jazýǵa Tatána Vasılevnanyń, árıne, ýaqyty joq. Biraq qalyń dápterdi ashyp, asyǵystaý jazylǵan osy bir sózderdi oqyǵanda oıy taǵy da alysqa ketti. Átteń, bar adamnyń syryn bilý kıyn. Ár adamnyń boıynda - aq tomǵa syımas syrlar bar ǵoı. Sony tereńnen súze bilýge ne jetsin. Joq qoı ondaı qabilet mende...

Semen Semenovıch Poddýbnyıdy «qarjy bólseńiz» degen sóz biraz qıyndady. Qaı predsedateldiń bolsa da qarjyǵa kelgende qytymyrlaý keletin ádeti emes pe. Biraq ony Tatána Vasılevna kóndirdi.

— Klýbty jóndeıik. Tóńiregine aǵash otyrǵyzaıyq. Jurt oınasyn, kúlsin, kóńildi jer bolsyn. Aýdanǵa baryp bir sýretshimen kelisip keldim, bar áshekeıin jasap beretin boldy. Komsomol uıymynyń sekretary ǵoı, Galkındi salamyz buǵan.

Kóp jyldan bergi qaraýsyz qalǵan eski klýb jónindegi áńgime osylaı boldy. Onyń tóńireginde kolhoz parki bolady degen oı úsh uıyqtap tursa eshkimniń oıyna kirip shyqpaıtyndy. Mine osy bir kóktemde otyrǵyzylǵan mynaý talshybyqtar sońyra boılap óser záýlim terekterdiń negizi sekildi. Arnaýly brıgada, arnaýly adam bólingen joq. Osyny kolhoz jastary qarbalas kezdiń ózinde-aq jumystan keıin jınalyp otyrǵyzdy. Arasynan júrgizilgen jińishke atyzdarda syldyrap aǵyp jatqan sý. Jas shybyqtyń japyraǵy balǵyn kúıinde dir-dir etedi. Jaqyndaǵandy úrkitip turatyn tozyǵy jetken úlken qara esiktiń ornyna jaltyldaǵan jańa esik ornady. Terezeleri kúńgirt tartyp, ishinde eshbir tirshiliktiń izi joq, muńaıǵandaı bolyp turatyn úıde endi ár kesh saıyn jarqyrap sham janady, saýyqqoı jastardyń kóńildi úni estiledi. Keshegi el talqysynda júrgen Nıkolaı Lýgının de búgin osynda kelipti. Onyń kelinsheginiń de júzi jaıdary. Qasynda, qoltyǵynan ustaǵan. Buryn mundaı sátte Nıkolaıdy ol qandaı kúıde kórýshi edi.

Syrtqa bilinbes syry bar qalyń dápterge jazylǵan josparlar osy klýbta júzege asyp jatty. «Maskúnemderdiń zıany» — lektor aýdannan, Zaıseva. «Sovet jastarynyń moraldyq beınesi» — uıymdastyratyn kolhozdyń lektorlar toby. «Óz mamandyǵyńdy súıe bilý — sheberlikke jetýdiń kepili» — lektor Gorbachev.

— Bul leksıalarǵa úgitshilerdiń bári de qatystyryldy. Olar árkimniń jan júıesin qozǵaıtyn áńgimelerge de úırensin. Úgitshi — sıfr habarshysy emes, adam tárbıeshisi. Bul leksıalardy tyńdaý olarǵa da paıdaly.

— Zaısevanyń leksıasy óte qyzyqty ótti. Aýdandyq lektorlarmen aldyn-ala áńgimelesýimniń, kolhoz ómirinen faktiler berýimniń paıdasy boldy-aý deımin. Munym jamandy jarıa etý, ózimdi ózim áshkereleý emes, óz dertimdi óz dárimmen emdeý dep bilemin.

— Klýbqa jastardyń yqylasy artyp keledi. Sonaý qashyq fermalardan qyzdar da keledi. Jaqsy, bul árıne jaqsy. Átteń bir min bar. Ortalyqta — áli klýb, brıgadalarda — bul atymen joq. Osynyń ózi shalǵaı mekendegi jurttyń kóńiline qaıaý keltirmes pe eken? Bárine shama kelmes. Aldymen Ýspenskidegi 150 oryndyq klýbty salyp bitirsek. Al ortalyqqa, shirkin, mádenıet saraıyn salsa... Armandaǵan qandaı jaqsy.

Mundaı jazýlardyń kóbeıe bergeni Tatána Vasılevanyń ózine belgisiz edi. Óıtkeni ol árbir bolǵan oqıǵany sol mezetinde qysqa ǵana túrtip otyrdy.

Partıa uıymy sekretarynyń N«3 fermaǵa ekskýrsıa jasaıyq degen usynysyna kolhoz basqarmasy predsedateliniń orynbasary Vladımer Galkın de qýanyp ketti. Óıtkeni bul malǵa tikeleı jaýap beretinniń ózi.

— Sonda qalaı etemiz, Tatána Vasılevna, ferma saýynshylaryn túgel ákelemiz be?

— Basy Ivan Ivanovıch Nalıvaıkonyń ózin ertip, túgel ákelý kerek, kórsin. Ol jas meńgerýshi ǵoı. №3 fermada buzaýlardy kútý, maldy azyqtandyrý óte jaqsy. Al №4 ferma buǵan áli bastyǵa almaı jatyr. Saýynshylar ózdi-ózi bop sóılessin.

Vladımır Konstantınovıch fermalardyń bir-birine jasaǵan ekskýrsıasynyń sátti shyqqanyn jaılaýdaǵy saýynshylar kúninde maqtan ete aıtty. Budan bylaı tájirıbe almasýdy ádetke aınaldyryp turý kerek dep túıdi ol.

— Ony myna maqalańda da aıtypsyń ǵoı, — dep ázildedi Tatána Vasılevna, saýynshylar kúnine arnalyp shyǵarylǵan kolhozdyń kóp tırajdy gazetin kórsetip . — Bul gazetti shyǵarý ońaıǵa túspegen edi. Aýdandyq tıpografıamen kelisip, «saýynshylar kúnin ótkizemiz» degendi betke ustap, áreń qol jetkizgen-di. Jańalyq... Ózderine ádeıi arnalyp shyǵarylǵan gazettiń árbir jolyna jas qyzdar jabyrlasa úńilisip qalypty.

— Zoıa, seni maqtapty.

— Pále... Meniń «Bylınam» jóninde de jazylypty.

— E, durys. Ol seniń eń sútti sıyryń emes pe.

— Varvara Vasılevna ne dedi eken? Sony oqıyq.

Qazaq SSR Joǵary Sovetiniń depýtaty, oblystaǵy ataqty saýynshylarynyń biri — Mıroshnıkovnyń óz tájirıbesi jónindegi maqalany sekretar qyzdarǵa daýystap oqyp berdi.

...Tatána Vasılevnany izdep Faına Rýkınanyń shapqylaǵanyna birneshe saǵat. Gerasımovkadan Ýspenskııge, odan shoshqa fermasyna, odan lagerdegi sıyr fermasyna ketti dedi. Kúni boıy taba almaı aqyry keshke kolhoz keńsesinen kútti.

— Tatána Vasılevna, bizdiń fermaǵa kelmeseńiz bolmaıdy. Qyzdar shataq shyǵaryp jatyr. Sizdiń ózińiz kelip sóılessin deıdi. Komsomol uıymy sekretarynyń da kelýin talap etedi.

— Jaqsy. Erteń baraıyq. Shataq deıtindeı ne bop qapty.

— Ony ózińiz barǵannan keıin bilesiz. Men bul jerde aıtsam qyzdar sizdiń aýzyńyzdy aldyn-ala alyp qoıypty dep kúdiktenedi. Ózińiz kórińiz. Boıshań kelgen ashań júzdi aqquba qyzdyń júzinde álde nendeı tolqý bar. Tatána Vasılevnanyń ony jaqsy kóretini de osy shyn aq peıili edi.

Byltyr saýynshylyqtan birden ferma meńgerýshiligine kótergende osy aqpeıildiligi ózine kóp kómekteser dep túıgen edi sekretar. Sonysy úshin saýynshylar da jaqsy kóretin. Aq jarqyn, aqpeıildi adam tyńdaǵysh ta, tyńdatqysh ta keledi. Bul kúngi istiń bar syry adamdy uǵa bilýde.

— Sol jańa meńgerýshi jas qyzǵa búgin ne bop qaldy eken. Ne qylǵan shataq? Faına óz álinen aspasa jurtqa júgire bermeýshi edi ǵoı. Sirá, shamasy kelmeı qalǵan - aý.

— Baraıyq, erteńnen qalmaıyq, — dep qaıta-qaıta aıta bergeni de sondyqtan edi.

Bul oqıǵanyń syry da qalyń dápterge túspesine kim kepil.

3. Kisiligine ne jetsin

Eki salt attynyń aýyldan shyqqanyna edáýir ýaqyt boldy. Kún de eńkeıip qalǵan. Mine endi taǵy bir beleńnen ótip jazyq alańqaıǵa shyqty. Osy aradan qaraǵanda tóńirektiń ásemi - aı shirkin. Bala jasynan kózi úırenshikti bolsa da bul óńir kóńilge kúnde jańarǵandaı, jalyqtyrmaı qyzyqtyra beredi. Shyǵystan kóringen sonaý qyzyl qıa tastar Tikshe taýynyń bókteri. Ońtústigin ala kóz ushynda kógildir tartyp Sarymsaqty jatyr. Sol Sarymsaqtyǵa deıin sozylǵan mynaý jazyq, jer kóginen tóselgen kilemdeı. Ol kilemniń ár jerinde ásem oıýlary da bar.

Qos atty júrip kele jatqan jol taý bıigin qıalaı tartady. Alystan qaraǵanda álgi aıtqan kilemimizdiń jıektemesi sekildi. Mine, mana shyqqan Gerasımovqa poselkesi týra tabannyń astynda. Taý bıiginen poselkege úńile qaraısyz. Úıleri sirińkeniń qorabyndaı taqtalanyp kórinip tur. Ánsheıinde elenbeıtin shaǵym Tentek ózeni osy shatqaldy jaryp ótedi. Ákki bolǵan attar qylta qıadan aman ótken soń, shóbi shúıgin jaıdaqta erkindeı júrdi.

Fermalar qol sozym jerde. Úsheýi úsh otaý sekildi, úsh jotanyń basynda otyr eken. Aralary jap-jaqyn. Bul № 1, 3,4 fermalary. Kolhoz lagerlik ádispen baǵý maqsatynda bul fermalardy osy Qarǵalyǵa shyǵarǵandy. №1 ferma etekte qalǵan. Ondaǵy sıyrlarǵa qosymsha kók shóp beriledi. Al myna fermanyń sıyrlary kúni túni tek jaıylymda. Qaısysy tıimdi qaısysy ekonomıkalyq jaǵynan paıdaly bolar eken? Mine kolhozdyń bulaı ornalastyrýynda osyndaı esep bar-dy. Qaı ádis arzan, ári mol sút bermek.

— Faınanyń keshegi alqynyp júrgeniniń tórkini nede ekenin bilesiń be, Volodá. Ózinen kóp kishi bolǵan soń Galkındi Tatána Vasılevna osylaı ataı beretin.

— Demalys kúnin belgileý jóninde qyńqyldap júretin edi. Sony aqyry ushyqtyryp aldy - aý deımin.

Tatána Vasılevnada ún joq. Eki atty fermalardyń shetine de iligip qaldy. Aq halat kıgen óńsheń jas qyz kók maısa ústindegi kóbelek sekildi. Shelekterin bilekterine qystyryp, jamyraı sıyrlarǵa qaraı ketip bara jatyr. Keshki saýyn mezgili kelse kerek.

— Aıtam ǵoı aýyldan kelgender janap óte shyǵady. №2 fermaǵa barady. Ótip bara jatqandardy qaljyńy aralas ýytty sózimen bireý osylaı shaǵyp aldy.

— Aı, Nadá - aı, osy seniń tiliń mirdiń oǵyndaı tegi. Amandasaıyq ta, aldymen, halin qalaı ózińniń. Myna №2 fermada shataq shyǵypty. Sosyn aldymen soǵan burylyp bara jatyrmyz.

Bul sózderdi enteleı basyp arbaǵa sút quıylǵan bıdondardy tıep júrgen Nadejda Iýshkınaǵa Vladımır burylyp kelip aıtty.

— E, ne bop qalypty. Komýnızmdegishe eńbek etetin fermadan da shataq shyǵa ma eken. Bastyqtardyń da jıi baratyny sol ferma. Qalaı shyqty ol shataq.

— Jaraıdy, jaraıdy endi. Sen tilindi kóp bezeme, keıin estirsiń.

Shynynda da Vladımırdiń boljamy durys bolyp shyqty.

Kolhozdan jyraq, taý basynda jatyrmyz. Tikkenimiz shatyr. Bir qabat kıimimizben ǵana kelgenbiz. Jýatyn kir - kóń bolady. Qartaıyp otyrǵanymyz joq, bizdiń de oıyn-saýyq, kıno kórgimiz keledi, bir kúnde demalys jasaıyq desek, myna Faına bolmaıdy. «Men kolhoz fermasynda toǵyz jyl istedim. Fermada demalys kúnniń bolǵanyn kórgenim joq. Bul qala emes. Ári qazir sútti mol alýdyń qyzý kezeńi. Ondaı áńgimeni qoıyndar» dep bolmaıdy.

— Shynynda da qazir demalysty oılaıtyn ýaqyt pa? Qyzdardiki ánsheıin erikkendik, — dep Faına áńgimege qyzý aralasty.

Bul sózdi Tatána Vasılevna zildi aıtty.

— Faına, sen aptyqpaı tura tur!

— Demalys kúnin belgileıik desek, meńgerýshimiz biz komýnızmdegishe eńbek etemiz dep bolmaıdy. Komýnızmdegishe eńbek etetin adam demalmaı ma, tynyqpaı ma, uıyqtamaı ma, boı túzep júrmeıdi me eken?

— Seniń boı túzegiń keledi, sútti qaıtesiń?

Bul sózdi aıtqan osyndaǵylardyń ishindegi eń eresegi Nına Nazarenko edi. Ol qyzdardyń Faınamen qurbysyndaı sóıleskisi keletinin jaqtyrmaýshy edi. Solarǵa qyr kórsetip pe, áıteýir úlkendigine qaramastan Faınamen «siz» dep sóılesetin. Myna arada da qyzdar Faınany jalǵyzsyratqandaı bolǵan soń jaqtap ketti.

Al sonda óz oılaryn qandaı, qyzdar? Qalaı demalǵylaryń keledi?

— Qaladaǵy jurt qalaı demalady, solaı.

— Senderdiń talaptaryn oryndy. Demalý kerek. Biraq qalaı demalý kerek. Sharshamańdar, kirlemeńder, demalyńdar, biraq sút te kemimesin.

— Komýnızmdegishe eńbek etetinder de — adam. Ol sharshaıdy, ol qýanady, ol kúledi, ol renjıdi. Onyń da eki qol, eki aıaǵy bar. Erekshe temirden jasalǵan adam emes qoı olar. Muny sen eskerýiń kerek Faına, — Tatána Vasılevna oǵan kúlimsireı qarady. — Tópeı berseń qyzdar bir aıǵa, eki aıǵa shydar. Sosyn... Artyn oılaý kerek, artyn.

— Shynynda bizde artyq ketý bar. Bireýdi ozat desek, sony qolpashtap basqany qymtyp ketemiz. Bar kómek járdemdi soǵan úıip tógemiz. Jańa jolda bizdi Iýshkına oryndy synady. Kórdińiz be, qatardaǵy adamǵa qandaı aıqyn. Olardyń qasynan burylmaı ótip bara jatqanymyz da kóńilderine keldi. Ras, búgingi uranǵa sáıkes sender komýnıstik ferma ataný úshin kúresim jatyrsyńdar. Kórsetkishteriń de jaman emes. Biraq osy uranymyz qur jalań aıqaıǵa aınalyp ketpese... Tatána Vasılevna ózin ishteı mújip júretin bir oılardy aıtyp qalǵysy keldi de, kúmiljip baryp toqtady.

— Menińshe, bul fermaǵa ǵana emes, barlyq fermaǵa da demalys kúni jóninde oılastyrsaq.

— Maǵan kelip júrgen bir oı bar edi, — dedi Vladımır Galkın. Búkil saýynshylarǵa biraq - aq kúnde demal deı almaımyz. Onymyz qate bolady. Bylaı etsek qaıter edi: «Mysaly, Faınanyń fermasynda 7 saýynshy bar. Búgin bir saýynshy demalsyn, sol kúni onyń qaramaǵyndaǵy sıyrlar basqalarǵa bir - ekiden bólinse. Kelesi kúni kezek ekinshige keledi. Onyń sıyrlary da solaı bólinedi. Sonda bir aptada demalys bir aınalyp kelip otyrady. Ári jurttyń bárine birdeı bolady. Qyzdar demalyp ta úlgeredi, sıyrlardyń súti de kemimeıdi menińshe».

Bul usynys jurttyń báriniń kókeıine qona ketti.

— Solaı eteıik, men erteń tizimin jasaıyn, qyzdar sender keshirińder. Aıttym ǵoı, Tatána Vasılevna men Volodá kelse birge jol taýyp beredi dep. — Kópten osy másele jóninde tuıyqqa tiregen Faına Rýkınanyń qýanyshy osy sátte qos janarynan aıqyn kórinip turdy.

...Uzyn boıly, ashańdaý kelgen jas jigit Chernov Aleksandr birinen soń biri kelgen qyzdardyń sútin ólshep úlgere almaı jatyr.

— Sasha, deımin, sen búgin neǵyp shabandap ketkensiń. Alsańshy tezdep.

Bul kezde Tatána Vasılevna men Vladımır Konstantınovıch qalǵan eki fermany aralap, qyzdarmen shúıirkelesip, biraz júrgen edi. Bir kezde №4 fermaǵa saýynshylardyń barlyǵy jınalsyn degen habar keldi. Bul ferma manaǵy ókpe aıtqan Iýshkına isteıtin ferma.

— Al Vladımır bastaı ber, — dedi de Tatána Vasılevna Galkınge ym qaqty.

— Qyzdar, óte bir jaqsy habar bar.

Jınalǵan jurt eleń ete qaldy. Olardyń barlyǵy Vladımırdiń aýzyna qarap qalypty. «Ne aıtar eken,ne qylǵan jańalyq» dep taǵatsyz kútkendeı.

— Bizdiń kolhoz basqarmasynyń, partıa uıymynyń atyna Vıktor Zadnev áskerı qyzmet atqaryp júrgen bólimnen hat keldi. Vıktor Zadnevteı azamatty tárbıelegenderińiz úshin rahmet. Ol Otan aldyndaǵy óziniń áskerı qyzmetin tamasha atqaryp júr. Vıktordyń súıgen jary Zoıaǵa da bizden sálem depti.

Osy kezde ońashalaý otyrǵan aqsary kelinshek qyzaryp ketti. Tómen qarap jymyń-jymyń etedi.

— Zoıa, ne ǵyp shydap otyrsyń, bıle, bıle, — dep qyzdar qolpashtaı jóneldi. Jaýyngerlerdiń sálemi tek Zoıanyń emes, osyndaǵy saýynshylardyń bárinde tebirentkendeı. Kóńildi kúlki, jarasty ázil kók maısaly Qarǵaly jaılaýynyń pushpaq -pushpaǵyna ketip jatty. Janǵa jaıly samal jel qyzdar alǵysyn, qyzdar nıetin Vıktorǵa alyp ushqandaı, qońyrlaı soǵyp, shóbi shúıgin osy bir kók jondy sypaıy ǵana terbeıdi.

— Qyzdar, Vıktordyń bólimshesine biz de óz tabysymyzdy aıtyp hat jazyp jibereıik.

...Tatána Vasılevna kolhoz ortalyǵyna qaıta oralǵanda tún ortasynan aýǵan shaq edi. Manaǵy kóp qýanyshynyń izin sýytpaı Vıktordyń bólimshesine hat jazyp tastaýdy oılady...

«Qurmetti jaýyngerler, bizdiń súıikti jerlesimiz Vıktor Zadnevtiń dostary men joldastary! Sizderge Almaty oblysy Andreev aýdany Vatýtın atyndaǵy kolhozdyń eńbekkerlerinen jalyndy sálem. Barlyq sovet halqy sekildi ár jyldy abyroıly etý jolynda kúresýdemiz. Bes myń gektarǵa jýyq jerge egin egemiz. Odan mol ónim alý — basty maqsat. Vıktor sekildi qaıratty traktorshylar, altyn dándi aqtarǵan kombaınshylarymyz qazir osy kúrestiń qyzý shaǵynda. Qoı ósirý jónindegi mindettemeni abyroıly oryndaǵanymyz úshin aýdandyq partıa komıteti men Sovet atqarý komıtetinin aýyspaly Qyzyl týyn qolda bekem ustap otyrmyz. Keler qysqa qorekti jem-shóp ázirleýdiń barysy da jaman emes. Jaqynda oryndaımyz.

Vıktordyń jubaıy Zoıa Zýevanyń qurbylary da abyroısyz emes. Ár sıyrdan alǵan sút aı saıyn ósip keledi. Qyzdardyń bári bıyl keshki oqýǵa tartylmaq.

Qurmetti jaýyngerler, bizdiń bul hatymyz ózderińizge degen saǵynyshty qosa jetkizedi dep bilemin. Vıktor jónindegi alǵystaryńyzdy úsh fermanyń qyz-kelinshekterin jınap oqyp berdik. Olardyń qýanǵanyn kórseńizder. Óıtkeni Vıktor bir semányń ǵana emes, búkil kolhozdyń uly ǵoı. Bilsin bári de degenimiz. Sizder de árdaıym abyroıly bolyńyzdar».

***

Iakov Stepanovıch Nagıbın búgin kóńildi eken.

— Tatána Vasılevna, bizge taǵy ursaıyn dep keldińiz be? Búgin uryspaıtyn shyǵarsyz. Jem-shóp daıyndaýdyń josparyn brıgada boıynsha bilip otyrmyz. Sizdiń anadaǵy «uıat bularyń, uıat! Qatarlaryńnan qalyp ne boldy» degen sózińiz janymyzǵa qatty batty.

Jınalǵan pishenshiler de partıa uıymynyń sekretarynan maqtaý kútip shetinen kúlim qaqty.

— Jaqsyny jaqsy deý kerek. Urysa berý bizge de maqsat emes. Bári óz qamymyz, joldastar. Iakov Stepanovıch kóp eńbegi sińdi osy jazda. Rahmet!

...Úırenshikti qalyń dápterdiń taǵy bir beti ashyldy. «Keshegi kúdiktengen Nagıbınge — búgin úlken rahmet. Agregattarǵa eń senimdi degen adamdardy qoıdym deıdi. Ótken jylǵy kesapat agregatty kóringenniń qolyna tapsyrýda edi. Bıyl óıtken joqpyn. Chermısov Pontaleı sıaqty suńqarlarym aman bolsyn. Iakov Stepanovıch ozattaryn suńqarlarym deıdi. Iá, suńqarlaryna súıense, onyń shyǵar qıasy da bıik bola bermek. Sondaı suńqarlar búkil kolhozda kóbeıe bersin...

...Balalar ıaslıinde búgin dań-duń. Ásirese, Aleksandra Pershınanyń daýsy óktem shyǵady. Eki qolyn búıirine taıanyp, elire ursyp tur eken. Qasyndaǵy qazanǵa qarar emes.

— Shýra, nege kúızeldiń sonsha?

— Kúızelmek túgil, kúıreıtin ýaqytym jetti. Erteden qara keshke deıin japadan jalǵyz qutyrdyń ábden. Baqpaımyn myna balalaryńdy. Shashym agardy.

Pershınanyń minezi Tatána Vasılevnaǵa belgili. Kók daýyl bolyp soǵyp turǵanda oǵan qarsy sóz aıtýdyń qajeti joq. Aıtsań boldy, órtti órshiktirip alǵanyń. Basýy qıynǵa túsedi. Biraz ishindegi qusasyn aqtaryp alǵan soń, sabasyna túsetin óziniń ádeti. Osyny eskerdi de.

— Júr ishke kireıik, aqyldasaıyq, — dep qoltyǵynan aldy.

Shynynda onyń ashynatyn jóni bar eken. Qyryq balaǵa bólingen tórt tárbıeshiniń úsheýi ketip qapty. Jalǵyz qalǵan Lúbov Stepanovna Bondarenko. Ol ana balaǵa bir júgirip esi ketken. Lúbaǵa kómekteseıin dese, ázirlep jatqan as qalyp barady. Shýra ashýlanbaı endi qaıtsyn. Sekretardyń kele jatqanyn kórip, borandatqany da sol eken.

— Qazir bala alyp kelgen áıeldiń kez-kelgenin ustap qal. Búginshe bolsyn. Erteńgisin kóremiz. Balalar ıaslıiniń bastyǵy Olga Pershınǵa osylaı nusqaý berdi de, tárbıeshilere ne sebepten turaqtamaıtynyn surady.

— Tatána Vasılevna, men sizge bar shyndyqty aıtaıyn. Bala baǵý qandaı jumystan bolsa da qıyn. Áıelder de qýlanyp alǵan. Iaslı taza, ıaslı senimdi deıdi de, bir betkeı basqa jumysta júrgendi jaqsy kóredi. Keıbireýi tipti keshkisin de almaıdy.

— Áıelderdiń ıaslıdi jaqsy kórgeni ondy. Iaslıge sense olardan bizge kóp paıda. Jumys qoly molaıdy deı ber. Búgingi jaǵdaıda renjimeńder, erteń túzeıik ony.

— Katerına, Evdokıa, búgin ıaslıde sender qalyńdar, — dep jańadan bala ákelgen eki áıeldi Tatána Vasılevna ustap aldy.

— Qap, siz turǵanda qaıdan tap bolyp edik munda, — dep ol ekeýi ázildeı kúldi. — Jaraıdy búgin baǵaıyq, erteń aýystyrarsyz.

— Biz aıtsaq qoı, til almaısyńdar. Tatána Vasılıevna aıtsa boldy, sóz qaıyrmaı sylq ete túsesińder.

— Tatána Vasılıevna sen sıaqty adyrańdamaıdy, — dedi Evdokıa Boıko, taǵy da shatynap kele jatqan Shýraǵa. Sóılese biledi kisimen. İshke kire, shyn yqylaspen sóılesedi. Bul meniń pikirim emes, jurttyń pikiri. «Ulyq bolsań, kishik bol» degen sol. Jarylaıyn dep turǵanda sabańa túse qalǵanyńdy ańǵardyń ba óziń mana.

Shýrada ún joq. Ol Evkodıanyń bul pikirimen ishteı kelisti. Osy kezde Tatána Vasılıevna Voronsova kolhoz kóshesimen jaıaý, keńsege qaraı bara jatyr edi.

«Jurt qyzmetin syılaı ma desem, kisiligin syılaıdy eken ǵoı. Men de endi tolyq uqtym».

Iá, qarapaıym kolhozshy, qatardaǵy ana Shýranyń bul pikiri jurttyń báriniń kókeıindegi pikir. Kisilikke ne jetsin.

* * *

Tatána Vasılevna Voronsova qazir eńbek demalysynda. Endigi basty qyzmeti — nemere baǵý, shóbere tárbıeleý. Taldyqorǵan qalasynda turady. Andreev aýdanyndaǵy Vatýtın atyndaǵy kolhozdyń basshylary endi jana adamdar. Sonaý alpysynshy jyldardan beri qanshama ózgeris bolyp qanshama yldıdy da, órdi de kórdi. Munyń bári tarıh qana emes, adam taǵdyrlary, adamdardyń artynda qaldyrǵan izderi. Sol izderden ótken ótkelderimizdi kóremiz. Ol ótkelder eńbek adamyn shyndap eńbek qasıetin kótere tústi. Jaqsy iz qaldyrǵan altyn kópir ispetti aıaýly kúıinde kóńilimizde. Tatána Vasılıevna solardyń biri.

Joǵaryda eńbek ajar bergen úsh adamǵa ádeıi toqtalamyz dep edik qoı. Sonyń biri — qatardaǵy shopan Dáýletbek Ámirenov. Ol týraly jazylǵan joldarda da ómir izi jatyr.

---